PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Duanın kabul olup olmaması, bizce meçhuldur. Çünkü duanın kabul edilmesi, yalnız dileklerimizin yerine gelmesi halinde tezahür etmez. Bazan daha düzgünü, bazan uhrevi âleme yönelik olarak kabul edilir.
-Buediüzzamanın tabir ettiği üzere, “Hastanın duasının makbuliyeti, ehemmiyetli bir mes’eledir. Ben otuz-kırk seniçin beri, bendeki kulunç denilen bir hastalıktan şifa için dua ederdim. Ben anladım ki, hastalık dua için verilmiş. Dua ile duayı, yani dua kendi kendini kaldırmadığından anladım ki, duanın sonucu uhrevîdir; {(Haşiye): Evet, bir kısım hastalık duanın sebeb-i bedeni iken, dua hastalığın ademine sebeb olsa, duanın bedeni kendi ademine sebeb olur; bu da olamaz.} kendisi de bir nevi ibadettir ve hastalık ile aczini anlayıp dergâh-ı İlahiyeye iltica eder. Onun için otuz yıldır şifa duasını ettiğim biçimde, duam zahirî kabul olmadığından, duayı terketmek kalbime gelmedi. Çünkü hastalık, duanın vaktidir; şifa, duanın sonucu değil. Tahminen Cenab-ı Hakîm-i Rahîm şifa verse, fazlından verir. Hem dua, istediğimiz stilde kabul şayet olmazsa makbul olmadı denilmez. Hâlık-ı Hakîm daha uygun biliyor, menfaatimize güzel ne ise onu verir. Bazan dünyaya ilişkin dualarımızı, menfaatimiz için âhiretimize çevirir, o denli kabul eder. Her ne ise… Hastalık sırrıyla hulusiyet kazanan, hususan za’f u aczden ve tezellül ve muhtaçlıktan gelen bir dua kabule epey yakındır. Hastalık bu biçimde hâlis bir duanın medarıdır. Hem dindar olan hasta, hem hastaya bakan mü’minler de bu duadan istifade etmelidirler”(Lem’alar, 215 ).
Bu açıklamalardan da anlaşılıyor ki, arzulanan şeylerin hâsıl olması, kesinlikle dualarımızın bir sonucu değil, Allah’ın lütuf ve hikmetinin ön görmesidir.
Bu sebeple, dünyevi işleri duaya bağlamak ve işin olmamasını da duanın kabul edilmemesine bağlamak yanlıştır. Şeytan bu düşünde olan kimseyi ümitsizliğe sevk ettiği üzere, Allah hakkında da su-i zanda olmasına ve bir nevi küsmesine niye olur.
Eskilerin eskimez tabirleriyle “Her şeyin bir vakt-i merhunu vardır”. Baht, bir işin olma formu yanında onun hangi vakitte hangi yerde olacağını da tayin ve takdir etmiştir.
Dua konusunun daha yeterli anlaşılmasına katkı sağlayacak bir kaç noktaya da işaret etmekte yarar mülahaza ediyoruz:
a) Birtakım dualarda istediğimiz şeylerin birebiri verilmezse, bir daha de “Allah kimi dualara icabet etmez” diye argümanda bulunmamak gerekir. Zira dua bir ibadettir. İbadetin semeresi/meyvesi/neticesi ahirette görünür. Dünyevî niyetler ise-namaz vakitleri gibi- dua ibadeti için birer vakittirler. Duaların semeresi değillerdir. Meselâ: Güneşin tutulması küsuf namazına, yağmurun yağmaması, yağmur namazına birer vakittir.
