A
admin
Guest
Dünya arkeoloji tarihi bakımından kıymetli bir çalışma olan Marmaray hafriyatları, İstanbul’un 8 bin 500 yıllık tarihini ortaya çıkarırken, geçmiş medeniyetlerin asırlardır yer altında gizli duran mirasının da gelecek nesillere aktarılmasını sağladı. Yenikapı, Sirkeci ve Üsküdar’da toplam 8 yıl süren hafriyatlar sonunda gün yüzüne çıkarılan 60 bin eser, müzesi yapılıncaya kadar İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde koruma ediliyor.
ARKEOLOJİ DÜNYASINI HEYECANLANDIRDI
Asrın projesi olarak nitelendirilen Marmaray Projesi kapsamında 2004 yılında başlayan hafriyatlar, İstanbul’un tarihi süreciyle ilgili yeni bir kapı araladı. Birinci kazma vurulduktan daha sonra ortaya çıkan bulgular, arkeoloji dünyasını heyecanlandırdı.
BİRİNCİ İSTANBULLUNUN İSKELETİ
İstanbul’un tarihini 8 bin 500 yıl geriye götüren ve farklı periyotlara ilişkin medeniyetlerin izlerinin gün yüzüne çıkmasını sağlayan hafriyatlar, birinci İstanbullunun iskeletini, 8 bin 500 yıllık ayak izlerini, dünya literatüründe yer alan lakin izine bir türlü rastlanamayan Thedesius Limanı’nı, dünyanın en geniş Orta Çağ batık gemi koleksiyonunu, 57 farklı çeşitteki 60 bin hayvan kemiğini, o periyoda ilişkin bitki çeşitlerine ilişkin kalıntıları, eşyaları, yapıları Milenyum Çağı’na armağan etti.
Yenikapı, Üsküdar ve Sirkeci’nin yanı sıra Haliç Metro Geçiş Köprüsü, Beyoğlu Viyadük bölgesinde, Unkapanı Viyadük bölgesinde, Cer Binası’nda ve aktarma alanlarında da gerçekleştirilen, Marmaray hafriyatları; onlarca arkeolog, antropolog, jeofizik uzmanı, fotoğrafçı, restoratör, konservatör, bilim insanı, araştırmacı ve yüzlerce emekçinin iştirakiyle gece gündüz yürütülen hummalı lakin bir o kadar da dikkatli çalışmalar sonucunda, 2013 yılında tamamlandı.
Arkeolojik yapıtların korunması ve sergilenmesi için dünyaca tanınmış mimarlardan Amerikalı Peter Eisenman ve Türk ortağı Alper Aytaç’un tasarladığı proje, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin düzenlediği müsabakada birinciliğe layık görüldü. İstanbul 2 Numaralı Yenileme Alanları Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Konseyi’nin 23 Haziran 2015 tarihindeki sonucuyla imali uygun bulunan proje, Fatih Belediye Meclisi’nden de oy birliğiyle geçti.
Öte yandan geçen yıl 20 Temmuz-26 Ekim tarihleri içinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanlığınca Theodosius Limanı Arkeolojik Alanı Mimari Proje Müsabakası düzenlendi. Yarışta, Ilgın Avcı ve grubunun projesi birincilik ödülünün sahibi oldu.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde koruma edilen eserler ile uzun vadeli çalışmalar sonucunda eski görünümüne kavuşturulması planlanan ve onarımları İstanbul Üniversitesi uzmanlarınca devam eden tarihi gemiler, ziyaretçileriyle buluşacakları günü bekliyor.
YENİKAPI’DA ESKİYE GERÇEK YENİ BİR BAŞLANGIÇ
Marmaray ve Metro istasyonlarının buluşacağı 58 bin metrekarelik alanda, Yenikapı kurtarma kazılarına 2004 yılında başlandı. Yenikapı’da beş farklı alanda hafriyat çalışmaları gerçekleştirildi.
Hafriyatlarda açığa çıkartılan Cumhuriyet ve Osmanlı periyotlarına ilişkin kültür katlarının altında görülen epey sayıda işlenmiş ahşap ve halat modülleri niçiniyle bu çalışmalar genişletildi.
Yapılan kurtarma kazılarında, Konstantinopolis’in 4 ile 11. yüzsenelerdaki en büyük ticari ulaşım merkezi olan Theodosius tarafınca Mısır’dan ithal edilen buğdayın taşınması için yaptırılan Theodosius Limanı ortaya çıkarıldı. Limandan günümüze ulaşan deliller içinde ikisi taş, başkaları ahşap olan 25 iskele yer alıyor.
Bu liman dolgusunun tabanı ortasında de kent tarihi açısından olduğu kadar, bölgenin tarih öncesi devirleri ile ilgili araştırmalar için de büyük kıymet arz eden Çanak Çömlekli Neolitik Devir’e ilişkin buluntulara rastlandı.
