Roza Alkan
Kürtleri ya da Kürt problemini anlatan sinemalara karşı epey temkinliyim. Zira genelde avcının gözü ve lisanıyla anlatılır. Durduk yerde hududumu bozmamak için izlememeyi tercih ediyorum.
Mehmet Eroğlu’nun romanından uyarlanan ve Uluç Bayraktar’ın yönettiği “9,75” sinemasını, toplumsal medyadan takipleştiğim, aklına ve sağduyusuna güvendiğim bireyler olumlu bahsedince oturup izledim. Açıkçası niye etkilendiklerini çözemedim, zira sinema boyunca tırnaklarımı kemirdim durdum.
Sinema başlamadan ekranda Henry James’in şu cümlesi beliriyor:
“ İnsan kendi için yaptığı kendine uyan bir dizaynla, dünyadaki acıyı nereye koymalı?”
Soru değerli. Karşılığı sabırsızlıkla beklemeye başlıyorum. Sorduklarına bakılırsa bir karşılık verilecektir şüphesiz. Ekranda 6-7 yaşlarında öfkeli bir çocuk beliriyor daha sonra. Yıl 1998, yer Gabar Dağı’nın eteklerinde bir köy. Karşısındaki askere, “Benim adım Zınar. Babam etkisizleştirilmemiş terörist. Babam seni öldürecek” diye bağırıyor çocuk. Konutta kahvaltılarını yaparken, yolda yürürken, koyunlarını otlatırken öldürülen Kürt çocuklarının olduğu bir dünyada çok gözü kara bir çıkış. daha sonra bir patlama sesi. Her yer toz duman. Ortalık yavaşça aydınlanınca kendimizi Taksim’de Seyahat aksiyonlarının ortasında buluyoruz. Biraz evvel karşısındaki çocuğun öfkesini sakince ve şefkatle dinleyen asker, gaz bulutunun ortasında sendeleyerek yere düşüyor. Yardımına trans bayan arkadaşı koşuyor. Orada düşüşünün gazdan olmadığını, bir hastalığı olduğunu öğreniyoruz. Arkadaşının sayesinde kalkıp yürürken iç monoloğuna şahit oluyoruz, “Yapmam gereken son bir şey kaldı. Beni çağıran o hüzünlü sese yanlışsız yürümek. Zınar’la yüzleşmek. Bu yüzden yazmıyor muyum aslına bakarsan…”
Bir sinema karakteri de olsa nihayet birileri yüzleşmeden bahsediyor diyorum tüm saflığımla. Acıyı, mağduru daha fazla acıtmadan, öfkelendirmeden koyacak bir yer bulacaklar diye bekliyorum fakat beklediğim olmuyor. Tıpkı hayatta olduğu üzere sinemada de ellerim bomboş kalakalıyorum. Kahramanımız oysaki bir katilmiş, çocuk katili. Olay katilin gözüyle aktarılıyor bize. Ama öncesinde bize katilin acıklı kıssası anlatılıyor. Bizi yaralayan, öfkelendiren ne kadar acı var ise hepsinden bir kesim koparılarak katilin şahsi öyküsüne boca edilmiş, kıssa olabildiğince acıklı bir hale getirilmeye çalışılmış. Kahramanımız (tabii ki içimden geçen söz katil) meğerse daha annesinin kucağındayken sarhoş babasının saldırısına uğruyorlar annesiyle. Anne ölüyor. Baba, cezaevine girdikten daha sonrasında öldürülüyor ve kahramanımız da o gece yüzüne aldığı 9.75 cm’lik bir yarayla yetimhaneye…
Ancak temel yarası ortasındadır. O kadar ortasındadır ki, bizden işlediği çocuk cinayetini güzel görmemiz beklenir. Babasının annesini öldürmesinin ve kendisini ömür uzunluğu taşıyacağı bir yarayla bırakmasının kâfi etkiyi göstermeyeceğine kanaat getirilmiş olacak ki hem trans bayan dostu birebir vakitte hareketçi sevgilisi olması sıkıştırılmış kıssaya. Halbuki bir de ur varmış beyninde ve en çok iki ay ömür biçilmiş. Her şeyin fakat her şeyin bir ortada satıldığı köy bakkalı üzere olmuş. Bu kadar acıyı hayatış biri bir Kürt çocuğunu öldürüversin, ne olacak ki? Korkuyor kahramanımız bir yandan da, epeyce korkuyor. Mezarsız kalmaktan korkuyor, kadavra havuzuna gitmekten korkuyor. Kayıpların, asit kuyularının, kaldırım taşlarının altında çıkan toplu mezarların olduğu bir ülkede, hatta mezarların tahrip edildiği bir ülkede, mezarsız kalma korkusu bir çocuk katiline kalmasaydı keşke.
