Canan Aydın Demir
Türkiye üzere tarihi krizlerle dolu ülkelerde umut her daim politik bir harekettir. 8 Mart Dünya Bayanlar Günü yaklaşırken 1980’lerin toplumsal muhalefet ismine neredeyse tek sosyalist gayret alanı olan feminist hareketin ivme kazanması bugün hala bayanın toplumsal pozisyonunun temellerinin atılmasında da kıymetli bir adımdır. Lakin hükümran ideolojiler her devir varlığını ve gücünü sağlamlaştırmak için kendi bayan profilini yaratırken, kahkahasının sorgulandığı, anneliği reddeden bayanın eksikliğinin vurgulandığı, telaffuzlarıyla bayan cinayetlerinin yasallaştırıldığı sokak ortasında ‘ölmek istemiyorum’ çığlıklarıyla maalesef ki bayanın ismi hâlâ yoktur!
Gökten zembille inmeyen bugün, darbelerle yoğrulan Türkiye’nin kara bir deliğe sürüklenişinin öyküsüdür. Bilhassa 12 Eylül 1980’de darbelerle yoğrulan ülke yorgun düşmüş; ‘yeni’ anayasa, ‘yeni’ yapı, ‘yeni’ toplum dizaynı vaatleriyle kaygan bir yerde sallanıp dururken içine düştüğü tam bir kaos ortamıdır. İktisat darboğazda, sendikalar, örgütler yok edilmiş, ülkede siyasal ve toplumsal tüm yapıların içi boşaltılmıştır. bu vakitte Türkiye’nin yeni müziği arabesk, konutu gecekondu, halkı fakir, sinemasını ise pornodur. Türkiye’de feminizmin gündeme gelişi de bu biçimde bir siyasi ortamda olmuştur.
1980’li yılların başından itibaren yeni bir oluşumu teşkil eden feminist bayanlar, birkaç yıl daha sonra kamusal platformda siyasal hareketlere yönelmiş ve seslerini duyurmaya başlamışlardır. Bayan konusu bir anda medyanın, kitapların, mecmuaların, araştırmaların, televizyonun, sinemanın ve tiyatronun konusu olmaya başlamıştır.
ATIF YILMAZ SİNEMASINDA FEMİNİZM TESİRİ
Feminist hareketin yükselişte olduğu bu vakitte bayan sinemalarının beyazperdeye yansıması olağan olarak ki bir tesadüf değildir. bu vakitte sinema da ülke atmosferinden etkilenmiş ve sinemada bayan temsiliyeti ismine değerli adımlar atılmıştır. ‘Kadın sinemalarının yönetmeni’ olarak Türkiye sinema tarihine geçen Atıf Yılmaz, kamerasını bu periyot hanımın dünyasına yöneltmiş ve toplumsal cinsiyet perspektifiyle bayanların gayretini, kimlik arayışını ustalıkla beyazperdeye aktarmıştır.
1960’lar öncesi sinemada ‘kutsal annelik’, ‘namuslu kadın’ profiliyle kutsanan bayan, Yeşilçam melodramlarında ‘iyi’ ve ‘kötü’ tipleriyle ataerkil nizamın kendini bir daha üreten ve varlığını pekiştiren bir anlayışa hizmet etmiştir. 1980 ve daha sonrasında bu monopolleşme birkaç direktörün uğraşlarıyla kimliğini sorgulayan bayan temsiliyetine bir nebze de olsa evrilmiştir. bu vakitte çektiği 24 sinemadan 16’sında bayan temasını işleyen Atıf Yılmaz da sinemada bayan temsiliyetinin bir daha şekillenmesi ve düşünülmesi ismine değerli bir alan açmıştır.
SİNEMADA ‘YAŞAYAN’ BAYANLAR
Bayanların yaşadığı dünyayı, ötürüsıyla Türkiye atmosferini sinemasına gerçeklik algısıyla aktaran rejisör, feminizm hareketinin de tesiriyle; kendisini, cinselliğini keşfeden, ataerkil yapıyı reddeden, gelenekçi zincirleri kıran bayanları sinemalarının öznesi yapmıştır.
“Utanç”, “Kuma”, “Cemo” başta olmak üzere bayan bahisli sinemaların ipuçlarını daha evvelki senelerda veren direktör, 1980’lerde çektiği “Bir Yudum Sevgi”, “Mine”, “Dağınık Yatak”, “Adı Vasfiye”, “Dul Bir Kadın”, “Ahhh Belinda”, “Asiye Nasıl Kurtulur”, “hanımın İsmi Yok”, “Düş Gezginler” üzere sinemaları aracılığıyla, kasabalı, kentli, çalışan, emekçi bayanları sinemada görünür kılmıştır. Sinemasını, yaşadığı etraf ve alakaların şekillendirdiğini her fırsatta söyleyen rejisör Yılmaz, Türkiye beşerinin kimlik arayışının bu tema ile daha anlaşılır olabileceğini düşündüğünü ve sinemalarında bayan temasına tartı verdiği anlatmıştır. Bu niçinle 8 Mart Dünya Bayanlar Günü yaklaşırken sinemaya ve sinemada bayan temsiliyetine yaklaşım üzerine düşünülmesi için açtığı kanal niçiniyle direktörü yâd etmek bir borçtur.
Not: Yarın Rejisör Atıf Yılmaz’ın, 1980 daha sonrası, toplumsal cinsiyet perspektifiyle bayanları ele aldığı sinemalarından “Mine” ve “Bir Yudum Sevgi”yi, devrin ruhunu ve bayan dünyasındaki yerini katmanlarıyla ele alacağız.
