1994 yılında Diyarbakır’da dünyaya gelen Elif Yiğit, beş yıldır sinema bölümünde kamera asistanı olarak çalışıyor. 2019 yılında direktörlüğünü üstlendiği “Sınırsız Oyunlar” isimli kısa metrajlı belgesel sinemasıyla dikkat çeken Yiğit, son olarak on iki bin yıllık Hasankeyf kentinin sular altında kalmasını mevzu alan “Heskîf” isimli uzun metraj belgeselini yönetti.
Documentarist’e de katılan Yiğit ile belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Elif Yiğit
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öbür sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Belgesele kıymet verilmediğinden toplum hafızasız bırakılıyor. Aslında savunmasız bir toplum yaratılmış oluyor, halbuki belgeseller toplumlarda hassaslık yaratır; toplumu geçmişi ile tanıştırdığından geçmişten ders çıkarmasını da sağlar.
Yanlışsız bir gelecek kurmak için geçmişini âlâ bilmek gerekiyorsa, belgeseller bunun en yanlışsız aracıdır.
‘BELGESELLER TÜRKİYE’DE İKİNCİ PLANA ATILIYOR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada ıstırap yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Öğrenci olduğum senelerımdan beri belgesellerin Türkiye’de ikinci plana atıldığını gorebiliyordum. Ben belgesel direktörü olarak bu alanda hayli yeniyim ve bu işi yaparken burada epeyce ilgi görmeyeceğini düşünüyordum. “Heskîf” belgeseline ağır bir ilgi gördüm, uygun şenliklerde gösterildi ve gösterilmeye devam ediyor. Umarım ileride yapacağımız belgeseller de bu ilgiyi görür zira belgesel seven bir kitle var ve ileride de olacağını düşünüyorum.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Bu alanın gücü, karmaşık sorunsallıkları daha derinden görmeyi sağladığından geliyor. 1920’lerden daha sonra bugünkü ismini alan bu görsel alana baktığımızda görüyoruz ki neredeyse ekseninden hiç kaymadı. Birinci adlandırmalarından biri olan “Gerçek Filmler” isimlendirmesi da bunun bir göstergesi aslına bakarsanız. Fabrika emekçilerinin işten çıkışı yahut bir trenin istasyonunda durması üzere tek karelik sinemalardı. Vakit içerisinde hayatın şimdi her alanına yayıldı, her alanda belgesel sinemalar çekildi. Seyahat, siyasi, askeri, romantizm, çağdaş, hibrit ve daha biroldukça alanda belgeseller yapıldı. Elbet her şeyde olduğu üzere belgesel sinemalarda de vakit ilerledikçe kimi noktalarda değişim yaşandı. Mekânsal, teknolojik ve zamansal değişimler. Lakin hepsinin bir odak noktası birebirdi, o da “gerçeğe bağlı kalmak”.
Kendimi bu gelenekte çabucak hemen yolun başında hissediyorum ki belgeselciliğin de biraz o denli olduğunu düşünüyorum. Belgesel sinemaların ve her seçilen, kadraja taşınan bahsin bıraktığı tesir de bu esasen. Fikir, arşiv, akademik araştırma ve var ise hususla ilgili şahitle görüşme, herkese de bunu hissettirdiğini düşünüyorum. Ne yaparsan yap, yolun başındasın. Sokrates’in “Bildiğim tek şey hiç bir şey bilmediğimdir” kelamı üzere, derine indikçe, daha da derine inmek gerekiyor. Belgesel sinema alanı, hakikaten de kimi vakit gerçek, kurgudan daha tuhaf ve birçok vakit daha enteresan.