Yenikapı’da deniz düzleminin 3 metre üstünde başlayan hafriyatlar, – 10 metrelerde devam etti. Hafriyatlarda, Osmanlı, Bizans ve Neolitik devirlere ilişkin kültür katmanları tespit edildi.
Yenikapı’da Osmanlı periyoduna tarihlenen bir yapı kümesi ile 20. yüzyıla ilişkin bir sarnıç, muhtemelen 18. yüzyıla ilişkin iki bostan kuyusu ve epey sayıda su kuyusu ortaya çıkarıldı.
37 BATIK GEMİ KALINTISI BULUNDU
Genişletilen hafriyatlar sonucunda, 5-11. yüzseneler ortasına tarihlenen, çeşitli tip ve boyutta 37 batık gemi kalıntısı bulundu. Dünyanın en geniş Orta Çağ batık gemi koleksiyonu olarak kabul edilen gemi kalıntıları, arkeolojik hafriyatları ve birinci belgeleme çalışmaları yapıldıktan daha sonra konservasyonları ve rekonstrüksiyonları yapılmak üzere İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kültür Varlıklarını Müdafaa ve Tamir Kısmı Sualtı Kültür Kalıntılarını Müdafaa Anabilim Kolu’na teslim edildi.
Gemi kalıntıları, Bizans devri gemi tipolojisi, gemi imal teknolojisi ve bu teknolojilerin evrimine ait değerli bilgiler sunarken, araştırmacılar gemilerin güçlü bir fırtına yahut tsunami üzere doğal bir felaket kararı limanda batmış olabileceğini düşünüyor. Gemi kalıntılarıyla bir arada makara, palanga, halat, halat tokası üzere gemi donanımları, tarak, deri sandalet, hasır sepet, ahşap tabak üzere günlük kullanım eşyaları, amfora, taş ve demir çapa üzere organik ve inorganik epey sayıda eser de günümüze ulaştı.
TARİHLENEN BİRİNCİ ÖRNEKLERDEN
Yenikapı batıkları yuvarlak gemi diye bilinen yük gemilerinin yanı sıra, kıyı denizciliği yapan orta ve küçük boyutlardaki gemiler ve balıkçı kayıkları olmak üzere değişik örnekleri içeriyor. Ayrıyeten hayli ender bulunan ve uzun gemi olarak isimlendirilen, donanmada kullanılmış 6 kürekli çektiri Bizans devrine tarihlenen birinci örneklerden.
Gemiler, 8-9 metre içinde kıyı denizciliğinde kullanılan küçük yük ya da balıkçı tekneleri, 10-12 metre içinde orta büyüklükteki yük gemileri, 19-20 metre içinde büyük yük gemileri olmak üzere 3 kümeye ayrılıyor.
ÖZGÜN DURUMDA 22 MEZAR
Yenikapı hafriyat alanının kuzeybatısındaki metro kısmında ortaya çıkartılan kilisenin, limanın dolmaya başladığı 12-13. yüzyılda inşa edildiği belirlendi.
Kilisenin ortasında ve etrafında, özgün durumda 22 mezar bulundu. İki mezarda, iki meyyit üst üste gömüldüğünden iskelet sayısı 24 olarak tespit edildi.
BİNLERCE HAYVAN İSKELETİ GÜN YÜZÜNE ÇIKARILDI
Yenikapı Hafriyatları sırasında arkeolojik materyalin yanı sıra, alanın tümüne dağılmış olarak binlerce hayvan iskeleti de bulundu.
At başta olmak üzere hayli sayıda eşek, sığır, koyun, keçi, domuz, köpek, kedi, geyik, yunus ve fil iskeleti kalıntıları, bir deve iskeleti ve balık kılçıklarına rastlanıldı.
FARKLI BİTKİ VE MEYVE ÇEŞİTLERİ TAYIŞORDU
Marmaray ve metro hafriyatlarının 2005-2006 hafriyat döneminde, çeşitli derinliklerde, amfora içlerinden, batık ortasından ve batık alan haricindeki sediment katmanlarından alınan yaklaşık 200 örnek, Hacettepe Üniversitesinde incelendi.
Tahliller kararında botanik buluntuların birçoklarının çitlembik, kızılcık, fındık, kavun, iğde, incir, ceviz, zeytin, vişne, kiraz, erik, şeftali, üzüm, arpa, buğday, kişniş, fıstık çamının yanı sıra, kandamlası, kazayağı, yoğurtotu ve düğün çiçeği üzere yabani bitkilere, ayrıyeten meyve bitkilerine ilişkin olduğu tespit edildi.
GÜNLÜK HAYATIN İPUÇLARI BULUNTULARDA BİLİNMEYEN
Yenikapı Kazıları’nda ele geçen taşınabilir kültür varlıkları, Neolitik Devir’den bugüne kadar süregelen günlük hayatın ipuçlarını veriyor.