Kamera daima Taksim’de değil. Orta ara Gabar’a gdolayıyor bizi. Beyaz Toros birini, ahırdan bozma bir meskenin önüne fırlatıyor.(Evin içi de leş üzere. Dağınık, camlar kirli, kırık. Çamurdan da olsa duvara bir sıva yapmayı bile akıl etmemiş oturanlar. E ne de olsa Kürt meskeni.) Beyaz Toros’un kapıya kadar hizmet götürdüğünü de bu sinemadan öğreniyorum. Evdekiler fırlayıp yüzü gözü patlamış adamı alıyorlar. Zınar’ın babasıymış. Baba durmuyor, direnmiyor. Karısını, büyük çocuğunu alıp hududu geçiyor, üstelik Zınar’ı da götürmüyor. Kendi çocuğunu bırakıp kaçan Kürtler… Bu büsbütün yeni bir motif. Çocuğunu bırakıp masraf lakin her fırsatta da , “Oğlum okusun, büyük adam olsun” diye haber gönderir. Lisanının, külçeşidinin yasak olduğu bir eğitim sisteminde okumasını, “büyük adam” olmasını beklemek romantizmi de unutulmamış.
Tüm Kürt karakterler, bilhassa de dede olabildiğince ezik bir biçimde gösterilmiş. O kadar ezik ki kucakladığı Zınar’ın meyyit vücudunu katiline gösterip, “Öldü, okula gidecekti daha” diyerek, boynu bükük ve merhamet dileyen bir sözle askerin karşısına dikilir. Dikilir demişim, pardon. Dikilmek onun haddine mi? Öylece boynu bükük durmuş işte.
Anne babası gittikten daha sonra Zınar adeta köyün meczubu muamelesi görmeye başlıyor. Gerisinden “anasız, babasız” diye gülüp eğleniyor köydeki başka çocuklar, kimse oynamıyor onunla, kimse konuşmuyor. Savaş yalnızca Türk ordusuyla Zınargil içinde yaşanmış güya.
Kahramanın İzmir’de yetimhanede geçen çocukluğuna da gidiyoruz orta ara. Ülkenin iki farklı yakasında, iki çocuk. Kıssaları güya benzetilmeye çalışılmış. Şekerle olan ilgileri, kimsesizlikleri, yalnızlıkları, Kemalettin Tuğcu okumaları, konuşmaktan vazgeçmeleri, yüzlerindeki yaralar…Ve daha sonra batıdaki doğudakini öldürüyor. meğer ikisi de tıpkı acılardan geçmiş. Kıssanın sonunda niye birinin başkasını öldürmesi bu kadar legalleştiriliyor? niye öldürülüyor bile demiyorum, niye legalleştiriliyor? Ölen oburu olsaydı yasallaştırmak için çok efor gösterilir miydi? Gösterilebilinir miydi?