Türkiye üzere tarihi krizlerle dolu ülkelerde umut her daim politik bir harekettir. 8 Mart Dünya Bayanlar Günü yaklaşırken 1980’lerin toplumsal muhalefet ismine neredeyse tek sosyalist gayret alanı olan feminist hareketin ivme kazanması bugün hala bayanın toplumsal pozisyonunun temellerinin atılmasında da kıymetli bir adımdır. Lakin hükümran ideolojiler her devir varlığını ve gücünü sağlamlaştırmak için kendi bayan profilini yaratırken, kahkahasının sorgulandığı, anneliği reddeden bayanın eksikliğinin vurgulandığı, telaffuzlarıyla bayan cinayetlerinin yasallaştırıldığı sokak ortasında ‘ölmek istemiyorum’ çığlıklarıyla maalesef ki bayanın ismi hâlâ yoktur!
Gökten zembille inmeyen bugün, darbelerle yoğrulan Türkiye’nin kara bir deliğe sürüklenişinin öyküsüdür. Bilhassa 12 Eylül 1980’de darbelerle yoğrulan ülke yorgun düşmüş; ‘yeni’ anayasa, ‘yeni’ yapı, ‘yeni’ toplum dizaynı vaatleriyle kaygan bir yerde sallanıp dururken içine düştüğü tam bir kaos ortamıdır. İktisat darboğazda, sendikalar, örgütler yok edilmiş, ülkede siyasal ve toplumsal tüm yapıların içi boşaltılmıştır. bu vakitte Türkiye’nin yeni müziği arabesk, konutu gecekondu, halkı fakir, sinemasını ise pornodur. Türkiye’de feminizmin gündeme gelişi de bu biçimde bir siyasi ortamda olmuştur.
1980’li yılların başından itibaren yeni bir oluşumu teşkil eden feminist bayanlar, birkaç yıl daha sonra kamusal platformda siyasal hareketlere yönelmiş ve seslerini duyurmaya başlamışlardır. Bayan konusu bir anda medyanın, kitapların, mecmuaların, araştırmaların, televizyonun, sinemanın ve tiyatronun konusu olmaya başlamıştır.
ATIF YILMAZ SİNEMASINDA FEMİNİZM TESİRİ
Feminist hareketin yükselişte olduğu bu vakitte bayan sinemalarının beyazperdeye yansıması olağan olarak ki bir tesadüf değildir. bu vakitte sinema da ülke atmosferinden etkilenmiş ve sinemada bayan temsiliyeti ismine değerli adımlar atılmıştır. ‘Kadın sinemalarının yönetmeni’ olarak Türkiye sinema tarihine geçen Atıf Yılmaz, kamerasını bu periyot hanımın dünyasına yöneltmiş ve toplumsal cinsiyet perspektifiyle bayanların gayretini, kimlik arayışını ustalıkla beyazperdeye aktarmıştır.
1960’lar öncesi sinemada ‘kutsal annelik’, ‘namuslu kadın’ profiliyle kutsanan bayan, Yeşilçam melodramlarında ‘iyi’ ve ‘kötü’ tipleriyle ataerkil nizamın kendini bir daha üreten ve varlığını pekiştiren bir anlayışa hizmet etmiştir. 1980 ve daha sonrasında bu monopolleşme birkaç direktörün uğraşlarıyla kimliğini sorgulayan bayan temsiliyetine bir nebze de olsa evrilmiştir. bu vakitte çektiği 24 sinemadan 16’sında bayan temasını işleyen Atıf Yılmaz da sinemada bayan temsiliyetinin bir daha şekillenmesi ve düşünülmesi ismine değerli bir alan açmıştır.
SİNEMADA ‘YAŞAYAN’ BAYANLAR
Bayanların yaşadığı dünyayı, ötürüsıyla Türkiye atmosferini sinemasına gerçeklik algısıyla aktaran rejisör, feminizm hareketinin de tesiriyle; kendisini, cinselliğini keşfeden, ataerkil yapıyı reddeden, gelenekçi zincirleri kıran bayanları sinemalarının öznesi yapmıştır.
“Utanç”, “Kuma”, “Cemo” başta olmak üzere bayan bahisli sinemaların ipuçlarını daha evvelki senelerda veren direktör, 1980’lerde çektiği “Bir Yudum Sevgi”, “Mine”, “Dağınık Yatak”, “Adı Vasfiye”, “Dul Bir Kadın”, “Ahhh Belinda”, “Asiye Nasıl Kurtulur”, “hanımın İsmi Yok”, “Düş Gezginler” üzere sinemaları aracılığıyla, kasabalı, kentli, çalışan, emekçi bayanları sinemada görünür kılmıştır. Sinemasını, yaşadığı etraf ve alakaların şekillendirdiğini her fırsatta söyleyen rejisör Yılmaz, Türkiye beşerinin kimlik arayışının bu tema ile daha anlaşılır olabileceğini düşündüğünü ve sinemalarında bayan temasına tartı verdiği anlatmıştır. Bu niçinle 8 Mart Dünya Bayanlar Günü yaklaşırken sinemaya ve sinemada bayan temsiliyetine yaklaşım üzerine düşünülmesi için açtığı kanal niçiniyle direktörü yâd etmek bir borçtur.
Not: Yarın Rejisör Atıf Yılmaz’ın, 1980 daha sonrası, toplumsal cinsiyet perspektifiyle bayanları ele aldığı sinemalarından “Mine” ve “Bir Yudum Sevgi”yi, devrin ruhunu ve bayan dünyasındaki yerini katmanlarıyla ele alacağız.