Canan Aydın Demir
Türkiye’nin toplumsal şartlarının değişimiyle birlikte irtibat araçlarının da farklılaşması ile sinemada görsel alan, görüntü piyasasına evrilmiştir. Ülkede yaşanan köyden kente göç dalgası ile gecekondulaşma ve onun getirdiği arabesk kültürü Türkiye’yi sarıp sarmalarken sokaklardan Orhan Gencebay, İbrahim Tatlıses, Ferdi Tayfur, Küçük Emrah vb. sesler yükselmektedir. Türkiye sineması artık videokasetlerden, müzik ise seyyar satıcıların dört tekerlekli araçlarından alıcısını bulmaktadır.
Bilhassa sinemanın prestijini yitirdiği 1980’lerde sinema için bir umut olan rejisör Atıf Yılmaz kamerasını bayan karakterlerin dünyasına çevirmiştir. Yılmaz’ın bayan bahisli sinemalarının birçoğunda ekonomik özgürlüğe sahip olan bayanlar, erkek hâkim toplumun sosyo-kültürel her alanda kendi memnunluk ve tatminleri için klasik eril telaffuzun karşısında gayret vermektedirler.
MİNE: ORTA SINIF KASABALI BİR BAYAN (1982)
Başrollerinde Türkan Şoray ve Cihan Ünal’ın oynadığı “Mine” sineması Atıf Yılmaz’ın bayan dünyasına keskin bir giriş yaptığı sinemasıdır demek yanlış olmaz. Sanatçı eşi Deniz Türkali’nin senaryosunu yazdığı sinema, kasabalı orta sınıf bir bayan olan Mine’nin dünyasına açılan bir kapıdır. Mine’nin yaşadığı kasabada tabiat, deniz, güneş ne kadar hoşsa, insan o kadar karanlık, renksiz, zavallı ve berbattır. Bu kasabanın prestijsiz istasyon şefi Cemil’iyle evli olan Mine için kasaba tam bir cehennemdir.
Tüm kasaba erkekleri için cinsel bir nesne olarak görülen Mine elde edilemeyince “Boşuna bakınma, herkes ne mal olduğunu anladı” tacizlerinden kaçamamaktadır. Kasabada her şey onunla ilgili lakin her şey onun haricinde gelişmektedir. Aile içi cinsel taarruz ve şiddetin de epeyce sert bir biçimde yansıtıldığı sinemada ‘Mine’, kendisini fark eden lakin bunu açığa çıkarmaktan da huzursuz bayan simgesidir. Bütün bir kasabalının kendisine cinsel bir nesne olarak bakması ve insan olmanın faziletinden mahrum olunması Mine’yi öfkelendirir.
Sinemada asıl anlatılmak istenen kasabalı erkekler için bir dilek objesi olan Mine’nin sevdiği adamın elinden hamasetle tutması ve erkek koridorundan geçip gitmesidir. ötürüsıyla, sinemada her bir sahnenin, sekansın nasıl bir ideolojik mana taşıdığının, bu çeşit imgelerin bir sinemaya ne çeşit pahalar kattığının da göstergesidir.
Sinemanın Mine’si, Şoray için de kendi kalıplarının dışına çıktığı bir uyanış sinemasıdır. Devrin de tesiriyle iç dünyasında bunun bir değişim getirdiğini paylaşan sanatçı Şoray, bayan cinselliğinin bir meta olarak kullanılmadığına inandığını için ‘öpüşmem’ kurallarını da bu sinemayla yıkmıştır.
BİR YUDUM SEVGİ: SEVGİYE VE ÖZGÜRLEŞTİRMEYE GİDEN YOL (1984)
Direktör Atıf Yılmaz’ın senaryosunu müellif Latife Tekin ile bir arada yazdığı “Bir Yudum Sevgi” sineması gecekondu mahallesinde yaşayan Aygül’ün kendi öyküsünü bir daha yazma uğraşıdır. Direktör sinemada, 1980’lerde köyden kente göç eden ve kendilerine biçilen ‘yeni’ hayata adapte olmaya çalışan insanı resmetmektedir.