Neolitik ve Demir Çağı’na ilişkin pişmiş toprak eserler, Klasik Devir’e tarihlenen kap çeşitleri, amforalar, Roma ve Bizans periyotlarına ilişkin sikkeler, koku şişeleri ve kapları, Geç Roma ve Bizans’a ilişkin cam bardak ve kadehlerle pişmiş toprak kaplar, kandiller, fener, matara, kemik ve fildişi oyun taşları, ahşap taraklar, kutular, kaşıklar, bronz ayna, anahtar ve deri sandalet tabanları, Osmanlı devrine ilişkin çini ve seramik modülleri, hafriyatın en kıymetli buluntularını oluşturuyor.
2 BİN 80 ADET AYAK İZİ BELGELENDİ
En küçüğü burundan topuğa 15,9 santimetre, en büyüğü 28,9 santimetre uzunluğunda Çanak Çömlekli Neolitik Çağ beşerlerine ilişkin, kimi izlerin nizamlı görünümleri niçiniyle giysili ayak, kimi de çıplak olmak üzere 2 bin 80 tane ayak izi belgelendi.
Periyot insanına ilişkin mezar tipleri, gömü gelenekleri, ahşap konut tipleri ve ayak izleri bugüne kadar Anadolu Arkeolojisi’nde bilinen birinci örnekleri oluşturuyor.
97 İSKELETE YAŞ VE CİNSİYET TESPİTİ
Marmaray Projesi’nin bir başka değerli istasyonu olan Üsküdar Meydanı’ndaki arkeolojik hafriyatlar, 2004-2008 yılları içinde gerçekleştirildi. Birinci çağlardaki ismi Khrysopolis, Roma Devri’nde Scutari olan Üsküdar’da yürütülen hafriyatlarda, Arkaik, Klasik, Helenistik ve Roma devirlerine ilişkin buluntular, Bizans ve Osmanlı periyotlarına ilişkin mimari kalıntılara rastlandı.
Hafriyatlarda bir arastanın temelleri, bir cadde ve buna açılan dükkanlar, bir tabakhaneye ilişkin mimari kalıntılar ve ahşap fıçılar gün yüzüne çıkarıldı.
Mihrimah Sultan Mescidi ve Ahmet Çeşmesi yakınlarında yapılan hafriyatlarda, 12–13. yüzyıl Bizans Devri’ne ilişkin tarihlenen apsidal bir yapının temeli bulundu. Bu yapının ortasında ve temenos duvarıyla içindeki alanda 97 iskelet tespit edildi.
ANADOLU TOPLUMLARIYLA BENZERLİK GÖSTERİYOR
Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Kısmı laboratuvarlarında incelemeye alınan iskeletler üzerinde, bu insan topluluğunun demografik yapısının saptanabilmesi maksadıyla, gelişmiş kriterler kullanılarak yaş ve cinsiyet tespitine girişildi.
Ortaya çıkan paleodemografik tahlil kararına nazaran, iskeletlerden 3’ünün çocuk, 14’ünün bayan, 73’ünün erkek olduğu saptandı, 7’sinin cinsiyeti belirlenemedi. Vefat yaşlarının ise 30-40 aralığında yer alan eski Anadolu toplumlarıyla benzerlik gösterdiği tespit edildi.
Rıhtıma ilişkin taş sıraları ile ahşap iskele kalıntılarının gün yüzüne çıktığı hafriyatlarda ayrıyeten Bizans Devri’ne ilişkin epeyce sayıda çanak, çömlek ele geçirildi. Hafriyatlarda açığa çıkartılan apsidal yapının, Kültür Varlıklarını Muhafaza Kurulunca yerinde korunmasına karar verildi.
KENTİN EN ESKİ LİMANLARINDAN PROSFORION
Rıhtıma ilişkin taş sıraları ile ahşap iskele kalıntılarının gün yüzüne çıktığı hafriyatlarda ayrıyeten Bizans Devri’ne ilişkin fazlaca sayıda çanak, çömlek ele geçirildi. Hafriyatlarda açığa çıkartılan apsidal yapının, Kültür Varlıklarını Müdafaa Kurulunca yerinde korunmasına karar verildi.
Marmaray Projesi’nin bir öteki hafriyat istasyonu olan Sirkeci, M.Ö. 7. yüzyıldan bu yana liman olarak kullanılıyordu. Dört başka noktada yapılan kazıların birinci ikisi istasyon girişleri olan, Sirkeci Garı’nın güneyinde yer alan kuzey girişi ile Cağaloğlu, Ankara Caddesi üzerinde bulunan güney girişinde, havalandırma yapılarının bulunduğu alanlarda olan öteki iki hafriyatın birincisi Hocapaşa Mescidi yanında, oburu Sirkeci Garı’nın gerisinde yer aldı.
İstasyon girişleri ile havalandırma bacalarında yapılan hafriyatlarda Geç Osmanlı, Bizans ve Erken Bizans periyotlarına ilişkin mimari kalıntılar ile Roma öncesi periyoda ilişkin küçük buluntu ve çanak çömlek tespit edildi.
