CHP İstanbul Milletvekili ve Plan Bütçe Kurulu Üyesi Emine Gülizar Emecan, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın 2022 yılı bütçesi üstündeki görüşmeler sırasında CHP kümesi ismine konuştu.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu’na hazine garantili borçlar ve kamu özel işbirliği projelerini soran CHP’li Emecan; “Bakanlığınız bir yatırım bakanlığı değil, kamu ziyanı bakanlığı hâline gelmiştir zira “Ulaştırma Bakanlığı” deyince akla 5’li çete, yandaşa giden ihale, mega projeler, kamu ziyanı geliyor artık. Ulus olarak yıllar sürecek, torunlarımıza kalacak ağır bir borç yükünün altına girmiş bulunuyorsunuz, daima bir arada girmiş bulunuyoruz. Özetle, yaptığınız her işte kurulan tezgâh ya da sistem her durumda şirketlerin lehine işleyecek biçimde dizayn edilmiş görünüyor.” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili ve Plan Bütçe Komitesi Üyesi Emine Gülizar Emecan’ın konuşması şu biçimde:
KÖİ’NİN BAŞLADIĞI YILDAN BUGÜNE HAZİNENİN BORCU YÜZDE 140 ARTTI: Sayın Bakan “Devletin kasasından, milletin kesesinden tek kuruş çıkmadan…” sloganınız da koca bir palavra. Projelere verilen talep garantileri her geçen yıl kamuya büyük yük getirmekte. ötürüsıyla fahiş bedel öderken -hizmeti kullanmayan vatandaşlardan da ödedikleri vergiler üzerinden- yandaşlara kaynak, devlet tarafınca aktarılmaktadır. Projelerin, Türkiye’nin borçlanmasında da hayli büyük hissesi var. Kara ulaşımı altındaki kamu-özel iş birliği projelerinin hizmete alındığı ve garanti ödemelerinin de başladığı 2016 yılı daha sonrasında hazinenin toplam borcu yaklaşık yüzde 140 artarak 759 milyar TL’den 1 trilyon 812 milyar TL’ye çıkmıştır. Bu, projelerle bir arada paralel seyreden bir müddetç. Tıpkı süreçte net borçlanma da süratle artmıştır. 2019 ve 2020 senelerında ise toplam gelirler borçların faizlerine yetmediği için, faiz dışı istikrar negatife dönmüş yani Türkiye borç faizi ortasında borçlanır duruma düşmüştür. Lakin bütün bunlar olurken garanti ödemelerinden de asla ödün verilmemiştir.
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DÜYUN-I UMUMİYE’YE DÖNDÜ: Yapılan KÖİ projelerinde, kamu-özel iş birliği projelerinde mukaveleler niye döviz cinsinden fiyatlandırıldı?” diye soracak olursak… Zira adrese teslim verdiğiniz yüklenici misyonlu şirketlerin bu projeleri hayata geçirecek öz kaynakları yoktu ve gereken kaynağı yurt haricinden, döviz cinsinden kredi olarak getirdiler. Daima şöyleki bir savunmanız var: “Kamu kaynaklarıyla bu projeleri yapamazdık, bu kadar kısa müddette hizmete alamazdık.” Bu şirketlerden daha düşük faizde ve uzun vadede, koskoca Türkiye Cumhuriyeti devleti olarak, siz dış finansman sağlayamaz mıydınız, kamu kaynaklarını değerlendiremez miydiniz? Yani aradınız da mı bulamadınız? Üstelik ihale süreçleri de imal süreçleri de daha şeffaf ve hesap verilebilir bir müddetç olurdu. Oluşturulan yanlış modelle bütün bu projelerin muhatabı olan Karayolları Genel Müdürlüğü ise resmen bir Düyun-ı Genele yönetimine dönüşmüş durumdadır; devletin kaynakları Karayollarına aktarılıyor, oradan da şirketlere akıyor. Bir de Hazinenin borç üstlenim garantisi var doğal; gelir garantileri gerçekleşmediğinde, mukavelenin feshedildiği durumda Hazine bu kredi borçlarıyla karşı karşıya kalmış olacaktır.
ULAŞTIRMA SİYASETİNİZ RANT VE TALAN ÜZERİNE KONSEYİ: “Ulaştırma” çağdaş manada nedir? Sizin de dediğiniz üzere, aslında eriştirmektir; üretim için ham husus, gereç ve iş gücünü üretim merkezlerinde buluşturmak demektir. Toplumsal devlet anlayışında da ulaşım hakkı kıymetli bir insan ve yurttaşlık hakkıdır, vatandaşların eşit şartlarda yararlanabilmesi gereken bir kamu hizmetidir. Üretim maliyetleri bütçeye gereksiz büyük yükler getirmemelidir. Ülkenin kalkınma emelleri ve toplum beklentileri doğrultusunda çağdaş ve sürdürülebilir ulaştırma siyasetleri belirlenirken de en temel araçları başta planlama, yatırım ve finansman modeli üçlüsü, temel gayeleri da ekonomik toplumsal gelişmenin sağlanması ve etrafın korunması üçlüsüdür. Sayın Bakan, siz iktidar olarak on yıldır bu manada bir ulaştırma siyaseti uyguladınız mı? Ne yazık ki uygulamalarınızın birçoklarında iktisadın gelişmeninden, arazi kullanmasından, toplumsal emellerden, tabiat ve etraf korunması hassaslığından kopuk, plan desteğinden mahrum bir anlayış, bir siyasetsizlik, daha doğrusu rant ve talan siyaseti iktidarınız tarafınca övünerek ortaya konuldu ve konulmaya devam ediliyor. Sizin anlayışınız, yaptığınız yatırımların ulaşıma ne kadar katkı sağladığı üzerinden değil dünya ölçeğinde bu yatırımların ne kadar büyük, mega oluşları üzerinden övünen bir anlayış.
