Canan Aydın Demir
Sinema, yalnızca görsel bir algı haricinde insanı anlatan, ülke tarihine tanıklık eden en değerli araçtır. Bu sebeple sinema, iktidarların ideolojisini yayma aracı olduğu kadar muhalif olanların da fikir dünyasını topluma aktarabilmesinde kuvvetli bir yoldur. Direktör Atıf Yılmaz da, başta bayanlar olmak üzere, erkekleri, zenginleri, fakirleri, köylüleri, ağaları, personelleri, memurları merkezine koyarak, onların öyküleriyle kendisini ve sinemasının lisanını büyütmüştür.
70’lerin sonu ve daha sonrası, kamerasını gerçeğe çeviren Atıf Yılmaz, vaktin ruhunu sinemasına yansıtmıştır. Yılmaz Güney, Yaşar Kemal, Vedat Türkali, Barış Pirhasan, Murathan Mungan, Yıldırım Türker üzere isimlerle çalışan direktörün dünya görüşü sinemasına da yansımıştır. “Kibar Feyzo”, “Talihli Amele”, “Zübük” üzere sinemalar de çeken direktör, sinemasını her periyot sinema çekerek ayakta tutmaya çalışmıştır.
İSMİ VASFİYE: ÜNİVERSAL BİR ÖYKÜ (1985)
Direktör Atıf Yılmaz’ın kendine mahsus düşsel sinema örneklerinden olan ve başrolünde Müjde Ar’ın olduğu “Adı Vasfiye”, Necati Cumalı’nın beş hikayesinden Barış Pirhasan’ın senaryosunu kaleme aldığı sinemasıdır.
Sinemada bayan ve cinselliğine farklı bir bakış getiren “Adı Vasfiye”nin üniversalliği günümüz Türkiye’sinin bayana bakışındadır. Gerçek mi hayal mi bilmediğimiz bu karmaşık yapı, kimliğini bulması engellenen Vasfiye’nin bugün ülkedeki bayan sıkıntıları üzerine konuşulan gerçekle de örtüşmektedir. Sinema boyunca neredeyse hiç konuşmayan Vasfiye ile ilgili tüm erkekler konuşmaktadır. Sinemanın üniversalliği de burada gizlidir. Direktör Yılmaz, dört erkeğin tek bir ‘Vasfiye’si olduğunu tasvir ederken, merkezinde erkek dünyası vardır aslında. ‘Vasfiye’ hayatına giren erkekler tarafınca tanımlanırken erkek dünyasındaki ortak temsili cinsel bir nesne olmasıdır. Sinemada genç bir direktörün öykü ararken kendi ‘Vasfiye’sini nasıl yarattığını anlatır. Sinemaya dair zıtlıklardan da kelam eden direktör Atıf Yılmaz sinemasını “Kasaba etrafındaki hanımın kimlik anlayışının, çift ahlaklılığın işlendiği soyut bir film” formunda yorumlamaktadır.
İsmi Vasfiye (Atıf Yılmaz, 1985).
DÜŞ GEZGİNLERİ: BAYAN MERKEZLİ BİR SINIF ANLATISI (1992)
Lale Mansur ve Meral Oğuz’un rol aldığı sinema, Atıf Yılmaz’ın kasaba merkezli lakin kent şehvetiyle bezenmiş sinemasıdır. “Düş Gezginleri”, her ne kadar lezbiyen bir ilgi odaklı görünse de kadın-erkek öyküsünden hayli bir sınıfsal bir bakıştır. Entelektüel (okuduğu kitaplardan ve kentteki partilerden biliyoruz) tabip Nilgün’ün (Meral Oğuz) çocukluk arkadaşı Anjelik’le (Lale Mansur) genelevde müsabakasıyla başlar her şey. Sinemanın başında pek de anlayamadığımız daha sonrasında ‘bıçkın bir delikanlıya’ dönüşen Nilgün, daha sonradan isminin Havva olduğunu öğreneceğimiz Anjelik’i çekip alır o hayattan. Fahişe olan çocukluk arkadaşı Anjelik’i makûs yoldan kurtaran, meskeninin bayanı yapan Nilgün daha sonrasında ise aşağılayarak onu yok sayar. Bu iki öge, insan tabiatının ikiyüzlülüğünün hayatın her alanına nasıl sirayet ettiği ve sinemanın nereye gideceği konusunda bize ipuçları vermektedir.
Sinsiliğin hâkim olduğu kasabadan kente taşınan ikili bu sefer kentin o ezici dünyasında da tutunamazlar ve bu alakayı sürdüremezler. şimdi tüm bağlarda erkek iktidarının devamlılığı sinemanın ana ögesidir. Atıf Yılmaz ‘kadın bayana bağlantı olduğu vakit eşit bir ilgi kurulabilir mi?’ sorusunun yanıtını aramaktadır. Yani eğitimli olan, daha güçlü olan çabucak iktidar olmanın peşindedir. Toplumda ezen ve ezilenler için hazır bir yer yaratılmıştır. Yani sorun bayan ya da erkek olmakta değil, sistemin zihinleri ne kadar kuşatıp kuşatmadığında gizlidir.
Direktör Atıf Yılmaz’ın senaryosunu Yıldırım Türker ile birlikte kaleme aldığı sinema, Osman Çallı’nın kitabından bir uyarlama. Sinema, 1994 yılında Torino Lovers Sinema Festivali’ne katılmış ve LGBTİQ+ şenliğine katılmış birinci Türk sineması olma özelliğine de sahiptir.