Kuzey giriş kazılarında 1453-1888 periyoduna ilişkin kendi ortasında evreleri olan Osmanlı periyodu, bir geçiş dolgusundan daha sonra da Bizans periyodu mimari katmanları bulundu.
SERAMİK MODÜLLERİ BULUNDU
Dolgunun ortasında epey ölçüde üçayak, astarlı, birinci pişirimleri yapılıp sırlanmamış seramik kesimleri, üçayaklara yapışmış astarlı ya da sırlı atölye artıkları, seramik cürufları, mermer havan ve havanelleri ile sondajların birinde tespit edilen bir fırın kalıntısı gün yüzüne çıkarıldı.
Hafriyatlar, kültür dolgusunun deniz düzeyinin -26 metre altında son bulmasıyla tamamlandı. Bu alanda ele geçen en az kalıntılardan biri keson olarak isimlendirilen ahşap konstrüksiyon oldu.
Güney girişindeki hafriyatlarda, Geç Osmanlı ve farklı Bizans devirlerine ilişkin kalıntılar tespit edildi. Doğu şaftındaki hafriyatlarda ise M.Ö. 7. yüzyıla ilişkin buluntu kümesi ele geçirildi. Osmanlı devrine ilişkin 2 mimari tabakanın temel kalıntıları ve onun da altında bir Bizans periyodu yapı kalıntısı açığa çıkartıldı.
BAYAN HEYKEL BAŞI BULUNDU
5-7. yüzseneler ortasına ilişkin Bizans devri yapı kalıntısı, Bölge Müdafaa Heyeti kararları doğrultusunda proje alanında bir daha kurulmak üzere taşındı. Sirkeci Garı’nın batı şaftındaki hafriyatlarda 16. yüzyılın mavi-beyaz İznik çinilerinden 19. yüzyılın günlük kullanım kaplarına kadar, geniş bir vakit dilimine ilişkin türlü materyaller bulundu. Geç Bizans kültür katının açığa çıkarıldığı hafriyatlarda, Bizans devrinin ikinci mimari katmanı ortasında, Roma periyoduna ilişkin mermer bir bayan heykelinin başı bulundu.
LİMAN OLARAK KULLANILIYORDU
Marmaray Projesi’nin bir öbür hafriyat istasyonu olan Sirkeci, M.Ö. 7. yüzyıldan bu yana liman olarak kullanılıyordu. Dört farklı noktada yapılan kazıların birinci ikisi istasyon girişleri olan, Sirkeci Garı’nın güneyinde yer alan kuzey girişi ile Cağaloğlu, Ankara Caddesi üzerinde bulunan güney girişinde, havalandırma yapılarının bulunduğu alanlarda olan öteki iki hafriyatın birincisi Hocapaşa Mescidi yanında, başkası Sirkeci Garı’nın gerisinde yer aldı.
İstasyon girişleri ile havalandırma bacalarında yapılan hafriyatlarda Geç Osmanlı, Bizans ve Erken Bizans devirlerine ilişkin mimari kalıntılar ile Roma öncesi periyoda ilişkin küçük buluntu ve çanak çömlek tespit edildi.
Kuzey giriş kazılarında 1453-1888 periyoduna ilişkin kendi ortasında evreleri olan Osmanlı devri, bir geçiş dolgusundan daha sonra da Bizans periyodu mimari katmanları bulundu.
FIRIN KALINTISI GÜN YÜZÜNE ÇIKARILDI
Dolgunun ortasında fazlaca ölçüde üçayak, astarlı, birinci pişirimleri yapılıp sırlanmamış seramik kesimleri, üçayaklara yapışmış astarlı ya da sırlı atölye artıkları, seramik cürufları, mermer havan ve havanelleri ile sondajların birinde tespit edilen bir fırın kalıntısı gün yüzüne çıkarıldı.
Hafriyatlar, kültür dolgusunun deniz düzeyinin -26 metre altında son bulmasıyla tamamlandı. Bu alanda ele geçen en az kalıntılardan biri “keson” olarak isimlendirilen ahşap konstrüksiyon oldu.
Güney girişindeki hafriyatlarda, Geç Osmanlı ve farklı Bizans periyotlarına ilişkin kalıntılar tespit edildi. Doğu şaftındaki hafriyatlarda ise M.Ö. 7. yüzyıla ilişkin buluntu kümesi ele geçirildi. Osmanlı devrine ilişkin 2 mimari tabakanın temel kalıntıları ve onun da altında bir Bizans periyodu yapı kalıntısı açığa çıkartıldı. 5-7. yüzseneler ortasına ilişkin Bizans periyodu yapı kalıntısı, Bölge Muhafaza Şurası kararları doğrultusunda proje alanında bir daha kurulmak üzere taşındı.
Sirkeci Garı’nın batı şaftındaki hafriyatlarda 16. yüzyılın mavi-beyaz İznik çinilerinden 19. yüzyılın günlük kullanım kaplarına kadar, geniş bir vakit dilimine ilişkin çeşitli gereçler bulundu. Geç Bizans kültür katının açığa çıkarıldığı hafriyatlarda, Bizans periyodunun ikinci mimari katmanı ortasında, Roma periyoduna ilişkin mermer bir bayan heykelinin başı bulundu.