YAP-İŞLET-DEVRET MODELİNDE YATIRIMLAR ŞAİBELİ DERECEDE YÜKSEK: Projelerde uyguladığınız yap-işlet-devret modelinde yatırım fiyatları şaibeli derecede yüksek gösterilmiş, yüzde 90’a varan yanlışlı talep iddiası olan, dolar bazında devasa yükseklikte sayıda araç geçiş garantili, hayli büyük kârları da garanti altına alan bir model olarak ortaya çıktı. 3 yanlış 1 doğruyu daima gdolayıyor Sayın Bakan.
BU NASIL BİR GARANTİ KIYAĞI: Sizinle bir tablo paylaşacağım, olayın fahişliği de bu tabloda açık ve net olarak ortaya çıkıyor. Bu tabloda 7 büyük kamu-özel iş birliği kara ulaşım projesinin mali ayrıntıları yer almakta. “Bu bilgileri nereden aldınız?” diye soracak olursanız, aylık hazine borç idare raporundan ve Sayıştayın kontrol raporundan derlenmiştir; şu biçimde, Karayolları Genel Müdürlüğünün Sayıştay raporunun 28’inci sayfasında inceleyebilirsiniz. Siz şeffaf bilgiler paylaşmadığınız için bu türlü derleyerek bulduk. Bu bilgilere nazaran, yüklenicilerin üstleneceği maliyet, toplamda -gördüğünüz üzere şu 1’inci sarı sütunda- 22,3 milyar dolar ve karşılığında verilen toplam garanti meblağı ise -2’nci sarı sütunda görüldüğü gibi- 34,8 milyar dolar. Yani yatırımcılara verilen gelir garantisi, yatırım fiyatının yüzde 156’sına denk gelmektedir Sayın Bakan. Bu nasıl bir garanti kıyağıdır, nasıl bir fiyatlandırmadır? Gerçekten anlamak mümkün değil; hiç bir mantığa, mühendisliğe, hesaba uymuyor. Yani dolardaki süratli yükselişle 31 Aralıkta 7,37 olan kur, bugün sabah baktığımda 10,87’ydi. Bütün hesaplarınız da altüst olmuş durumda. Ayrıyeten da bu projelerin maliyetlerinin hesaplarının ne kadar gerçek, fahiş, şişirilmiş maliyet hesapları olup olmadığını da bilmiyoruz.
Öbür yandan, verilen garantilerin projelerin maliyetlerine oranında da tutarsızlıklar mevcut. Örneğin, bir daha, garanti maliyet oranı, Kuzey Marmara Otoyolu’nun 3 etabı için de ayrıyeten farklıdır. Baktığınız vakit Kınalı-Odayeri kısmı ile Kurtköy-Akyazı kesitlerinde bu oran yüzde 122-123 iken Odayeri-Paşaköy kısmında bu oran yüzde 205 olarak görünüyor. Bunun sebebini de açıkçası sormak istiyorum zira bu Odayeri-Paşaköy ve üçüncü köprünün dâhil olduğu yer, trafiğin de aslında en ağır olduğu yer. Bu çelişkilere de karşılık vermenizi istiyoruz.
Bir harita paylaşmak istiyorum Sayın Bakan sizinle, daha evvel de bu haritayı biz gündeme getirmiştik Cumhuriyet Halk Partisi olarak. İstanbul’da -bu haritada gördüğünüz gibi- geçen Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü köprü yani kamu-özel iş birliğiyle yaptırılan projeler yok ve o niçinle de bu geçişler devlete ilişkin kara yollarında takip edildiği üzere maalesef takip edilemiyor. niye buraya almıyorsunuz? Bu projelerin paralarını kim ödüyor? Kimden çıkıyor Sayın Bakan? Bu vatandaştan çıkmıyor mu? Bizden çıkmıyor mu? Devletten çıkmıyor mu? Burada olması gerekmiyor mu bu projelerin? Lütfen artık bu haritada, bu ayrıntıları de paylaşın ve daha şeffaf bir yaklaşım bekliyoruz sizden.
GARANTİ ÖDEMELERİNİN MALİYETİ 2024 YILINDA 100 MİLYAR TL’Yİ AŞACAK: Açık kaynaklardan bir daha derlediğimiz bilgilere göre, 2016 yılından 2020 yılına kadar kısmen yahut büsbütün hizmete alınmış 4 ana projeye, Hazine’den Karayolları Genel Müdürlüğü eliyle yapılan garanti ödemeleri 14 milyar TL. Beş yıllık bu ödemelerin tamamı Hazine tarafınca borçlanılarak finanse edildiği için yeni maliyet faiziyle bir arada 20 milyar TL’nin üzerindedir. 2021-2024 yıllarını kapsayan orta vadeli planda ise Karayolları Genel Müdürlüğünün üç yıllık ödenek varsayımında garanti ödemelerinin yapıldığı cari transferler kalemi 70 milyar TL’yi geçmektedir yani otoyol, köprü, tünel, kamu-özel iş birliği projelerinin garanti ödemelerinin maliyeti 2024 sonunda 100 milyar TL’yi aşmış olacaktır. Bu meblağ büsbütün kamu borcu yürütülerek finanse edilecektir. Alışılmış, bir de tüm bu projeler gerekli miydi diye bir soru sormak istiyorum.