b) Keza zalimlerin tasallutu ve belaların nüzulü, birtakım özel dualar için birer vakittir. Bu vakitler bâki kaldıkça, o namazlar, o dualar yapılır. Şayet bu vakitlerde dünyevî gayeler hâsıl olursa, esasen ziyanın alâ ışık olur. Şayet bu dünyevî amaçlar hâsıl şayet olmazsa, bir daha de “Bu duaya icabet edilmedi”, diyemezsin. Fakat, çabucak hemen duanın vakti bitmemiş, duaya devam lâzımdır, diyebilirsin. Zira “Rabbiniz buyurdu ki: Bana dua edin, size yanıt vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenler ise, hor ve hakir biçimde Cehenneme gireceklerdir”(Mümin, 40/60) mealindeki ayette Allah’ın her türlü duaya yanıt vereceğine yemin ettiği bildirilmiştir. Lakin unutulmamalıdır ki, dünyevî gayeler duaların mukaddemesidir, sonucu değillerdir. Üstteki ayette geçtiği üzere, Cenab-ı Hakk’ın dualara yanıt vereceğine dair vadetmesi, onu kabul etmek manasına gelmez, icabet etmek ayn-ı kabul değildir. Yani, icabet kabulü istilzam etmez. İcabet etmek başkadır, kabul etmek başkadır. Duaya her biçimde karşılık verilir. Karşılıksız bırakılmaz. Dilek edilen şeylerin tastamam yerine getirilmesi ise, yanıt verenin/icabet eden Allah’ın hikmetine tâbidir. Meselâ: Hekimi çağırdığın vakit, herbiçimde: “Ne istersin” diye yanıt verir. Ancak: “Bu yemeği yahut bu ilâcı bana ver” dediğin vakit, kimi vakit verir, kimi vakit hastalığına, mizacına mülayim/uygun olmadığından vermez.
Duanın kabul edilmemesinin sebeplerinden biri de, duayı ibadet kasdıyla yapmayıp, matlubun tahsiline/sırf isteklerinin yerine getirilmesine tahsis ettiğinden aks-ül amel olur. O dua ibadetinde ihlas kırılır, makbul olmaz”(bk.Mesnevi-i Nuriye, 225 ).
c) “İnsanlardan öylesi de var ki, Allah’a bir yarın kenarında / iğreti biçimde kulluk eder. Kendisine bir düzgünlük eriştiğinde onunla keyifli olur; başına bir imtihan/kötülük geldiği vakit ise yüzüstü dönüverir. O, dünyada da, âhirette de ziyana uğramıştır. Apaçık bir hüsran diye işte buna denir”(Hac, 22/11) mealindeki ayette, insanların imtihanın gereği olarak verilen ıstıraplar sebebiyle kullukta gevşeklik göstermemesi, işi düzgün gittiğinde dinine sahip çıktığı biçimde, işi düzgün gitmediği vakitte ise dinden yüz çevirmesi, ibadete soğuk bakması ve Allah’a karşı aralı olmasının yanlışlığına dikkat çekilmiştir.
d) Allah bütün kullarına ilham edebilir. Fakat gelen ilhamın gerçek tespitini yapmak pek zordur. Bu sebeple, biz, bize verilen akıl ve ferasetimizi kullanacağız, fiili dua denilen sebeplere müracaat edeceğiz. “Bir mevzuda azmettin mi, artık Allah’a tevekkül et/ona güven” mealindeki ayette de geçtiği üzere, işin olup olmamasını duamızın kabul olup olmamasına değil, Allah’ın hikmetli bahtının ve meyveli imtihanının gereklerine bağlayacağız.
e) Nihayet Allah’ın rahmetinden ümit kesmenin iman şuuruyla bağdaşmadığını içimize sindireceğiz. “Mevla bakılırsalim neyler neylerse hoş eyler” diyeceğiz ve “Allah’a dayan saye sarıl hikmete ram ol, yol var ise budur bilmiyorum öbür çıkar yol” düsturunu tasavvurumuzun merkezine koyacağız. Rabbim hepimizin ve bütün Müslümanların maddi- manevi bütün meşakkatlerini gidersin, iki cihan saadetini lütfetsin, iki cihanda aziz eylesin. Âmin!