Haydarpaşa Garı’nın altında 2. Dünya Savaşı sığınağı bulundu
ARKEOLOJİ DÜNYASINI HEYECANLANDIRDI
Asrın projesi olarak nitelendirilen Marmaray Projesi kapsamında 2004 yılında başlayan hafriyatlar, İstanbul’un tarihi süreciyle ilgili yeni bir kapı araladı. Birinci kazma vurulduktan daha sonra ortaya çıkan bulgular, arkeoloji dünyasını heyecanlandırdı.
BİRİNCİ İSTANBULLUNUN İSKELETİ
İstanbul’un tarihini 8 bin 500 yıl geriye götüren ve farklı periyotlara ilişkin medeniyetlerin izlerinin gün yüzüne çıkmasını sağlayan hafriyatlar, birinci İstanbullunun iskeletini, 8 bin 500 yıllık ayak izlerini, dünya literatüründe yer alan lakin izine bir türlü rastlanamayan Thedesius Limanı’nı, dünyanın en geniş Orta Çağ batık gemi koleksiyonunu, 57 farklı çeşitteki 60 bin hayvan kemiğini, o periyoda ilişkin bitki çeşitlerine ilişkin kalıntıları, eşyaları, yapıları Milenyum Çağı’na armağan etti.
Yenikapı, Üsküdar ve Sirkeci’nin yanı sıra Haliç Metro Geçiş Köprüsü, Beyoğlu Viyadük bölgesinde, Unkapanı Viyadük bölgesinde, Cer Binası’nda ve aktarma alanlarında da gerçekleştirilen, Marmaray hafriyatları; onlarca arkeolog, antropolog, jeofizik uzmanı, fotoğrafçı, restoratör, konservatör, bilim insanı, araştırmacı ve yüzlerce emekçinin iştirakiyle gece gündüz yürütülen hummalı lakin bir o kadar da dikkatli çalışmalar sonucunda, 2013 yılında tamamlandı.
Arkeolojik yapıtların korunması ve sergilenmesi için dünyaca tanınmış mimarlardan Amerikalı Peter Eisenman ve Türk ortağı Alper Aytaç’un tasarladığı proje, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin düzenlediği müsabakada birinciliğe layık görüldü. İstanbul 2 Numaralı Yenileme Alanları Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Konseyi’nin 23 Haziran 2015 tarihindeki sonucuyla imali uygun bulunan proje, Fatih Belediye Meclisi’nden de oy birliğiyle geçti.
Öte yandan geçen yıl 20 Temmuz-26 Ekim tarihleri içinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire Başkanlığınca Theodosius Limanı Arkeolojik Alanı Mimari Proje Müsabakası düzenlendi. Yarışta, Ilgın Avcı ve grubunun projesi birincilik ödülünün sahibi oldu.
İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde koruma edilen eserler ile uzun vadeli çalışmalar sonucunda eski görünümüne kavuşturulması planlanan ve onarımları İstanbul Üniversitesi uzmanlarınca devam eden tarihi gemiler, ziyaretçileriyle buluşacakları günü bekliyor.
YENİKAPI’DA ESKİYE GERÇEK YENİ BİR BAŞLANGIÇ
Marmaray ve Metro istasyonlarının buluşacağı 58 bin metrekarelik alanda, Yenikapı kurtarma kazılarına 2004 yılında başlandı. Yenikapı’da beş farklı alanda hafriyat çalışmaları gerçekleştirildi.
Hafriyatlarda açığa çıkartılan Cumhuriyet ve Osmanlı periyotlarına ilişkin kültür katlarının altında görülen epey sayıda işlenmiş ahşap ve halat modülleri niçiniyle bu çalışmalar genişletildi.
Yapılan kurtarma kazılarında, Konstantinopolis’in 4 ile 11. yüzsenelerdaki en büyük ticari ulaşım merkezi olan Theodosius tarafınca Mısır’dan ithal edilen buğdayın taşınması için yaptırılan Theodosius Limanı ortaya çıkarıldı. Limandan günümüze ulaşan deliller içinde ikisi taş, başkaları ahşap olan 25 iskele yer alıyor.
Bu liman dolgusunun tabanı ortasında de kent tarihi açısından olduğu kadar, bölgenin tarih öncesi devirleri ile ilgili araştırmalar için de büyük kıymet arz eden Çanak Çömlekli Neolitik Devir’e ilişkin buluntulara rastlandı.
Yenikapı’da deniz düzleminin 3 metre üstünde başlayan hafriyatlar, – 10 metrelerde devam etti. Hafriyatlarda, Osmanlı, Bizans ve Neolitik devirlere ilişkin kültür katmanları tespit edildi.
Yenikapı’da Osmanlı periyoduna tarihlenen bir yapı kümesi ile 20. yüzyıla ilişkin bir sarnıç, muhtemelen 18. yüzyıla ilişkin iki bostan kuyusu ve epey sayıda su kuyusu ortaya çıkarıldı.