DÜNYADA ÖRNEĞİ OLMAYAN BİR KARARLA ATATÜRK HAVALİMANI FONKSİYONSUZ HÂLE GETİRİLDİ: İstanbul’da yapılan birtakım yatırımların plansız yatırımlar olduğunu söylemek zorundayız zira form olarak planlara konulmaları, planlı olmaları manasına da gelmiyor elbette. Bunlar, ulaştırma mantığına ve İstanbul’un gelişme stratejilerine ahenkleri da tartışmalı olan… Örneğin, üçüncü köprü, Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü havalimanı; bir de çılgın proje var, ona daha sonra değineceğim. Bu projeler, İstanbul için tabiata, etrafa ve tarihî pahalara önemli ziyanları olan plan dışı yatırımlardır. İstanbul Etraf Sistemi Planı’nda üçüncü havalimanının gerekliliği ve Silivri’de yapılması da belirtilmişti fakat bu karar yok sayılarak Kuzey Ormanları Bölgesi’nde yapıldı. Kuzey Marmara Otoyolu da eklenince önemli bir tabiat tahribatı yaşandı. Kentin tahminen de hiç büyümemesi gereken bölgesinde ulaşım yoluyla sayenizde potansiyel yaratıldı. Dahası dünyada örneği bulunmayan anlaşılmaz bir kararla da Atatürk Havalimanı’nı da fonksiyonsuz hâle getirdiniz. Üçüncü köprü kent trafiğinde fazlaca ağır tercih edilmediğinden bilhassa lojistik ve yolcu taşıma gayeli kullanıma sıkışmış durumda şu anda. Çanakkale Köprüsü’nün de üretimiyle Ege’den gelip üçüncü köprüyü kullanarak yurt dışına gidecek olan araçlar Çanakkale’yi tercih ederlerse üçüncü köprü kullanmasının daha azalacağını öngördünüz mü? Hiç bunun hesabını yaptınız mı diye de sormak istiyorum. Tüm bu mega projelere akıttığınız kaynağı şayet Anadolu’da endüstrinin ve üretimin gelişmesine ayırsaydınız, üretim merkezleri ve onunla birlikte nüfus hareketleri de İstanbul’dan, Anadolu’ya kayacaktı ve yapılan mega otoyol, köprü, tünel projelerinin de bu bölgede bu kadar ağır biçimde yapılmasına gerek olmayacaktı.
KANAL İSTANBUL, BİR RANT VE EMLAK PROJESİDİR: Kanal İstanbul’a da değinmeden geçemeyeceğim. Kanal İstanbul Projesi’nin trafiği rahatlatma maksadıyla yapılan bir proje olmadığını, aslında 2006-2018 yılları içinde yıllık gemi sayısındaki toplam yüzde 24,2 azalmanın gösterdiğini görüyoruz. Siz bunun tam karşıtını argüman ediyorsunuz, bu projeyi epey muhtaçlık olduğunu söylüyorsunuz. Lakin gemilerin grostonları ve boyutları da artmıştır müddette. Kanal İstanbul üzerinde 1 demir yolu geçişi olmak üzere toplam 7 adet kara yolu köprüsü yapılacak. Bu köprülerin 4’ü 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’nden daha büyük olup öbürleri de mevcut boğaz köprülerine yakın köprüler. ÇED raporunda inşa edilecek köprülere kazıklı ve keson temeller öneriliyor. Demek ki burada zayıf bir taban kelam konusu. Bu da projede yer alacak her tekil yapının üretim etabından başlayarak kullanması boyunca daima bir heyelan tehdidine açık olacağını gösteriyor. Planlanan potansiyel yerleşim alanları ve bağlantılı ulaşım yatırımlarının kaçınılmaz olarak İstanbul’un bölgesel cazipliğini arttırmasıyla İstanbul nüfusunda değerli bir artış yaşanacak ve kişi başına düşen kentsel altyapı maliyetleri de astronomik ölçüde artacaktır. Natürel inşaat sırasında ve daha sonrasında ağır karbon emisyonu, araç yoğunluğu kaynaklı gürültü kirliliği de olacak.
Nereden baksak bu proje elimizde kalıyor. Sunumunuzda şu biçimde diyorsunuz: “Bir taraftan da Kanal İstanbul bileşenlerini oluşturan yapılar inşa ediyoruz.” Aslında itiraf ediyorsunuz. Kanal İstanbul bölgesinde yeni bir yerleşim, yeni yıl nüfus yoğunluğu, yeni ulaşım kanalları, sınırları, kendi yoğunluğunu, kendi potansiyelini aslına bakarsan yaratarak, orayı boğuyorsunuz. Siz İstanbul’da neyi rahatlatacaksınız, bunu anlamak sahiden mümkün değil. Yani aslında Kanal İstanbul Projesi’nin bir ulaştırma projesi değil, bir rant ve emlak projesi olduğu, bölgede yaşanan emlak hareketleriyle de aslında düzgünce ortaya çıkmıştır. Bu ucube projenin önümüzdeki seçimlerde iktidarda kalamayacağız için yapılmayacağını da burada not olarak sunmak istiyorum size.
OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ’NÜN DEMİRYOLU ÇİZGİSİNİ niye KALDIRDINIZ: Son periyotta demir yollarını devlet siyaseti olarak kabul ettiğinizi ilan ettiniz. Sayın Bakan, demir yollarına yük veriyor ve yatırımlardaki hissesini da artırıp yüksek bütçe ayırıyorsunuz. 2022 yılında ayrılan bütçe 17 milyar 173 milyon Türk lirası. “Planlamanız nasıl?” diye baktığımızda, Avrupa’nın tedarik merkezi olmaya aday bir ülkeyiz lakin gerçek manada ülke ticaretine, lojistiğine, ulaşımına katkı sunacak bir planlamayla ekspres yolcu trenleri ve yük trenlerinin çalışacağı sınırlara daha fazla muhtaçlık varken, siz yüksek süratli tren üzerinde yoğunlaştınız, bu hedefle da fazlaca fazla kaynak harcandı. Sunumunuzda da bunu söylüyorsunuz. 4.364 kilometrelik sınırın -yeni yapılan- 4.007 kilometresini süratli tren çizgileri oluşturuyor.