‘DOĞASI GEREĞİ İNTERNET İÇİN ÜRETİLEN BİR İÇERİK BELGESELDEN FARKLIDIR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Günümüzde belgesel denince akla daha epey bir husus hakkında bilgilendiren, bahseden, insanları aydınlatan görsel içerikler geliyor. Tanımlama içeren, tarihçeden bahseden, olay akışlarını ele alan, bilgilendirici içerikler… Bu üzere bir içerik hazırlamak hazır stok görsellerle kıssa anlatarak dahi mümkün olabilir. Lakin benim için belgesel, mümkünse o ana tanıklık ederek, insanların nasıl etkilendiklerini gözlemleyerek, süreci ele alıp bunun seyirciye nasıl yansıtılacağına da karar verip, insanları da olaya duruma şahit etmektir. Olağan görsel açıdan kullanılan teknikler olsun, kareler olsun, yollar olsun dijital medyada üretilen içeriklerle kesinlikle farklılaşır. Hepsi için demiyorum ancak tabiatı gereği internet için üretilen bir içerik farklıdır.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Hükümranlar, toplum için gerçek olan şey şayet kendi çıkarlarına denk düşmüyorsa beğenilen karşılamazlar. Doğruyu anlatmanın en kuvvetli yolu olan belgeseli sevmezler. Vakit zaman sevmiş üzere yapar, önemli bütçelerle sipariş sinemalar de yaptırırlar. Bunları toplumu kendi fikirlerine hazırlamak için yaparlar. Bunlara sahiden sanat denilir mi, sanmıyorum.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Bu durum heyecan verici ve bence zarurî zira beşerler bu mecralarda daha fazla tüketim yapıyorlar. Z jenerasyonu, daha sonra gelen alfa jenerasyonu büsbütün ekranlardan yetişip büyüyor. Bu durum, belgesel sinemacıları maddi bakımdan özgürleştirse de üretirken ne kadar özgür hissedilebilir şüpheliyim. Daha fazlaca kendi kafandakini üretme yerine bir mecraya beğendirme duygusu artarsa, bu özgürlüğü kısıtlayan bir durum olur.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Yeni bir proje üzerine çalışıyorum, bu yılın sonlarına hakikat belirlediğim maddiyatı elde edebilirsem çekimlerine başlamayı düşünüyorum. Yaklaşık son iki aydır Irak Kürdistan Bölgesi’ndeydim. Sahim Omar Kalifa’nın daha evvel kısa sinemasını çektiği “Baghdad Messi” isimli sinemanın uzun versiyonu çekildi, kamera asistanı olarak çalıştım. “Heskîf” belgeselinin Documentarist İstanbul günlerinde gösterimine yetişemedim o yüzden. Erbil fazlaca sıcak bir kent ve ağır çalıştığımız için şu an dinleniyorum yalnızca, şenlik süreçlerini takip ediyorum.
Documentarist’e de katılan Yiğit ile belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Elif Yiğit
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öbür sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Belgesele kıymet verilmediğinden toplum hafızasız bırakılıyor. Aslında savunmasız bir toplum yaratılmış oluyor, halbuki belgeseller toplumlarda hassaslık yaratır; toplumu geçmişi ile tanıştırdığından geçmişten ders çıkarmasını da sağlar.
Yanlışsız bir gelecek kurmak için geçmişini âlâ bilmek gerekiyorsa, belgeseller bunun en yanlışsız aracıdır.
‘BELGESELLER TÜRKİYE’DE İKİNCİ PLANA ATILIYOR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada ıstırap yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Öğrenci olduğum senelerımdan beri belgesellerin Türkiye’de ikinci plana atıldığını gorebiliyordum. Ben belgesel direktörü olarak bu alanda hayli yeniyim ve bu işi yaparken burada epeyce ilgi görmeyeceğini düşünüyordum. “Heskîf” belgeseline ağır bir ilgi gördüm, uygun şenliklerde gösterildi ve gösterilmeye devam ediyor. Umarım ileride yapacağımız belgeseller de bu ilgiyi görür zira belgesel seven bir kitle var ve ileride de olacağını düşünüyorum.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Bu alanın gücü, karmaşık sorunsallıkları daha derinden görmeyi sağladığından geliyor. 1920’lerden daha sonra bugünkü ismini alan bu görsel alana baktığımızda görüyoruz ki neredeyse ekseninden hiç kaymadı. Birinci adlandırmalarından biri olan “Gerçek Filmler” isimlendirmesi da bunun bir göstergesi aslına bakarsanız. Fabrika emekçilerinin işten çıkışı yahut bir trenin istasyonunda durması üzere tek karelik sinemalardı. Vakit içerisinde hayatın şimdi her alanına yayıldı, her alanda belgesel sinemalar çekildi. Seyahat, siyasi, askeri, romantizm, çağdaş, hibrit ve daha biroldukça alanda belgeseller yapıldı. Elbet her şeyde olduğu üzere belgesel sinemalarda de vakit ilerledikçe kimi noktalarda değişim yaşandı. Mekânsal, teknolojik ve zamansal değişimler. Lakin hepsinin bir odak noktası birebirdi, o da “gerçeğe bağlı kalmak”.