Duanın kabul olup olmaması, bizce meçhuldur. Çünkü duanın kabul edilmesi, yalnız dileklerimizin yerine gelmesi halinde tezahür etmez. Bazan daha düzgünü, bazan uhrevi âleme yönelik olarak kabul edilir.
-Buediüzzamanın tabir ettiği üzere, “Hastanın duasının makbuliyeti, ehemmiyetli bir mes’eledir. Ben otuz-kırk seniçin beri, bendeki kulunç denilen bir hastalıktan şifa için dua ederdim. Ben anladım ki, hastalık dua için verilmiş. Dua ile duayı, yani dua kendi kendini kaldırmadığından anladım ki, duanın sonucu uhrevîdir; {(Haşiye): Evet, bir kısım hastalık duanın sebeb-i bedeni iken, dua hastalığın ademine sebeb olsa, duanın bedeni kendi ademine sebeb olur; bu da olamaz.} kendisi de bir nevi ibadettir ve hastalık ile aczini anlayıp dergâh-ı İlahiyeye iltica eder. Onun için otuz yıldır şifa duasını ettiğim biçimde, duam zahirî kabul olmadığından, duayı terketmek kalbime gelmedi. Çünkü hastalık, duanın vaktidir; şifa, duanın sonucu değil. Tahminen Cenab-ı Hakîm-i Rahîm şifa verse, fazlından verir. Hem dua, istediğimiz stilde kabul şayet olmazsa makbul olmadı denilmez. Hâlık-ı Hakîm daha uygun biliyor, menfaatimize güzel ne ise onu verir. Bazan dünyaya ilişkin dualarımızı, menfaatimiz için âhiretimize çevirir, o denli kabul eder. Her ne ise… Hastalık sırrıyla hulusiyet kazanan, hususan za’f u aczden ve tezellül ve muhtaçlıktan gelen bir dua kabule epey yakındır. Hastalık bu biçimde hâlis bir duanın medarıdır. Hem dindar olan hasta, hem hastaya bakan mü’minler de bu duadan istifade etmelidirler”(Lem’alar, 215 ).
Bu açıklamalardan da anlaşılıyor ki, arzulanan şeylerin hâsıl olması, kesinlikle dualarımızın bir sonucu değil, Allah’ın lütuf ve hikmetinin ön görmesidir.
Bu sebeple, dünyevi işleri duaya bağlamak ve işin olmamasını da duanın kabul edilmemesine bağlamak yanlıştır. Şeytan bu düşünde olan kimseyi ümitsizliğe sevk ettiği üzere, Allah hakkında da su-i zanda olmasına ve bir nevi küsmesine niye olur.
Eskilerin eskimez tabirleriyle “Her şeyin bir vakt-i merhunu vardır”. Baht, bir işin olma formu yanında onun hangi vakitte hangi yerde olacağını da tayin ve takdir etmiştir.
Dua konusunun daha yeterli anlaşılmasına katkı sağlayacak bir kaç noktaya da işaret etmekte yarar mülahaza ediyoruz:
a) Birtakım dualarda istediğimiz şeylerin birebiri verilmezse, bir daha de “Allah kimi dualara icabet etmez” diye argümanda bulunmamak gerekir. Zira dua bir ibadettir. İbadetin semeresi/meyvesi/neticesi ahirette görünür. Dünyevî niyetler ise-namaz vakitleri gibi- dua ibadeti için birer vakittirler. Duaların semeresi değillerdir. Meselâ: Güneşin tutulması küsuf namazına, yağmurun yağmaması, yağmur namazına birer vakittir.
