Birtakım kimseler ise bu rahmet kapısını fırsat kapısına çevirme kurnazlığını tercih eder…
PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Allah’a ve hesap gününe iman ettiği biçimde, insanların günaha girmesine kapıyı aralayan amillerin başında ruhsal, toplumsal ve kültürel ögeler gelir. Mevzuyu iki yazı çerçevesinde sunmayı düşünmekteyim.
RUHSAL ÂMİLLER
Hesabı yanlış yapmak. İnsanın yaratılışında var olan yarar-zarar ayarının bozulmasıyla yanlış hesaplama tabloları ortaya çıkar. İnsanları ahsen-i takvimde yaratan Allah, dünyada da ahirette de memnunluğu yakalaması, manevî yapısının kıvamına ermesi için fayda ve ziyanı fark edecek bir ayarı, bir ölçüyü de vicdanına takmıştır. Ancak insanoğlu, yanlış bir algılamayla ziyanı kâr hanesine, kârı ziyan hanesine yazabiliyor. Şöyle ki; dünya ticaret pazarında ‘malını peşin lakin az kârla satmak yerine, veresiye ancak epeyce kârla satmayı’ ön gorenler, sıra ahiret metaının alınıp satılmasına geldiğinde, tam aykırısı bir uygulamaya geçebiliyorlar. Örneğin; on liralık dünya menfaatinden ziyan etmemek için, doksan liralık ahiret menfaatinden vazgeçmeyi tercih etmek, ‘zararı kâr hanesine yazmak’ manasına gelir.
Bu peşin-veresiye istikrarının bozulması yalnız dünya-ahiret istikrarı açısından değil, şahsen dünyanın kâr-zarar istikrarını bilakis çeviren yanlış bir sonuca da götürmektedir. Örneğin, beşerler, bu ruhsal baskı altında, çabucak elde edilecek yirmi liralık bir fiyatı, ileride verilecek seksen liralık bir fiyata tercih eder. Keza, çabucak çekilmesi gereken 5 günlük bir mahpus cezasını ilerideki 20 günlük mahpus cezasından daha ağır bulur ve ikinci şıkkı tercih eder.
İşte bu çarpık ruhsal algılamanın bir kararı olarak, insan ebedî bir memnunluk yeri olan cennete iman ettiği biçimde, fanî dünyanın bedelsiz, süreksiz bir kısım gayrı legal lezzetlerini ona tercih eder. bir daha, bu ruhsal baskı altında, dehşet veren cehennem üzere bir zindana inandığı biçimde, epey küçük bir dünyevî ziyandan korunmayı cehennemden korunmaya tercih eder. “Ki onlar, dünya hayatını ahirete tercih ederler” (İbrahim, 14/3) mealindeki ayette bu gerçek vurgulanmıştır. Birinci sırada kâfirler için geçerli olan bu ayette, ikinci sırada ahirete inandığı biçimde, dünyayı ona yeğleyen günahkâr müminlere de değerli bir bildiri vardır. Evet, her günah, dünyayı ahirete tercih etmenin bir yansımasıdır, iman şuuruyla feveran eden vicdana kulağı kapamak, nefsin sesine kulak vermek manasındadır.
TOPLUMSAL FAKTÖRLER
İnsanlara günah kapısını aralayan etmenlerden biri de toplumsal faktörlerdir. Bu toplumsal faktörler ruhsal âmilleri de harekete geçirecek bir etkiye sahiptir. Bunları da şöyleki açıklayabiliriz:
a. Toplumsal etraf: Toplumsal etrafın insan ahlâkı üstündeki etkisi tarih boyunca kabul nazarann bir gerçektir. Evvelden beri âlimler, ‘insanları günahlara sevk eden dört âmil’den kelam ederler. Bunlar; nefis, şeytan, dünyaya düşkünlük ve makus arkadaş/kötü çevredir.
Ebu Davud ve Tirmizî’nin rivayet ettiği “Kişi dostunun/arkadaşının dini üzerindedir, bu sebeple, herkes arkadaşlık edeceği kimsenin dinine baksın” (Aclûnî, 2/201) mealindeki hadiste bu gerçeğin altı çizilmiştir.