Zınar’la kelamda yüzleşmek için yazdığı romanın taslağını bir deftere yazmış kahramanımız. O defter de Zınar’ın babasının hududu geçtikten daha sonra Zınar’a yolladığı defter. Kahramanımız çocuğu öldürmekle kalmaz, boş defterini alıp öyküsünü muharrir. Öldürdüğü çocuğun kıssasını, çocuğun defterine yazmak tam olarak ne demek oluyor sahiden çözemedim. Zınar’ı katlettikten daha sonra çıktığı meskenden yalnızca defteri değil, Zınar’ın annesiyle çekilmiş tek fotoğrafını da alır. Hem geçmişinin tıpkı vakitte geleceğinin üstüne çöker. O fotoğrafı alıp çocuğun mezarına koyana kadar da “yüzleşme” bekledim. Lakin yüzleşme falan yokmuş, anlayış beklenmiş bizden. Bu ortada Zınar’ın mezar taşındaki doğum tarihi de 01.01.1992. Kürtlerle ilgili klişeler de es geçilmemiş.
Sineması yalnızca Kürtlere yaklaşımından değil, genel olarak da sevmedim. Taksimin göbeğinde oturuyor kahraman, Seyahat olayları tüm şiddetiyle yaşanıyor ancak eylemcinin sevgilisi ve komşusu olması haricinde aksiyonla bir bağı yok. Öbür çocukların ölüyor olması, öldürülecek olması pek kaygısı değil. Sevgilisi desen, o da başka bir sıkıntı. Akademisyen ve hareketçi fakat kahramanın acıklı öyküsünü dinlemek haricinde bir diyalogları olmadan ona sırılsıklam aşık olabiliyor. İki günlük alakada kahramanın arkadaşının ona “yenge” diye hitap etmesi, onu erkek üzerinden tanımlaması rahatsız etmiyor. Arkadaşı dediğim kişi de Mesut. Kahramanımızla birlikte askerlik yapmışlar. Mesut, kahramanın buyruğundaki bir er imiş. Er olması sebebiyle de biraz gerisinde kalıyor kahramanımızın. Astlar gerçek hayatta da üstleri geçmemeli zira.
Kürtleri ya da Kürt problemini anlatan sinemalara karşı epey temkinliyim. Zira genelde avcının gözü ve lisanıyla anlatılır. Durduk yerde hududumu bozmamak için izlememeyi tercih ediyorum.
Mehmet Eroğlu’nun romanından uyarlanan ve Uluç Bayraktar’ın yönettiği “9,75” sinemasını, toplumsal medyadan takipleştiğim, aklına ve sağduyusuna güvendiğim bireyler olumlu bahsedince oturup izledim. Açıkçası niye etkilendiklerini çözemedim, zira sinema boyunca tırnaklarımı kemirdim durdum.
Sinema başlamadan ekranda Henry James’in şu cümlesi beliriyor:
“ İnsan kendi için yaptığı kendine uyan bir dizaynla, dünyadaki acıyı nereye koymalı?”