37 BATIK GEMİ KALINTISI BULUNDU
Genişletilen hafriyatlar sonucunda, 5-11. yüzseneler ortasına tarihlenen, çeşitli tip ve boyutta 37 batık gemi kalıntısı bulundu. Dünyanın en geniş Orta Çağ batık gemi koleksiyonu olarak kabul edilen gemi kalıntıları, arkeolojik hafriyatları ve birinci belgeleme çalışmaları yapıldıktan daha sonra konservasyonları ve rekonstrüksiyonları yapılmak üzere İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kültür Varlıklarını Müdafaa ve Tamir Kısmı Sualtı Kültür Kalıntılarını Müdafaa Anabilim Kolu’na teslim edildi.
Gemi kalıntıları, Bizans devri gemi tipolojisi, gemi imal teknolojisi ve bu teknolojilerin evrimine ait değerli bilgiler sunarken, araştırmacılar gemilerin güçlü bir fırtına yahut tsunami üzere doğal bir felaket kararı limanda batmış olabileceğini düşünüyor. Gemi kalıntılarıyla bir arada makara, palanga, halat, halat tokası üzere gemi donanımları, tarak, deri sandalet, hasır sepet, ahşap tabak üzere günlük kullanım eşyaları, amfora, taş ve demir çapa üzere organik ve inorganik epey sayıda eser de günümüze ulaştı.
TARİHLENEN BİRİNCİ ÖRNEKLERDEN
Yenikapı batıkları yuvarlak gemi diye bilinen yük gemilerinin yanı sıra, kıyı denizciliği yapan orta ve küçük boyutlardaki gemiler ve balıkçı kayıkları olmak üzere değişik örnekleri içeriyor. Ayrıyeten hayli ender bulunan ve uzun gemi olarak isimlendirilen, donanmada kullanılmış 6 kürekli çektiri Bizans devrine tarihlenen birinci örneklerden.
Gemiler, 8-9 metre içinde kıyı denizciliğinde kullanılan küçük yük ya da balıkçı tekneleri, 10-12 metre içinde orta büyüklükteki yük gemileri, 19-20 metre içinde büyük yük gemileri olmak üzere 3 kümeye ayrılıyor.
ÖZGÜN DURUMDA 22 MEZAR
Yenikapı hafriyat alanının kuzeybatısındaki metro kısmında ortaya çıkartılan kilisenin, limanın dolmaya başladığı 12-13. yüzyılda inşa edildiği belirlendi.
Kilisenin ortasında ve etrafında, özgün durumda 22 mezar bulundu. İki mezarda, iki meyyit üst üste gömüldüğünden iskelet sayısı 24 olarak tespit edildi.
BİNLERCE HAYVAN İSKELETİ GÜN YÜZÜNE ÇIKARILDI
Yenikapı Hafriyatları sırasında arkeolojik materyalin yanı sıra, alanın tümüne dağılmış olarak binlerce hayvan iskeleti de bulundu.
At başta olmak üzere hayli sayıda eşek, sığır, koyun, keçi, domuz, köpek, kedi, geyik, yunus ve fil iskeleti kalıntıları, bir deve iskeleti ve balık kılçıklarına rastlanıldı.
FARKLI BİTKİ VE MEYVE ÇEŞİTLERİ TAYIŞORDU
Marmaray ve metro hafriyatlarının 2005-2006 hafriyat döneminde, çeşitli derinliklerde, amfora içlerinden, batık ortasından ve batık alan haricindeki sediment katmanlarından alınan yaklaşık 200 örnek, Hacettepe Üniversitesinde incelendi.
Tahliller kararında botanik buluntuların birçoklarının çitlembik, kızılcık, fındık, kavun, iğde, incir, ceviz, zeytin, vişne, kiraz, erik, şeftali, üzüm, arpa, buğday, kişniş, fıstık çamının yanı sıra, kandamlası, kazayağı, yoğurtotu ve düğün çiçeği üzere yabani bitkilere, ayrıyeten meyve bitkilerine ilişkin olduğu tespit edildi.
GÜNLÜK HAYATIN İPUÇLARI BULUNTULARDA BİLİNMEYEN
Yenikapı Kazıları’nda ele geçen taşınabilir kültür varlıkları, Neolitik Devir’den bugüne kadar süregelen günlük hayatın ipuçlarını veriyor.
Neolitik ve Demir Çağı’na ilişkin pişmiş toprak eserler, Klasik Devir’e tarihlenen kap çeşitleri, amforalar, Roma ve Bizans periyotlarına ilişkin sikkeler, koku şişeleri ve kapları, Geç Roma ve Bizans’a ilişkin cam bardak ve kadehlerle pişmiş toprak kaplar, kandiller, fener, matara, kemik ve fildişi oyun taşları, ahşap taraklar, kutular, kaşıklar, bronz ayna, anahtar ve deri sandalet tabanları, Osmanlı devrine ilişkin çini ve seramik modülleri, hafriyatın en kıymetli buluntularını oluşturuyor.