Yalnızca YHT çizgileri yapılarak trenlerin işletilmesi ne kadar uygulanabilir diye sormak istiyorum. Bunlar epey değerli projeler. Öbür ülkelerde, mesela, Almanya’da tek başına çalışan yüksek süratli tren sınırları yok. O çizgilere, kent çizgileri, trenleri ve yük trenleri de ekleniyor, onlar da çalışıyorlar. Yüksek süratli trenler de tam manasıyla yüksek süratli tren çizgisi değil maalesef. İstanbul-Ankara çizgisinin kısa bir kısmı YHT mantığıyla işletiliyor. Türkiye de hakikat vakit planlamasıyla karma trafik sınırları kullanması hayli daha ekonomik hâle getirebilirdi aslında bu işi. Bakanlığınızın hiç bu biçimde bir çalışması oldu mu? beraberinde demir yollarıyla ilgili imal kaliteleri de epeyce düşük, daima kazalar yaşanıyor, vefatlar oluyor. Yani yapıyorsunuz fakat bunların neye mal olduğu da ortada.
Osmangazi Köprüsü birinci projelendirildiğinde, mesela, üzerinde 3 gidiş, 3 dönüş şeritli kara yolu ve ayrıyeten 1 gidiş, 1 dönüş, 2 demir yolu çizgisi bulunuyordu, niye kaldırdınız? Şayet kaldırılmasaydı İstanbul, Bursa, Ankara, İzmir ile yatırımı daha ucuz, daha kısa vadeli demir yolu irtibatlarına kavuşacaktı. Körfez Köprüsü üzerinden geçen hatta bakılırsa yaklaşık 150 kilometre daha uzun Bursa-Osmaneli sınırının tahminen de imaline gerek kalmayacaktı. İstanbul’un Ege Bölgesi’yle ilişkisini sadece kara yoluna dayalı sıhhatsiz bir ulaştırma sistemine mahkûm ettiniz, bu olumsuz gelişimin sebebi de seçilen finansman prosedürüdür. niye? Zira adrese teslim verdiğiniz müteahhitler “Bu proje fazlaca değerli, demir yolunu yapamayız.” dediler. Siz de demir yolunu projeden kaldırdınız. “Sizin yeni ulaşım ve irtibat çağı anlayışınız bu mu?” diye sormak istiyorum. Şu andaki demir yollarıyla ilgili hedeflerinizde de aslında bu yapmış olduğunuz uygulama çelişiyor.
İŞİ GÜCÜ BIRAKTINIZ İSTANBUL’DAKİ YATIRIMLARI ENGELLEMEYE ÇALIŞIYORSUNUZ: İstanbul’daki metrolara gelelim “ulaştırma” “demir yolları” derken, birkaç gün evvel CNN’deki programda şöyleki demişsiniz: “İstanbul’daki tüm metroları biz yaptık. Yeni idarenin hiç bir projesi yok. Devam eden projeleri devam ettirmiyorlar aslına bakarsan. Yüzde 60-70’e gelmiş projeler. İki buçuk yılda oldukcatan bitmiş olması gerekeni projeler maalesef filan. Bitmedi.” demişsiniz.
El insaf, bir bakalım diyorum bir İstanbul milletvekili olarak. İstanbul’da 23 Haziran 2019 seçimleri öncesi yani AKP iktidarı periyodunda duran sınırlar da dâhil, ihalesi yapılmış, kâğıt üstünde imali devam eden toplam 141,3 kilometre 12 raylı sistem çizgisi mevcuttu. 12 projenin, 10’u toplam 103,8 kilometresi düzgün. Finans ve bütçe planlaması yapılmadan ihaleye çıkılmış olmasından dolayı sizin devrinizde, finans yetersizliği kararı durmuş ve durdurulmuş sinirlerdi. İstanbul’un altında biroldukca noktada da metro inşaatı, tünel çalışmaları çöküş yaşanabilecek biçimde yarım bırakılmış ve göçme riski yaşıyordu. Yürütülen çalışmalar için birfazlaca yol kapatılmış. Örneğin; Eminönü-Alibeyköy Tramvay Çizgisi için kıyı bandı 2016’dan beri kapalıydı ve yan tarafta deniz olduğunu unutmuştuk biz. Düzgün ilerlese 2018-2020’de açılacak olan çizgiler, 2019’da yüzde 3-4 mertebesine ilerlemelerle bırakılmıştı sizin devrinizde; toplamda önemli bir kamu ziyanı oluşmuş durumdaydı. İşi gücü de bıraktınız Sayın Bakan iktidar olarak yapılan yatırımları engellemeye çalışıyorsunuz. Belediyenin bulduğu krediler onaylanmıyor, vatandaşın ulaşım hakkını geciktiriyorsunuz. Aslolan vatandaşa kamu hizmeti sunmaktır. Hatırlatmak isterim ki belediye devletin rakibi değil, bir kesimidir.
ULAŞTIRMA İHALELERİ SERMAYE ETRAFLARINA RANT AKTARMA ODAKLI: “Sayıştay raporlarını da konuşmaya gerek yok akşama kadar burada.” dediniz ancak Sayıştay raporlarında epey önemli sayılar kelam konusu. Bilhassa AKP iktidarları periyodunda, ulaştırma ihalelerinin sermaye etraflarına rant aktarma odaklı olduğu da çıkıyor ortaya. Örneğin; hiç bir gereği yokken, Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci unsurunun (b) bendine bakılırsa, kaideler oluşmadığı hâlde pazarlık tarzıyla 9 iş için tam 19,7 milyar TL fiyatında kontrat imzalanmış.