Soru değerli. Karşılığı sabırsızlıkla beklemeye başlıyorum. Sorduklarına bakılırsa bir karşılık verilecektir şüphesiz. Ekranda 6-7 yaşlarında öfkeli bir çocuk beliriyor daha sonra. Yıl 1998, yer Gabar Dağı’nın eteklerinde bir köy. Karşısındaki askere, “Benim adım Zınar. Babam etkisizleştirilmemiş terörist. Babam seni öldürecek” diye bağırıyor çocuk. Konutta kahvaltılarını yaparken, yolda yürürken, koyunlarını otlatırken öldürülen Kürt çocuklarının olduğu bir dünyada çok gözü kara bir çıkış. daha sonra bir patlama sesi. Her yer toz duman. Ortalık yavaşça aydınlanınca kendimizi Taksim’de Seyahat aksiyonlarının ortasında buluyoruz. Biraz evvel karşısındaki çocuğun öfkesini sakince ve şefkatle dinleyen asker, gaz bulutunun ortasında sendeleyerek yere düşüyor. Yardımına trans bayan arkadaşı koşuyor. Orada düşüşünün gazdan olmadığını, bir hastalığı olduğunu öğreniyoruz. Arkadaşının sayesinde kalkıp yürürken iç monoloğuna şahit oluyoruz, “Yapmam gereken son bir şey kaldı. Beni çağıran o hüzünlü sese yanlışsız yürümek. Zınar’la yüzleşmek. Bu yüzden yazmıyor muyum aslına bakarsan…”
Bir sinema karakteri de olsa nihayet birileri yüzleşmeden bahsediyor diyorum tüm saflığımla. Acıyı, mağduru daha fazla acıtmadan, öfkelendirmeden koyacak bir yer bulacaklar diye bekliyorum fakat beklediğim olmuyor. Tıpkı hayatta olduğu üzere sinemada de ellerim bomboş kalakalıyorum. Kahramanımız oysaki bir katilmiş, çocuk katili. Olay katilin gözüyle aktarılıyor bize. Ama öncesinde bize katilin acıklı kıssası anlatılıyor. Bizi yaralayan, öfkelendiren ne kadar acı var ise hepsinden bir kesim koparılarak katilin şahsi öyküsüne boca edilmiş, kıssa olabildiğince acıklı bir hale getirilmeye çalışılmış. Kahramanımız (tabii ki içimden geçen söz katil) meğerse daha annesinin kucağındayken sarhoş babasının saldırısına uğruyorlar annesiyle. Anne ölüyor. Baba, cezaevine girdikten daha sonrasında öldürülüyor ve kahramanımız da o gece yüzüne aldığı 9.75 cm’lik bir yarayla yetimhaneye…
Ancak temel yarası ortasındadır. O kadar ortasındadır ki, bizden işlediği çocuk cinayetini güzel görmemiz beklenir. Babasının annesini öldürmesinin ve kendisini ömür uzunluğu taşıyacağı bir yarayla bırakmasının kâfi etkiyi göstermeyeceğine kanaat getirilmiş olacak ki hem trans bayan dostu birebir vakitte hareketçi sevgilisi olması sıkıştırılmış kıssaya. Halbuki bir de ur varmış beyninde ve en çok iki ay ömür biçilmiş. Her şeyin fakat her şeyin bir ortada satıldığı köy bakkalı üzere olmuş. Bu kadar acıyı hayatış biri bir Kürt çocuğunu öldürüversin, ne olacak ki? Korkuyor kahramanımız bir yandan da, epeyce korkuyor. Mezarsız kalmaktan korkuyor, kadavra havuzuna gitmekten korkuyor. Kayıpların, asit kuyularının, kaldırım taşlarının altında çıkan toplu mezarların olduğu bir ülkede, hatta mezarların tahrip edildiği bir ülkede, mezarsız kalma korkusu bir çocuk katiline kalmasaydı keşke.
Kamera daima Taksim’de değil. Orta ara Gabar’a gdolayıyor bizi. Beyaz Toros birini, ahırdan bozma bir meskenin önüne fırlatıyor.(Evin içi de leş üzere. Dağınık, camlar kirli, kırık. Çamurdan da olsa duvara bir sıva yapmayı bile akıl etmemiş oturanlar. E ne de olsa Kürt meskeni.) Beyaz Toros’un kapıya kadar hizmet götürdüğünü de bu sinemadan öğreniyorum. Evdekiler fırlayıp yüzü gözü patlamış adamı alıyorlar. Zınar’ın babasıymış. Baba durmuyor, direnmiyor. Karısını, büyük çocuğunu alıp hududu geçiyor, üstelik Zınar’ı da götürmüyor. Kendi çocuğunu bırakıp kaçan Kürtler… Bu büsbütün yeni bir motif. Çocuğunu bırakıp masraf lakin her fırsatta da , “Oğlum okusun, büyük adam olsun” diye haber gönderir. Lisanının, külçeşidinin yasak olduğu bir eğitim sisteminde okumasını, “büyük adam” olmasını beklemek romantizmi de unutulmamış.