Hale Soygazi’nin hayat verdiği Aygül, gecekondu mahallesinde kocasının yardımını görmeden dört çocuğunu büyütmeye çalışan dinamik bir bayandır. Tüm vaktini kahvede geçiren ezik bir tip olan kocası ‘Cuma’, Aygül’ün derme çatma gecekondudaki hayatını daha da zorlaştırmaktadır. Mutsuz ve bu mutsuzluğa hurafelerle tahlil arayan bir bayanla evli olan Cemal’in (Kadir İnanır) sayesinde fabrikada işe giren Aygül, cinselliğini ve kendini keşfeder. Artık bir fabrika personeli olan Aygül, gelenekçi tüm normları yıkmış, Cemal ile cinsel tatminini hayatış, kendi tertibini kurmuş ve ataerkil yapıyı reddetme yüreği göstermiş bir bayandır. Kentin sürgün edilmiş gecekondu mahallesinde yaşamaya mahkûm edilen Aygül’ün kurtuluşu ise hayata karışmasıyla mümkündür.
Sinemanın açılış sahnesinde dini ikonalar, tabiat, değişik çeşitte kutsal sayılan hayvan ve yabanî av sahneleriyle bezenmiş halı motiflerinin yer alması sinemada yaşanacak olayların da ipuçlarını vermektedir. Engin Yıldız bu sahneyi, avıyla avcısıyla, zayıfıyla kuvvetlisüyle çatışmada kazananın kaybedenin verileceği formunda yorumlar. Direktör ayrıyeten sinemada İstanbul’un kozmopolitliğini vurgulamak için mezarlık sahnelerine de yer verdiğini söyler. Direktör, “Her mezar taşının üzerinde Azerbaycan’dan Urfa’ya, Urfa’dan Trakya’nın bilmem neresine kadar İstanbul’a gelmiş ve orada ölmüş insanlardı onlar” der.
Not: Yarın Rejisör Atıf Yılmaz’ın bugüne denk düşen ve içerik açısından kozmikliğini koruyan “Adı Vasfiye” ve “Düş Gezginleri” sinemalarını ele alacağız.
Türkiye’nin toplumsal şartlarının değişimiyle birlikte irtibat araçlarının da farklılaşması ile sinemada görsel alan, görüntü piyasasına evrilmiştir. Ülkede yaşanan köyden kente göç dalgası ile gecekondulaşma ve onun getirdiği arabesk kültürü Türkiye’yi sarıp sarmalarken sokaklardan Orhan Gencebay, İbrahim Tatlıses, Ferdi Tayfur, Küçük Emrah vb. sesler yükselmektedir. Türkiye sineması artık videokasetlerden, müzik ise seyyar satıcıların dört tekerlekli araçlarından alıcısını bulmaktadır.
Bilhassa sinemanın prestijini yitirdiği 1980’lerde sinema için bir umut olan rejisör Atıf Yılmaz kamerasını bayan karakterlerin dünyasına çevirmiştir. Yılmaz’ın bayan bahisli sinemalarının birçoğunda ekonomik özgürlüğe sahip olan bayanlar, erkek hâkim toplumun sosyo-kültürel her alanda kendi memnunluk ve tatminleri için klasik eril telaffuzun karşısında gayret vermektedirler.
MİNE: ORTA SINIF KASABALI BİR BAYAN (1982)
Başrollerinde Türkan Şoray ve Cihan Ünal’ın oynadığı “Mine” sineması Atıf Yılmaz’ın bayan dünyasına keskin bir giriş yaptığı sinemasıdır demek yanlış olmaz. Sanatçı eşi Deniz Türkali’nin senaryosunu yazdığı sinema, kasabalı orta sınıf bir bayan olan Mine’nin dünyasına açılan bir kapıdır. Mine’nin yaşadığı kasabada tabiat, deniz, güneş ne kadar hoşsa, insan o kadar karanlık, renksiz, zavallı ve berbattır. Bu kasabanın prestijsiz istasyon şefi Cemil’iyle evli olan Mine için kasaba tam bir cehennemdir.