2 BİN 80 ADET AYAK İZİ BELGELENDİ
En küçüğü burundan topuğa 15,9 santimetre, en büyüğü 28,9 santimetre uzunluğunda Çanak Çömlekli Neolitik Çağ beşerlerine ilişkin, kimi izlerin nizamlı görünümleri niçiniyle giysili ayak, kimi de çıplak olmak üzere 2 bin 80 tane ayak izi belgelendi.
Periyot insanına ilişkin mezar tipleri, gömü gelenekleri, ahşap konut tipleri ve ayak izleri bugüne kadar Anadolu Arkeolojisi’nde bilinen birinci örnekleri oluşturuyor.
97 İSKELETE YAŞ VE CİNSİYET TESPİTİ
Marmaray Projesi’nin bir başka değerli istasyonu olan Üsküdar Meydanı’ndaki arkeolojik hafriyatlar, 2004-2008 yılları içinde gerçekleştirildi. Birinci çağlardaki ismi Khrysopolis, Roma Devri’nde Scutari olan Üsküdar’da yürütülen hafriyatlarda, Arkaik, Klasik, Helenistik ve Roma devirlerine ilişkin buluntular, Bizans ve Osmanlı periyotlarına ilişkin mimari kalıntılara rastlandı.
Hafriyatlarda bir arastanın temelleri, bir cadde ve buna açılan dükkanlar, bir tabakhaneye ilişkin mimari kalıntılar ve ahşap fıçılar gün yüzüne çıkarıldı.
Mihrimah Sultan Mescidi ve Ahmet Çeşmesi yakınlarında yapılan hafriyatlarda, 12–13. yüzyıl Bizans Devri’ne ilişkin tarihlenen apsidal bir yapının temeli bulundu. Bu yapının ortasında ve temenos duvarıyla içindeki alanda 97 iskelet tespit edildi.
ANADOLU TOPLUMLARIYLA BENZERLİK GÖSTERİYOR
Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih Coğrafya Fakültesi Antropoloji Kısmı laboratuvarlarında incelemeye alınan iskeletler üzerinde, bu insan topluluğunun demografik yapısının saptanabilmesi maksadıyla, gelişmiş kriterler kullanılarak yaş ve cinsiyet tespitine girişildi.
Ortaya çıkan paleodemografik tahlil kararına nazaran, iskeletlerden 3’ünün çocuk, 14’ünün bayan, 73’ünün erkek olduğu saptandı, 7’sinin cinsiyeti belirlenemedi. Vefat yaşlarının ise 30-40 aralığında yer alan eski Anadolu toplumlarıyla benzerlik gösterdiği tespit edildi.
Rıhtıma ilişkin taş sıraları ile ahşap iskele kalıntılarının gün yüzüne çıktığı hafriyatlarda ayrıyeten Bizans Devri’ne ilişkin epeyce sayıda çanak, çömlek ele geçirildi. Hafriyatlarda açığa çıkartılan apsidal yapının, Kültür Varlıklarını Muhafaza Kurulunca yerinde korunmasına karar verildi.
KENTİN EN ESKİ LİMANLARINDAN PROSFORION
Rıhtıma ilişkin taş sıraları ile ahşap iskele kalıntılarının gün yüzüne çıktığı hafriyatlarda ayrıyeten Bizans Devri’ne ilişkin fazlaca sayıda çanak, çömlek ele geçirildi. Hafriyatlarda açığa çıkartılan apsidal yapının, Kültür Varlıklarını Müdafaa Kurulunca yerinde korunmasına karar verildi.
Marmaray Projesi’nin bir öteki hafriyat istasyonu olan Sirkeci, M.Ö. 7. yüzyıldan bu yana liman olarak kullanılıyordu. Dört başka noktada yapılan kazıların birinci ikisi istasyon girişleri olan, Sirkeci Garı’nın güneyinde yer alan kuzey girişi ile Cağaloğlu, Ankara Caddesi üzerinde bulunan güney girişinde, havalandırma yapılarının bulunduğu alanlarda olan öteki iki hafriyatın birincisi Hocapaşa Mescidi yanında, oburu Sirkeci Garı’nın gerisinde yer aldı.
İstasyon girişleri ile havalandırma bacalarında yapılan hafriyatlarda Geç Osmanlı, Bizans ve Erken Bizans periyotlarına ilişkin mimari kalıntılar ile Roma öncesi periyoda ilişkin küçük buluntu ve çanak çömlek tespit edildi.
Kuzey giriş kazılarında 1453-1888 periyoduna ilişkin kendi ortasında evreleri olan Osmanlı periyodu, bir geçiş dolgusundan daha sonra da Bizans periyodu mimari katmanları bulundu.