Gayrettepe İstanbul Yeni Havalimanı Metro Projesi’nde, metro imal işinde metro inşaatının tamamlanma tarihinde gecikme yaşanmaması ismine ve bedelinin havaalanı işletmecisinden tahsil edilmesi koşuluyla metro yüklenicisi tarafınca yaptırılmasına karar verilmiş, o denli de yapılmış. Ve 7,9 milyon avro ödenmiş bu şirkete. Bunlar Sayıştay raporları, yanlışsız değil mi? Sayıştay raporlarında epeyce fazla usulsüzlük ve yolsuzluk var. Bunlarla ilgili hesap verirseniz seviniriz.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu’na hazine garantili borçlar ve kamu özel işbirliği projelerini soran CHP’li Emecan; “Bakanlığınız bir yatırım bakanlığı değil, kamu ziyanı bakanlığı hâline gelmiştir zira “Ulaştırma Bakanlığı” deyince akla 5’li çete, yandaşa giden ihale, mega projeler, kamu ziyanı geliyor artık. Ulus olarak yıllar sürecek, torunlarımıza kalacak ağır bir borç yükünün altına girmiş bulunuyorsunuz, daima bir arada girmiş bulunuyoruz. Özetle, yaptığınız her işte kurulan tezgâh ya da sistem her durumda şirketlerin lehine işleyecek biçimde dizayn edilmiş görünüyor.” dedi.
CHP İstanbul Milletvekili ve Plan Bütçe Komitesi Üyesi Emine Gülizar Emecan’ın konuşması şu biçimde:
KÖİ’NİN BAŞLADIĞI YILDAN BUGÜNE HAZİNENİN BORCU YÜZDE 140 ARTTI: Sayın Bakan “Devletin kasasından, milletin kesesinden tek kuruş çıkmadan…” sloganınız da koca bir palavra. Projelere verilen talep garantileri her geçen yıl kamuya büyük yük getirmekte. ötürüsıyla fahiş bedel öderken -hizmeti kullanmayan vatandaşlardan da ödedikleri vergiler üzerinden- yandaşlara kaynak, devlet tarafınca aktarılmaktadır. Projelerin, Türkiye’nin borçlanmasında da hayli büyük hissesi var. Kara ulaşımı altındaki kamu-özel iş birliği projelerinin hizmete alındığı ve garanti ödemelerinin de başladığı 2016 yılı daha sonrasında hazinenin toplam borcu yaklaşık yüzde 140 artarak 759 milyar TL’den 1 trilyon 812 milyar TL’ye çıkmıştır. Bu, projelerle bir arada paralel seyreden bir müddetç. Tıpkı süreçte net borçlanma da süratle artmıştır. 2019 ve 2020 senelerında ise toplam gelirler borçların faizlerine yetmediği için, faiz dışı istikrar negatife dönmüş yani Türkiye borç faizi ortasında borçlanır duruma düşmüştür. Lakin bütün bunlar olurken garanti ödemelerinden de asla ödün verilmemiştir.
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DÜYUN-I UMUMİYE’YE DÖNDÜ: Yapılan KÖİ projelerinde, kamu-özel iş birliği projelerinde mukaveleler niye döviz cinsinden fiyatlandırıldı?” diye soracak olursak… Zira adrese teslim verdiğiniz yüklenici misyonlu şirketlerin bu projeleri hayata geçirecek öz kaynakları yoktu ve gereken kaynağı yurt haricinden, döviz cinsinden kredi olarak getirdiler. Daima şöyleki bir savunmanız var: “Kamu kaynaklarıyla bu projeleri yapamazdık, bu kadar kısa müddette hizmete alamazdık.” Bu şirketlerden daha düşük faizde ve uzun vadede, koskoca Türkiye Cumhuriyeti devleti olarak, siz dış finansman sağlayamaz mıydınız, kamu kaynaklarını değerlendiremez miydiniz? Yani aradınız da mı bulamadınız? Üstelik ihale süreçleri de imal süreçleri de daha şeffaf ve hesap verilebilir bir müddetç olurdu. Oluşturulan yanlış modelle bütün bu projelerin muhatabı olan Karayolları Genel Müdürlüğü ise resmen bir Düyun-ı Genele yönetimine dönüşmüş durumdadır; devletin kaynakları Karayollarına aktarılıyor, oradan da şirketlere akıyor. Bir de Hazinenin borç üstlenim garantisi var doğal; gelir garantileri gerçekleşmediğinde, mukavelenin feshedildiği durumda Hazine bu kredi borçlarıyla karşı karşıya kalmış olacaktır.
ULAŞTIRMA SİYASETİNİZ RANT VE TALAN ÜZERİNE KONSEYİ: “Ulaştırma” çağdaş manada nedir? Sizin de dediğiniz üzere, aslında eriştirmektir; üretim için ham husus, gereç ve iş gücünü üretim merkezlerinde buluşturmak demektir. Toplumsal devlet anlayışında da ulaşım hakkı kıymetli bir insan ve yurttaşlık hakkıdır, vatandaşların eşit şartlarda yararlanabilmesi gereken bir kamu hizmetidir. Üretim maliyetleri bütçeye gereksiz büyük yükler getirmemelidir. Ülkenin kalkınma emelleri ve toplum beklentileri doğrultusunda çağdaş ve sürdürülebilir ulaştırma siyasetleri belirlenirken de en temel araçları başta planlama, yatırım ve finansman modeli üçlüsü, temel gayeleri da ekonomik toplumsal gelişmenin sağlanması ve etrafın korunması üçlüsüdür. Sayın Bakan, siz iktidar olarak on yıldır bu manada bir ulaştırma siyaseti uyguladınız mı? Ne yazık ki uygulamalarınızın birçoklarında iktisadın gelişmeninden, arazi kullanmasından, toplumsal emellerden, tabiat ve etraf korunması hassaslığından kopuk, plan desteğinden mahrum bir anlayış, bir siyasetsizlik, daha doğrusu rant ve talan siyaseti iktidarınız tarafınca övünerek ortaya konuldu ve konulmaya devam ediliyor. Sizin anlayışınız, yaptığınız yatırımların ulaşıma ne kadar katkı sağladığı üzerinden değil dünya ölçeğinde bu yatırımların ne kadar büyük, mega oluşları üzerinden övünen bir anlayış.