Tüm Kürt karakterler, bilhassa de dede olabildiğince ezik bir biçimde gösterilmiş. O kadar ezik ki kucakladığı Zınar’ın meyyit vücudunu katiline gösterip, “Öldü, okula gidecekti daha” diyerek, boynu bükük ve merhamet dileyen bir sözle askerin karşısına dikilir. Dikilir demişim, pardon. Dikilmek onun haddine mi? Öylece boynu bükük durmuş işte.
Anne babası gittikten daha sonra Zınar adeta köyün meczubu muamelesi görmeye başlıyor. Gerisinden “anasız, babasız” diye gülüp eğleniyor köydeki başka çocuklar, kimse oynamıyor onunla, kimse konuşmuyor. Savaş yalnızca Türk ordusuyla Zınargil içinde yaşanmış güya.
Kahramanın İzmir’de yetimhanede geçen çocukluğuna da gidiyoruz orta ara. Ülkenin iki farklı yakasında, iki çocuk. Kıssaları güya benzetilmeye çalışılmış. Şekerle olan ilgileri, kimsesizlikleri, yalnızlıkları, Kemalettin Tuğcu okumaları, konuşmaktan vazgeçmeleri, yüzlerindeki yaralar…Ve daha sonra batıdaki doğudakini öldürüyor. meğer ikisi de tıpkı acılardan geçmiş. Kıssanın sonunda niye birinin başkasını öldürmesi bu kadar legalleştiriliyor? niye öldürülüyor bile demiyorum, niye legalleştiriliyor? Ölen oburu olsaydı yasallaştırmak için çok efor gösterilir miydi? Gösterilebilinir miydi?
Zınar’la kelamda yüzleşmek için yazdığı romanın taslağını bir deftere yazmış kahramanımız. O defter de Zınar’ın babasının hududu geçtikten daha sonra Zınar’a yolladığı defter. Kahramanımız çocuğu öldürmekle kalmaz, boş defterini alıp öyküsünü muharrir. Öldürdüğü çocuğun kıssasını, çocuğun defterine yazmak tam olarak ne demek oluyor sahiden çözemedim. Zınar’ı katlettikten daha sonra çıktığı meskenden yalnızca defteri değil, Zınar’ın annesiyle çekilmiş tek fotoğrafını da alır. Hem geçmişinin tıpkı vakitte geleceğinin üstüne çöker. O fotoğrafı alıp çocuğun mezarına koyana kadar da “yüzleşme” bekledim. Lakin yüzleşme falan yokmuş, anlayış beklenmiş bizden. Bu ortada Zınar’ın mezar taşındaki doğum tarihi de 01.01.1992. Kürtlerle ilgili klişeler de es geçilmemiş.
Sineması yalnızca Kürtlere yaklaşımından değil, genel olarak da sevmedim. Taksimin göbeğinde oturuyor kahraman, Seyahat olayları tüm şiddetiyle yaşanıyor ancak eylemcinin sevgilisi ve komşusu olması haricinde aksiyonla bir bağı yok. Öbür çocukların ölüyor olması, öldürülecek olması pek kaygısı değil. Sevgilisi desen, o da başka bir sıkıntı. Akademisyen ve hareketçi fakat kahramanın acıklı öyküsünü dinlemek haricinde bir diyalogları olmadan ona sırılsıklam aşık olabiliyor. İki günlük alakada kahramanın arkadaşının ona “yenge” diye hitap etmesi, onu erkek üzerinden tanımlaması rahatsız etmiyor. Arkadaşı dediğim kişi de Mesut. Kahramanımızla birlikte askerlik yapmışlar. Mesut, kahramanın buyruğundaki bir er imiş. Er olması sebebiyle de biraz gerisinde kalıyor kahramanımızın. Astlar gerçek hayatta da üstleri geçmemeli zira.