b) Keza zalimlerin tasallutu ve belaların nüzulü, birtakım özel dualar için birer vakittir. Bu vakitler bâki kaldıkça, o namazlar, o dualar yapılır. Şayet bu vakitlerde dünyevî gayeler hâsıl olursa, esasen ziyanın alâ ışık olur. Şayet bu dünyevî amaçlar hâsıl şayet olmazsa, bir daha de “Bu duaya icabet edilmedi”, diyemezsin. Fakat, çabucak hemen duanın vakti bitmemiş, duaya devam lâzımdır, diyebilirsin. Zira “Rabbiniz buyurdu ki: Bana dua edin, size yanıt vereyim. Bana kulluk etmeyi kibirlerine yediremeyenler ise, hor ve hakir biçimde Cehenneme gireceklerdir”(Mümin, 40/60) mealindeki ayette Allah’ın her türlü duaya yanıt vereceğine yemin ettiği bildirilmiştir. Lakin unutulmamalıdır ki, dünyevî gayeler duaların mukaddemesidir, sonucu değillerdir. Üstteki ayette geçtiği üzere, Cenab-ı Hakk’ın dualara yanıt vereceğine dair vadetmesi, onu kabul etmek manasına gelmez, icabet etmek ayn-ı kabul değildir. Yani, icabet kabulü istilzam etmez. İcabet etmek başkadır, kabul etmek başkadır. Duaya her biçimde karşılık verilir. Karşılıksız bırakılmaz. Dilek edilen şeylerin tastamam yerine getirilmesi ise, yanıt verenin/icabet eden Allah’ın hikmetine tâbidir. Meselâ: Hekimi çağırdığın vakit, herbiçimde: “Ne istersin” diye yanıt verir. Ancak: “Bu yemeği yahut bu ilâcı bana ver” dediğin vakit, kimi vakit verir, kimi vakit hastalığına, mizacına mülayim/uygun olmadığından vermez.
Duanın kabul edilmemesinin sebeplerinden biri de, duayı ibadet kasdıyla yapmayıp, matlubun tahsiline/sırf isteklerinin yerine getirilmesine tahsis ettiğinden aks-ül amel olur. O dua ibadetinde ihlas kırılır, makbul olmaz”(bk.Mesnevi-i Nuriye, 225 ).
c) “İnsanlardan öylesi de var ki, Allah’a bir yarın kenarında / iğreti biçimde kulluk eder. Kendisine bir düzgünlük eriştiğinde onunla keyifli olur; başına bir imtihan/kötülük geldiği vakit ise yüzüstü dönüverir. O, dünyada da, âhirette de ziyana uğramıştır. Apaçık bir hüsran diye işte buna denir”(Hac, 22/11) mealindeki ayette, insanların imtihanın gereği olarak verilen ıstıraplar sebebiyle kullukta gevşeklik göstermemesi, işi düzgün gittiğinde dinine sahip çıktığı biçimde, işi düzgün gitmediği vakitte ise dinden yüz çevirmesi, ibadete soğuk bakması ve Allah’a karşı aralı olmasının yanlışlığına dikkat çekilmiştir.
d) Allah bütün kullarına ilham edebilir. Fakat gelen ilhamın gerçek tespitini yapmak pek zordur. Bu sebeple, biz, bize verilen akıl ve ferasetimizi kullanacağız, fiili dua denilen sebeplere müracaat edeceğiz. “Bir mevzuda azmettin mi, artık Allah’a tevekkül et/ona güven” mealindeki ayette de geçtiği üzere, işin olup olmamasını duamızın kabul olup olmamasına değil, Allah’ın hikmetli bahtının ve meyveli imtihanının gereklerine bağlayacağız.
e) Nihayet Allah’ın rahmetinden ümit kesmenin iman şuuruyla bağdaşmadığını içimize sindireceğiz. “Mevla bakılırsalim neyler neylerse hoş eyler” diyeceğiz ve “Allah’a dayan saye sarıl hikmete ram ol, yol var ise budur bilmiyorum öbür çıkar yol” düsturunu tasavvurumuzun merkezine koyacağız. Rabbim hepimizin ve bütün Müslümanların maddi- manevi bütün meşakkatlerini gidersin, iki cihan saadetini lütfetsin, iki cihanda aziz eylesin. Âmin!