YAP-İŞLET-DEVRET MODELİNDE YATIRIMLAR ŞAİBELİ DERECEDE YÜKSEK: Projelerde uyguladığınız yap-işlet-devret modelinde yatırım fiyatları şaibeli derecede yüksek gösterilmiş, yüzde 90’a varan yanlışlı talep iddiası olan, dolar bazında devasa yükseklikte sayıda araç geçiş garantili, hayli büyük kârları da garanti altına alan bir model olarak ortaya çıktı. 3 yanlış 1 doğruyu daima gdolayıyor Sayın Bakan.
BU NASIL BİR GARANTİ KIYAĞI: Sizinle bir tablo paylaşacağım, olayın fahişliği de bu tabloda açık ve net olarak ortaya çıkıyor. Bu tabloda 7 büyük kamu-özel iş birliği kara ulaşım projesinin mali ayrıntıları yer almakta. “Bu bilgileri nereden aldınız?” diye soracak olursanız, aylık hazine borç idare raporundan ve Sayıştayın kontrol raporundan derlenmiştir; şu biçimde, Karayolları Genel Müdürlüğünün Sayıştay raporunun 28’inci sayfasında inceleyebilirsiniz. Siz şeffaf bilgiler paylaşmadığınız için bu türlü derleyerek bulduk. Bu bilgilere nazaran, yüklenicilerin üstleneceği maliyet, toplamda -gördüğünüz üzere şu 1’inci sarı sütunda- 22,3 milyar dolar ve karşılığında verilen toplam garanti meblağı ise -2’nci sarı sütunda görüldüğü gibi- 34,8 milyar dolar. Yani yatırımcılara verilen gelir garantisi, yatırım fiyatının yüzde 156’sına denk gelmektedir Sayın Bakan. Bu nasıl bir garanti kıyağıdır, nasıl bir fiyatlandırmadır? Gerçekten anlamak mümkün değil; hiç bir mantığa, mühendisliğe, hesaba uymuyor. Yani dolardaki süratli yükselişle 31 Aralıkta 7,37 olan kur, bugün sabah baktığımda 10,87’ydi. Bütün hesaplarınız da altüst olmuş durumda. Ayrıyeten da bu projelerin maliyetlerinin hesaplarının ne kadar gerçek, fahiş, şişirilmiş maliyet hesapları olup olmadığını da bilmiyoruz.
Öbür yandan, verilen garantilerin projelerin maliyetlerine oranında da tutarsızlıklar mevcut. Örneğin, bir daha, garanti maliyet oranı, Kuzey Marmara Otoyolu’nun 3 etabı için de ayrıyeten farklıdır. Baktığınız vakit Kınalı-Odayeri kısmı ile Kurtköy-Akyazı kesitlerinde bu oran yüzde 122-123 iken Odayeri-Paşaköy kısmında bu oran yüzde 205 olarak görünüyor. Bunun sebebini de açıkçası sormak istiyorum zira bu Odayeri-Paşaköy ve üçüncü köprünün dâhil olduğu yer, trafiğin de aslında en ağır olduğu yer. Bu çelişkilere de karşılık vermenizi istiyoruz.
Bir harita paylaşmak istiyorum Sayın Bakan sizinle, daha evvel de bu haritayı biz gündeme getirmiştik Cumhuriyet Halk Partisi olarak. İstanbul’da -bu haritada gördüğünüz gibi- geçen Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü köprü yani kamu-özel iş birliğiyle yaptırılan projeler yok ve o niçinle de bu geçişler devlete ilişkin kara yollarında takip edildiği üzere maalesef takip edilemiyor. niye buraya almıyorsunuz? Bu projelerin paralarını kim ödüyor? Kimden çıkıyor Sayın Bakan? Bu vatandaştan çıkmıyor mu? Bizden çıkmıyor mu? Devletten çıkmıyor mu? Burada olması gerekmiyor mu bu projelerin? Lütfen artık bu haritada, bu ayrıntıları de paylaşın ve daha şeffaf bir yaklaşım bekliyoruz sizden.
GARANTİ ÖDEMELERİNİN MALİYETİ 2024 YILINDA 100 MİLYAR TL’Yİ AŞACAK: Açık kaynaklardan bir daha derlediğimiz bilgilere göre, 2016 yılından 2020 yılına kadar kısmen yahut büsbütün hizmete alınmış 4 ana projeye, Hazine’den Karayolları Genel Müdürlüğü eliyle yapılan garanti ödemeleri 14 milyar TL. Beş yıllık bu ödemelerin tamamı Hazine tarafınca borçlanılarak finanse edildiği için yeni maliyet faiziyle bir arada 20 milyar TL’nin üzerindedir. 2021-2024 yıllarını kapsayan orta vadeli planda ise Karayolları Genel Müdürlüğünün üç yıllık ödenek varsayımında garanti ödemelerinin yapıldığı cari transferler kalemi 70 milyar TL’yi geçmektedir yani otoyol, köprü, tünel, kamu-özel iş birliği projelerinin garanti ödemelerinin maliyeti 2024 sonunda 100 milyar TL’yi aşmış olacaktır. Bu meblağ büsbütün kamu borcu yürütülerek finanse edilecektir. Alışılmış, bir de tüm bu projeler gerekli miydi diye bir soru sormak istiyorum.