SERAMİK MODÜLLERİ BULUNDU
Dolgunun ortasında epey ölçüde üçayak, astarlı, birinci pişirimleri yapılıp sırlanmamış seramik kesimleri, üçayaklara yapışmış astarlı ya da sırlı atölye artıkları, seramik cürufları, mermer havan ve havanelleri ile sondajların birinde tespit edilen bir fırın kalıntısı gün yüzüne çıkarıldı.
Hafriyatlar, kültür dolgusunun deniz düzeyinin -26 metre altında son bulmasıyla tamamlandı. Bu alanda ele geçen en az kalıntılardan biri keson olarak isimlendirilen ahşap konstrüksiyon oldu.
Güney girişindeki hafriyatlarda, Geç Osmanlı ve farklı Bizans devirlerine ilişkin kalıntılar tespit edildi. Doğu şaftındaki hafriyatlarda ise M.Ö. 7. yüzyıla ilişkin buluntu kümesi ele geçirildi. Osmanlı devrine ilişkin 2 mimari tabakanın temel kalıntıları ve onun da altında bir Bizans periyodu yapı kalıntısı açığa çıkartıldı.
BAYAN HEYKEL BAŞI BULUNDU
5-7. yüzseneler ortasına ilişkin Bizans devri yapı kalıntısı, Bölge Müdafaa Heyeti kararları doğrultusunda proje alanında bir daha kurulmak üzere taşındı. Sirkeci Garı’nın batı şaftındaki hafriyatlarda 16. yüzyılın mavi-beyaz İznik çinilerinden 19. yüzyılın günlük kullanım kaplarına kadar, geniş bir vakit dilimine ilişkin türlü materyaller bulundu. Geç Bizans kültür katının açığa çıkarıldığı hafriyatlarda, Bizans devrinin ikinci mimari katmanı ortasında, Roma periyoduna ilişkin mermer bir bayan heykelinin başı bulundu.
LİMAN OLARAK KULLANILIYORDU
Marmaray Projesi’nin bir öbür hafriyat istasyonu olan Sirkeci, M.Ö. 7. yüzyıldan bu yana liman olarak kullanılıyordu. Dört farklı noktada yapılan kazıların birinci ikisi istasyon girişleri olan, Sirkeci Garı’nın güneyinde yer alan kuzey girişi ile Cağaloğlu, Ankara Caddesi üzerinde bulunan güney girişinde, havalandırma yapılarının bulunduğu alanlarda olan öteki iki hafriyatın birincisi Hocapaşa Mescidi yanında, başkası Sirkeci Garı’nın gerisinde yer aldı.
İstasyon girişleri ile havalandırma bacalarında yapılan hafriyatlarda Geç Osmanlı, Bizans ve Erken Bizans devirlerine ilişkin mimari kalıntılar ile Roma öncesi periyoda ilişkin küçük buluntu ve çanak çömlek tespit edildi.
Kuzey giriş kazılarında 1453-1888 periyoduna ilişkin kendi ortasında evreleri olan Osmanlı devri, bir geçiş dolgusundan daha sonra da Bizans periyodu mimari katmanları bulundu.
FIRIN KALINTISI GÜN YÜZÜNE ÇIKARILDI
Dolgunun ortasında fazlaca ölçüde üçayak, astarlı, birinci pişirimleri yapılıp sırlanmamış seramik kesimleri, üçayaklara yapışmış astarlı ya da sırlı atölye artıkları, seramik cürufları, mermer havan ve havanelleri ile sondajların birinde tespit edilen bir fırın kalıntısı gün yüzüne çıkarıldı.
Hafriyatlar, kültür dolgusunun deniz düzeyinin -26 metre altında son bulmasıyla tamamlandı. Bu alanda ele geçen en az kalıntılardan biri “keson” olarak isimlendirilen ahşap konstrüksiyon oldu.
Güney girişindeki hafriyatlarda, Geç Osmanlı ve farklı Bizans periyotlarına ilişkin kalıntılar tespit edildi. Doğu şaftındaki hafriyatlarda ise M.Ö. 7. yüzyıla ilişkin buluntu kümesi ele geçirildi. Osmanlı devrine ilişkin 2 mimari tabakanın temel kalıntıları ve onun da altında bir Bizans periyodu yapı kalıntısı açığa çıkartıldı. 5-7. yüzseneler ortasına ilişkin Bizans periyodu yapı kalıntısı, Bölge Muhafaza Şurası kararları doğrultusunda proje alanında bir daha kurulmak üzere taşındı.
Sirkeci Garı’nın batı şaftındaki hafriyatlarda 16. yüzyılın mavi-beyaz İznik çinilerinden 19. yüzyılın günlük kullanım kaplarına kadar, geniş bir vakit dilimine ilişkin çeşitli gereçler bulundu. Geç Bizans kültür katının açığa çıkarıldığı hafriyatlarda, Bizans periyodunun ikinci mimari katmanı ortasında, Roma periyoduna ilişkin mermer bir bayan heykelinin başı bulundu.
Haydarpaşa Garı’nın altında 2. Dünya Savaşı sığınağı bulundu