Denilebilir ki, “Üzüm üzüme baka baka karardığı” üzere, “insan da beşere baka baka şımarır.” Hakikaten, makus bir toprağa en uygun bir tohumu ekerseniz bile, randıman alamazsınız, orada çürür sarfiyat. Çocuklarını makûs etrafa bırakıp da âlâ birer insan olmalarını bekleyenlerin kulakları çınlasın.
b. Günah işleyenleri can simidi olarak görmek: O denli kimseler vardır ki, oburunun kötülüğünden kendine mazeret çıkarmaya çalışır ve “Ne yapayım herkes benim üzere kötüdür” diyerek rahatlamaya çalışır. meğer onların hiçbirisi kendisiyle birlikte kabre girmez, onun günahlarını paylaşmaz. Bütün dünya canına kıysa, intihar etse, kendisi onlara asla katılmaz. Ancak manevî intihar manasına gelen günah işlemek konusunda günahkârlara sığınır ve onları kendisi için bir mazeret kapısı olarak görür. Bu ise, bir çelişki olduğu kadar, samimiyet ve ciddiyetten mahrum olmanın da bir tezahürüdür.
Göz bakılırsa bakılırsa ziyan eden tüccarlarla ortak olmak yahut abdesti bozulmuş bir imama tabi olmak ne kadar akıl dışı bir davranış ise “Niyet ettim günah işlemeye, uydum hazır olan kalabalığa.. Allah Kerîm’dir, Rahîm’dir, affı bol, merhameti oldukçatur” diye düşünmek o kadar ahmakane bir hezeyandır.
“Andolsun ki, sizi birinci kez yarattığımız üzere, size verdiklerimizi gerinizde bırakarak bize yapayalnız geldiniz” (Enam, 6/94) mealindeki ayette -deyim yerindeyse- kuru kalabalığa uymanın yanlışlığına dikkat çekildiği üzere;
“Sakın dünya hayatı sizi aldatmasın, sakın o epeyce aldatıcı şeytan da, sizi Allah hakkında (yanlış telkinler yaparak ‘siz günah işlemekten geri durmayın, keyfinize bakın, nasıl olsa o sizi affeder’ diyerek) kandırmasın” (Lokman, 31/33) mealindeki ayette de “Allah’ın affı merhameti yanında, azap ve ikabının da olduğunu, kaygı ve ümit istikrarını bozacak kanılardan kesinlikle uzak durulmasının gereğine işaret edilmiştir.
KÜLTÜREL ETKENLER
Dinden gelen kültürümüzde, tevbe ve af kavramı, günahların verdiği ümitsizlik ve ıstıraba karşı bize teselli veren, ileriye dönük ümit kapısını aralayan en büyük iki ögedir. Ama, bunları istismar etmekle yanlış yola sapan ve bu yolla günaha girenlerin sayısı çok fazladır. Allah, kullarının günahsız olamayacaklarını fazlaca yeterli bilir. Bu insanları affetmek yolu olarak da tevbe kapısını açık bırakmıştır. Tevbe; geri dönüş manasına gelir. Sokaktan yuvaya, günahtan sevaba, ziyandan faydaya, cezadan affa, suçluluktan masumiyete, isyandan itaate, zahmetten rahmete dönmek demektir.
Ne var ki, birtakım kimseler (yani biz, hepimiz) bu af kapısını-hâşâ-saf kapısına, bu rahmet kapısını fırsat kapısına çevirmek kurnazlığını tercih etmektedir.
Bu af kapısını günahtan vazgeçmek için değil de günaha teşvik etmek için verilen bir fırsatmış üzere algılamanın, “Madem tevbe kapısı açıktır, günah işlemeye devam!..” yargısına varmanın nasıl bir mantık çelişkisi olduğu ortadadır.
PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Allah’a ve hesap gününe iman ettiği biçimde, insanların günaha girmesine kapıyı aralayan amillerin başında ruhsal, toplumsal ve kültürel ögeler gelir. Mevzuyu iki yazı çerçevesinde sunmayı düşünmekteyim.