Tüm kasaba erkekleri için cinsel bir nesne olarak görülen Mine elde edilemeyince “Boşuna bakınma, herkes ne mal olduğunu anladı” tacizlerinden kaçamamaktadır. Kasabada her şey onunla ilgili lakin her şey onun haricinde gelişmektedir. Aile içi cinsel taarruz ve şiddetin de epeyce sert bir biçimde yansıtıldığı sinemada ‘Mine’, kendisini fark eden lakin bunu açığa çıkarmaktan da huzursuz bayan simgesidir. Bütün bir kasabalının kendisine cinsel bir nesne olarak bakması ve insan olmanın faziletinden mahrum olunması Mine’yi öfkelendirir.
Sinemada asıl anlatılmak istenen kasabalı erkekler için bir dilek objesi olan Mine’nin sevdiği adamın elinden hamasetle tutması ve erkek koridorundan geçip gitmesidir. ötürüsıyla, sinemada her bir sahnenin, sekansın nasıl bir ideolojik mana taşıdığının, bu çeşit imgelerin bir sinemaya ne çeşit pahalar kattığının da göstergesidir.
Sinemanın Mine’si, Şoray için de kendi kalıplarının dışına çıktığı bir uyanış sinemasıdır. Devrin de tesiriyle iç dünyasında bunun bir değişim getirdiğini paylaşan sanatçı Şoray, bayan cinselliğinin bir meta olarak kullanılmadığına inandığını için ‘öpüşmem’ kurallarını da bu sinemayla yıkmıştır.
BİR YUDUM SEVGİ: SEVGİYE VE ÖZGÜRLEŞTİRMEYE GİDEN YOL (1984)
Direktör Atıf Yılmaz’ın senaryosunu müellif Latife Tekin ile bir arada yazdığı “Bir Yudum Sevgi” sineması gecekondu mahallesinde yaşayan Aygül’ün kendi öyküsünü bir daha yazma uğraşıdır. Direktör sinemada, 1980’lerde köyden kente göç eden ve kendilerine biçilen ‘yeni’ hayata adapte olmaya çalışan insanı resmetmektedir.
Hale Soygazi’nin hayat verdiği Aygül, gecekondu mahallesinde kocasının yardımını görmeden dört çocuğunu büyütmeye çalışan dinamik bir bayandır. Tüm vaktini kahvede geçiren ezik bir tip olan kocası ‘Cuma’, Aygül’ün derme çatma gecekondudaki hayatını daha da zorlaştırmaktadır. Mutsuz ve bu mutsuzluğa hurafelerle tahlil arayan bir bayanla evli olan Cemal’in (Kadir İnanır) sayesinde fabrikada işe giren Aygül, cinselliğini ve kendini keşfeder. Artık bir fabrika personeli olan Aygül, gelenekçi tüm normları yıkmış, Cemal ile cinsel tatminini hayatış, kendi tertibini kurmuş ve ataerkil yapıyı reddetme yüreği göstermiş bir bayandır. Kentin sürgün edilmiş gecekondu mahallesinde yaşamaya mahkûm edilen Aygül’ün kurtuluşu ise hayata karışmasıyla mümkündür.
Sinemanın açılış sahnesinde dini ikonalar, tabiat, değişik çeşitte kutsal sayılan hayvan ve yabanî av sahneleriyle bezenmiş halı motiflerinin yer alması sinemada yaşanacak olayların da ipuçlarını vermektedir. Engin Yıldız bu sahneyi, avıyla avcısıyla, zayıfıyla kuvvetlisüyle çatışmada kazananın kaybedenin verileceği formunda yorumlar. Direktör ayrıyeten sinemada İstanbul’un kozmopolitliğini vurgulamak için mezarlık sahnelerine de yer verdiğini söyler. Direktör, “Her mezar taşının üzerinde Azerbaycan’dan Urfa’ya, Urfa’dan Trakya’nın bilmem neresine kadar İstanbul’a gelmiş ve orada ölmüş insanlardı onlar” der.
Not: Yarın Rejisör Atıf Yılmaz’ın bugüne denk düşen ve içerik açısından kozmikliğini koruyan “Adı Vasfiye” ve “Düş Gezginleri” sinemalarını ele alacağız.