Sinema, yalnızca görsel bir algı haricinde insanı anlatan, ülke tarihine tanıklık eden en değerli araçtır. Bu sebeple sinema, iktidarların ideolojisini yayma aracı olduğu kadar muhalif olanların da fikir dünyasını topluma aktarabilmesinde kuvvetli bir yoldur. Direktör Atıf Yılmaz da, başta bayanlar olmak üzere, erkekleri, zenginleri, fakirleri, köylüleri, ağaları, personelleri, memurları merkezine koyarak, onların öyküleriyle kendisini ve sinemasının lisanını büyütmüştür.
70’lerin sonu ve daha sonrası, kamerasını gerçeğe çeviren Atıf Yılmaz, vaktin ruhunu sinemasına yansıtmıştır. Yılmaz Güney, Yaşar Kemal, Vedat Türkali, Barış Pirhasan, Murathan Mungan, Yıldırım Türker üzere isimlerle çalışan direktörün dünya görüşü sinemasına da yansımıştır. “Kibar Feyzo”, “Talihli Amele”, “Zübük” üzere sinemalar de çeken direktör, sinemasını her periyot sinema çekerek ayakta tutmaya çalışmıştır.
İSMİ VASFİYE: ÜNİVERSAL BİR ÖYKÜ (1985)
Direktör Atıf Yılmaz’ın kendine mahsus düşsel sinema örneklerinden olan ve başrolünde Müjde Ar’ın olduğu “Adı Vasfiye”, Necati Cumalı’nın beş hikayesinden Barış Pirhasan’ın senaryosunu kaleme aldığı sinemasıdır.
Sinemada bayan ve cinselliğine farklı bir bakış getiren “Adı Vasfiye”nin üniversalliği günümüz Türkiye’sinin bayana bakışındadır. Gerçek mi hayal mi bilmediğimiz bu karmaşık yapı, kimliğini bulması engellenen Vasfiye’nin bugün ülkedeki bayan sıkıntıları üzerine konuşulan gerçekle de örtüşmektedir. Sinema boyunca neredeyse hiç konuşmayan Vasfiye ile ilgili tüm erkekler konuşmaktadır. Sinemanın üniversalliği de burada gizlidir. Direktör Yılmaz, dört erkeğin tek bir ‘Vasfiye’si olduğunu tasvir ederken, merkezinde erkek dünyası vardır aslında. ‘Vasfiye’ hayatına giren erkekler tarafınca tanımlanırken erkek dünyasındaki ortak temsili cinsel bir nesne olmasıdır. Sinemada genç bir direktörün öykü ararken kendi ‘Vasfiye’sini nasıl yarattığını anlatır. Sinemaya dair zıtlıklardan da kelam eden direktör Atıf Yılmaz sinemasını “Kasaba etrafındaki hanımın kimlik anlayışının, çift ahlaklılığın işlendiği soyut bir film” formunda yorumlamaktadır.
İsmi Vasfiye (Atıf Yılmaz, 1985).
DÜŞ GEZGİNLERİ: BAYAN MERKEZLİ BİR SINIF ANLATISI (1992)
Lale Mansur ve Meral Oğuz’un rol aldığı sinema, Atıf Yılmaz’ın kasaba merkezli lakin kent şehvetiyle bezenmiş sinemasıdır. “Düş Gezginleri”, her ne kadar lezbiyen bir ilgi odaklı görünse de kadın-erkek öyküsünden hayli bir sınıfsal bir bakıştır. Entelektüel (okuduğu kitaplardan ve kentteki partilerden biliyoruz) tabip Nilgün’ün (Meral Oğuz) çocukluk arkadaşı Anjelik’le (Lale Mansur) genelevde müsabakasıyla başlar her şey. Sinemanın başında pek de anlayamadığımız daha sonrasında ‘bıçkın bir delikanlıya’ dönüşen Nilgün, daha sonradan isminin Havva olduğunu öğreneceğimiz Anjelik’i çekip alır o hayattan. Fahişe olan çocukluk arkadaşı Anjelik’i makûs yoldan kurtaran, meskeninin bayanı yapan Nilgün daha sonrasında ise aşağılayarak onu yok sayar. Bu iki öge, insan tabiatının ikiyüzlülüğünün hayatın her alanına nasıl sirayet ettiği ve sinemanın nereye gideceği konusunda bize ipuçları vermektedir.
Sinsiliğin hâkim olduğu kasabadan kente taşınan ikili bu sefer kentin o ezici dünyasında da tutunamazlar ve bu alakayı sürdüremezler. şimdi tüm bağlarda erkek iktidarının devamlılığı sinemanın ana ögesidir. Atıf Yılmaz ‘kadın bayana bağlantı olduğu vakit eşit bir ilgi kurulabilir mi?’ sorusunun yanıtını aramaktadır. Yani eğitimli olan, daha güçlü olan çabucak iktidar olmanın peşindedir. Toplumda ezen ve ezilenler için hazır bir yer yaratılmıştır. Yani sorun bayan ya da erkek olmakta değil, sistemin zihinleri ne kadar kuşatıp kuşatmadığında gizlidir.
Direktör Atıf Yılmaz’ın senaryosunu Yıldırım Türker ile birlikte kaleme aldığı sinema, Osman Çallı’nın kitabından bir uyarlama. Sinema, 1994 yılında Torino Lovers Sinema Festivali’ne katılmış ve LGBTİQ+ şenliğine katılmış birinci Türk sineması olma özelliğine de sahiptir.