Kendimi bu gelenekte çabucak hemen yolun başında hissediyorum ki belgeselciliğin de biraz o denli olduğunu düşünüyorum. Belgesel sinemaların ve her seçilen, kadraja taşınan bahsin bıraktığı tesir de bu esasen. Fikir, arşiv, akademik araştırma ve var ise hususla ilgili şahitle görüşme, herkese de bunu hissettirdiğini düşünüyorum. Ne yaparsan yap, yolun başındasın. Sokrates’in “Bildiğim tek şey hiç bir şey bilmediğimdir” kelamı üzere, derine indikçe, daha da derine inmek gerekiyor. Belgesel sinema alanı, hakikaten de kimi vakit gerçek, kurgudan daha tuhaf ve birçok vakit daha enteresan.
‘DOĞASI GEREĞİ İNTERNET İÇİN ÜRETİLEN BİR İÇERİK BELGESELDEN FARKLIDIR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Günümüzde belgesel denince akla daha epey bir husus hakkında bilgilendiren, bahseden, insanları aydınlatan görsel içerikler geliyor. Tanımlama içeren, tarihçeden bahseden, olay akışlarını ele alan, bilgilendirici içerikler… Bu üzere bir içerik hazırlamak hazır stok görsellerle kıssa anlatarak dahi mümkün olabilir. Lakin benim için belgesel, mümkünse o ana tanıklık ederek, insanların nasıl etkilendiklerini gözlemleyerek, süreci ele alıp bunun seyirciye nasıl yansıtılacağına da karar verip, insanları da olaya duruma şahit etmektir. Olağan görsel açıdan kullanılan teknikler olsun, kareler olsun, yollar olsun dijital medyada üretilen içeriklerle kesinlikle farklılaşır. Hepsi için demiyorum ancak tabiatı gereği internet için üretilen bir içerik farklıdır.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Hükümranlar, toplum için gerçek olan şey şayet kendi çıkarlarına denk düşmüyorsa beğenilen karşılamazlar. Doğruyu anlatmanın en kuvvetli yolu olan belgeseli sevmezler. Vakit zaman sevmiş üzere yapar, önemli bütçelerle sipariş sinemalar de yaptırırlar. Bunları toplumu kendi fikirlerine hazırlamak için yaparlar. Bunlara sahiden sanat denilir mi, sanmıyorum.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Bu durum heyecan verici ve bence zarurî zira beşerler bu mecralarda daha fazla tüketim yapıyorlar. Z jenerasyonu, daha sonra gelen alfa jenerasyonu büsbütün ekranlardan yetişip büyüyor. Bu durum, belgesel sinemacıları maddi bakımdan özgürleştirse de üretirken ne kadar özgür hissedilebilir şüpheliyim. Daha fazlaca kendi kafandakini üretme yerine bir mecraya beğendirme duygusu artarsa, bu özgürlüğü kısıtlayan bir durum olur.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Yeni bir proje üzerine çalışıyorum, bu yılın sonlarına hakikat belirlediğim maddiyatı elde edebilirsem çekimlerine başlamayı düşünüyorum. Yaklaşık son iki aydır Irak Kürdistan Bölgesi’ndeydim. Sahim Omar Kalifa’nın daha evvel kısa sinemasını çektiği “Baghdad Messi” isimli sinemanın uzun versiyonu çekildi, kamera asistanı olarak çalıştım. “Heskîf” belgeselinin Documentarist İstanbul günlerinde gösterimine yetişemedim o yüzden. Erbil fazlaca sıcak bir kent ve ağır çalıştığımız için şu an dinleniyorum yalnızca, şenlik süreçlerini takip ediyorum.