DÜNYADA ÖRNEĞİ OLMAYAN BİR KARARLA ATATÜRK HAVALİMANI FONKSİYONSUZ HÂLE GETİRİLDİ: İstanbul’da yapılan birtakım yatırımların plansız yatırımlar olduğunu söylemek zorundayız zira form olarak planlara konulmaları, planlı olmaları manasına da gelmiyor elbette. Bunlar, ulaştırma mantığına ve İstanbul’un gelişme stratejilerine ahenkleri da tartışmalı olan… Örneğin, üçüncü köprü, Kuzey Marmara Otoyolu, üçüncü havalimanı; bir de çılgın proje var, ona daha sonra değineceğim. Bu projeler, İstanbul için tabiata, etrafa ve tarihî pahalara önemli ziyanları olan plan dışı yatırımlardır. İstanbul Etraf Sistemi Planı’nda üçüncü havalimanının gerekliliği ve Silivri’de yapılması da belirtilmişti fakat bu karar yok sayılarak Kuzey Ormanları Bölgesi’nde yapıldı. Kuzey Marmara Otoyolu da eklenince önemli bir tabiat tahribatı yaşandı. Kentin tahminen de hiç büyümemesi gereken bölgesinde ulaşım yoluyla sayenizde potansiyel yaratıldı. Dahası dünyada örneği bulunmayan anlaşılmaz bir kararla da Atatürk Havalimanı’nı da fonksiyonsuz hâle getirdiniz. Üçüncü köprü kent trafiğinde fazlaca ağır tercih edilmediğinden bilhassa lojistik ve yolcu taşıma gayeli kullanıma sıkışmış durumda şu anda. Çanakkale Köprüsü’nün de üretimiyle Ege’den gelip üçüncü köprüyü kullanarak yurt dışına gidecek olan araçlar Çanakkale’yi tercih ederlerse üçüncü köprü kullanmasının daha azalacağını öngördünüz mü? Hiç bunun hesabını yaptınız mı diye de sormak istiyorum. Tüm bu mega projelere akıttığınız kaynağı şayet Anadolu’da endüstrinin ve üretimin gelişmesine ayırsaydınız, üretim merkezleri ve onunla birlikte nüfus hareketleri de İstanbul’dan, Anadolu’ya kayacaktı ve yapılan mega otoyol, köprü, tünel projelerinin de bu bölgede bu kadar ağır biçimde yapılmasına gerek olmayacaktı.
KANAL İSTANBUL, BİR RANT VE EMLAK PROJESİDİR: Kanal İstanbul’a da değinmeden geçemeyeceğim. Kanal İstanbul Projesi’nin trafiği rahatlatma maksadıyla yapılan bir proje olmadığını, aslında 2006-2018 yılları içinde yıllık gemi sayısındaki toplam yüzde 24,2 azalmanın gösterdiğini görüyoruz. Siz bunun tam karşıtını argüman ediyorsunuz, bu projeyi epey muhtaçlık olduğunu söylüyorsunuz. Lakin gemilerin grostonları ve boyutları da artmıştır müddette. Kanal İstanbul üzerinde 1 demir yolu geçişi olmak üzere toplam 7 adet kara yolu köprüsü yapılacak. Bu köprülerin 4’ü 15 Temmuz Şehitler Köprüsü’nden daha büyük olup öbürleri de mevcut boğaz köprülerine yakın köprüler. ÇED raporunda inşa edilecek köprülere kazıklı ve keson temeller öneriliyor. Demek ki burada zayıf bir taban kelam konusu. Bu da projede yer alacak her tekil yapının üretim etabından başlayarak kullanması boyunca daima bir heyelan tehdidine açık olacağını gösteriyor. Planlanan potansiyel yerleşim alanları ve bağlantılı ulaşım yatırımlarının kaçınılmaz olarak İstanbul’un bölgesel cazipliğini arttırmasıyla İstanbul nüfusunda değerli bir artış yaşanacak ve kişi başına düşen kentsel altyapı maliyetleri de astronomik ölçüde artacaktır. Natürel inşaat sırasında ve daha sonrasında ağır karbon emisyonu, araç yoğunluğu kaynaklı gürültü kirliliği de olacak.
Nereden baksak bu proje elimizde kalıyor. Sunumunuzda şu biçimde diyorsunuz: “Bir taraftan da Kanal İstanbul bileşenlerini oluşturan yapılar inşa ediyoruz.” Aslında itiraf ediyorsunuz. Kanal İstanbul bölgesinde yeni bir yerleşim, yeni yıl nüfus yoğunluğu, yeni ulaşım kanalları, sınırları, kendi yoğunluğunu, kendi potansiyelini aslına bakarsan yaratarak, orayı boğuyorsunuz. Siz İstanbul’da neyi rahatlatacaksınız, bunu anlamak sahiden mümkün değil. Yani aslında Kanal İstanbul Projesi’nin bir ulaştırma projesi değil, bir rant ve emlak projesi olduğu, bölgede yaşanan emlak hareketleriyle de aslında düzgünce ortaya çıkmıştır. Bu ucube projenin önümüzdeki seçimlerde iktidarda kalamayacağız için yapılmayacağını da burada not olarak sunmak istiyorum size.
OSMANGAZİ KÖPRÜSÜ’NÜN DEMİRYOLU ÇİZGİSİNİ niye KALDIRDINIZ: Son periyotta demir yollarını devlet siyaseti olarak kabul ettiğinizi ilan ettiniz. Sayın Bakan, demir yollarına yük veriyor ve yatırımlardaki hissesini da artırıp yüksek bütçe ayırıyorsunuz. 2022 yılında ayrılan bütçe 17 milyar 173 milyon Türk lirası. “Planlamanız nasıl?” diye baktığımızda, Avrupa’nın tedarik merkezi olmaya aday bir ülkeyiz lakin gerçek manada ülke ticaretine, lojistiğine, ulaşımına katkı sunacak bir planlamayla ekspres yolcu trenleri ve yük trenlerinin çalışacağı sınırlara daha fazla muhtaçlık varken, siz yüksek süratli tren üzerinde yoğunlaştınız, bu hedefle da fazlaca fazla kaynak harcandı. Sunumunuzda da bunu söylüyorsunuz. 4.364 kilometrelik sınırın -yeni yapılan- 4.007 kilometresini süratli tren çizgileri oluşturuyor.
Yalnızca YHT çizgileri yapılarak trenlerin işletilmesi ne kadar uygulanabilir diye sormak istiyorum. Bunlar epey değerli projeler. Öbür ülkelerde, mesela, Almanya’da tek başına çalışan yüksek süratli tren sınırları yok. O çizgilere, kent çizgileri, trenleri ve yük trenleri de ekleniyor, onlar da çalışıyorlar. Yüksek süratli trenler de tam manasıyla yüksek süratli tren çizgisi değil maalesef. İstanbul-Ankara çizgisinin kısa bir kısmı YHT mantığıyla işletiliyor. Türkiye de hakikat vakit planlamasıyla karma trafik sınırları kullanması hayli daha ekonomik hâle getirebilirdi aslında bu işi. Bakanlığınızın hiç bu biçimde bir çalışması oldu mu? beraberinde demir yollarıyla ilgili imal kaliteleri de epeyce düşük, daima kazalar yaşanıyor, vefatlar oluyor. Yani yapıyorsunuz fakat bunların neye mal olduğu da ortada.
Osmangazi Köprüsü birinci projelendirildiğinde, mesela, üzerinde 3 gidiş, 3 dönüş şeritli kara yolu ve ayrıyeten 1 gidiş, 1 dönüş, 2 demir yolu çizgisi bulunuyordu, niye kaldırdınız? Şayet kaldırılmasaydı İstanbul, Bursa, Ankara, İzmir ile yatırımı daha ucuz, daha kısa vadeli demir yolu irtibatlarına kavuşacaktı. Körfez Köprüsü üzerinden geçen hatta bakılırsa yaklaşık 150 kilometre daha uzun Bursa-Osmaneli sınırının tahminen de imaline gerek kalmayacaktı. İstanbul’un Ege Bölgesi’yle ilişkisini sadece kara yoluna dayalı sıhhatsiz bir ulaştırma sistemine mahkûm ettiniz, bu olumsuz gelişimin sebebi de seçilen finansman prosedürüdür. niye? Zira adrese teslim verdiğiniz müteahhitler “Bu proje fazlaca değerli, demir yolunu yapamayız.” dediler. Siz de demir yolunu projeden kaldırdınız. “Sizin yeni ulaşım ve irtibat çağı anlayışınız bu mu?” diye sormak istiyorum. Şu andaki demir yollarıyla ilgili hedeflerinizde de aslında bu yapmış olduğunuz uygulama çelişiyor.
İŞİ GÜCÜ BIRAKTINIZ İSTANBUL’DAKİ YATIRIMLARI ENGELLEMEYE ÇALIŞIYORSUNUZ: İstanbul’daki metrolara gelelim “ulaştırma” “demir yolları” derken, birkaç gün evvel CNN’deki programda şöyleki demişsiniz: “İstanbul’daki tüm metroları biz yaptık. Yeni idarenin hiç bir projesi yok. Devam eden projeleri devam ettirmiyorlar aslına bakarsan. Yüzde 60-70’e gelmiş projeler. İki buçuk yılda oldukcatan bitmiş olması gerekeni projeler maalesef filan. Bitmedi.” demişsiniz.
El insaf, bir bakalım diyorum bir İstanbul milletvekili olarak. İstanbul’da 23 Haziran 2019 seçimleri öncesi yani AKP iktidarı periyodunda duran sınırlar da dâhil, ihalesi yapılmış, kâğıt üstünde imali devam eden toplam 141,3 kilometre 12 raylı sistem çizgisi mevcuttu. 12 projenin, 10’u toplam 103,8 kilometresi düzgün. Finans ve bütçe planlaması yapılmadan ihaleye çıkılmış olmasından dolayı sizin devrinizde, finans yetersizliği kararı durmuş ve durdurulmuş sinirlerdi. İstanbul’un altında biroldukca noktada da metro inşaatı, tünel çalışmaları çöküş yaşanabilecek biçimde yarım bırakılmış ve göçme riski yaşıyordu. Yürütülen çalışmalar için birfazlaca yol kapatılmış. Örneğin; Eminönü-Alibeyköy Tramvay Çizgisi için kıyı bandı 2016’dan beri kapalıydı ve yan tarafta deniz olduğunu unutmuştuk biz. Düzgün ilerlese 2018-2020’de açılacak olan çizgiler, 2019’da yüzde 3-4 mertebesine ilerlemelerle bırakılmıştı sizin devrinizde; toplamda önemli bir kamu ziyanı oluşmuş durumdaydı. İşi gücü de bıraktınız Sayın Bakan iktidar olarak yapılan yatırımları engellemeye çalışıyorsunuz. Belediyenin bulduğu krediler onaylanmıyor, vatandaşın ulaşım hakkını geciktiriyorsunuz. Aslolan vatandaşa kamu hizmeti sunmaktır. Hatırlatmak isterim ki belediye devletin rakibi değil, bir kesimidir.
ULAŞTIRMA İHALELERİ SERMAYE ETRAFLARINA RANT AKTARMA ODAKLI: “Sayıştay raporlarını da konuşmaya gerek yok akşama kadar burada.” dediniz ancak Sayıştay raporlarında epey önemli sayılar kelam konusu. Bilhassa AKP iktidarları periyodunda, ulaştırma ihalelerinin sermaye etraflarına rant aktarma odaklı olduğu da çıkıyor ortaya. Örneğin; hiç bir gereği yokken, Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci unsurunun (b) bendine bakılırsa, kaideler oluşmadığı hâlde pazarlık tarzıyla 9 iş için tam 19,7 milyar TL fiyatında kontrat imzalanmış.
Gayrettepe İstanbul Yeni Havalimanı Metro Projesi’nde, metro imal işinde metro inşaatının tamamlanma tarihinde gecikme yaşanmaması ismine ve bedelinin havaalanı işletmecisinden tahsil edilmesi koşuluyla metro yüklenicisi tarafınca yaptırılmasına karar verilmiş, o denli de yapılmış. Ve 7,9 milyon avro ödenmiş bu şirkete. Bunlar Sayıştay raporları, yanlışsız değil mi? Sayıştay raporlarında epeyce fazla usulsüzlük ve yolsuzluk var. Bunlarla ilgili hesap verirseniz seviniriz.