RUHSAL ÂMİLLER
Hesabı yanlış yapmak. İnsanın yaratılışında var olan yarar-zarar ayarının bozulmasıyla yanlış hesaplama tabloları ortaya çıkar. İnsanları ahsen-i takvimde yaratan Allah, dünyada da ahirette de memnunluğu yakalaması, manevî yapısının kıvamına ermesi için fayda ve ziyanı fark edecek bir ayarı, bir ölçüyü de vicdanına takmıştır. Ancak insanoğlu, yanlış bir algılamayla ziyanı kâr hanesine, kârı ziyan hanesine yazabiliyor. Şöyle ki; dünya ticaret pazarında ‘malını peşin lakin az kârla satmak yerine, veresiye ancak epeyce kârla satmayı’ ön gorenler, sıra ahiret metaının alınıp satılmasına geldiğinde, tam aykırısı bir uygulamaya geçebiliyorlar. Örneğin; on liralık dünya menfaatinden ziyan etmemek için, doksan liralık ahiret menfaatinden vazgeçmeyi tercih etmek, ‘zararı kâr hanesine yazmak’ manasına gelir.
Bu peşin-veresiye istikrarının bozulması yalnız dünya-ahiret istikrarı açısından değil, şahsen dünyanın kâr-zarar istikrarını bilakis çeviren yanlış bir sonuca da götürmektedir. Örneğin, beşerler, bu ruhsal baskı altında, çabucak elde edilecek yirmi liralık bir fiyatı, ileride verilecek seksen liralık bir fiyata tercih eder. Keza, çabucak çekilmesi gereken 5 günlük bir mahpus cezasını ilerideki 20 günlük mahpus cezasından daha ağır bulur ve ikinci şıkkı tercih eder.
İşte bu çarpık ruhsal algılamanın bir kararı olarak, insan ebedî bir memnunluk yeri olan cennete iman ettiği biçimde, fanî dünyanın bedelsiz, süreksiz bir kısım gayrı legal lezzetlerini ona tercih eder. bir daha, bu ruhsal baskı altında, dehşet veren cehennem üzere bir zindana inandığı biçimde, epey küçük bir dünyevî ziyandan korunmayı cehennemden korunmaya tercih eder. “Ki onlar, dünya hayatını ahirete tercih ederler” (İbrahim, 14/3) mealindeki ayette bu gerçek vurgulanmıştır. Birinci sırada kâfirler için geçerli olan bu ayette, ikinci sırada ahirete inandığı biçimde, dünyayı ona yeğleyen günahkâr müminlere de değerli bir bildiri vardır. Evet, her günah, dünyayı ahirete tercih etmenin bir yansımasıdır, iman şuuruyla feveran eden vicdana kulağı kapamak, nefsin sesine kulak vermek manasındadır.
TOPLUMSAL FAKTÖRLER
İnsanlara günah kapısını aralayan etmenlerden biri de toplumsal faktörlerdir. Bu toplumsal faktörler ruhsal âmilleri de harekete geçirecek bir etkiye sahiptir. Bunları da şöyleki açıklayabiliriz:
a. Toplumsal etraf: Toplumsal etrafın insan ahlâkı üstündeki etkisi tarih boyunca kabul nazarann bir gerçektir. Evvelden beri âlimler, ‘insanları günahlara sevk eden dört âmil’den kelam ederler. Bunlar; nefis, şeytan, dünyaya düşkünlük ve makus arkadaş/kötü çevredir.
Ebu Davud ve Tirmizî’nin rivayet ettiği “Kişi dostunun/arkadaşının dini üzerindedir, bu sebeple, herkes arkadaşlık edeceği kimsenin dinine baksın” (Aclûnî, 2/201) mealindeki hadiste bu gerçeğin altı çizilmiştir.
Denilebilir ki, “Üzüm üzüme baka baka karardığı” üzere, “insan da beşere baka baka şımarır.” Hakikaten, makus bir toprağa en uygun bir tohumu ekerseniz bile, randıman alamazsınız, orada çürür sarfiyat. Çocuklarını makûs etrafa bırakıp da âlâ birer insan olmalarını bekleyenlerin kulakları çınlasın.
b. Günah işleyenleri can simidi olarak görmek: O denli kimseler vardır ki, oburunun kötülüğünden kendine mazeret çıkarmaya çalışır ve “Ne yapayım herkes benim üzere kötüdür” diyerek rahatlamaya çalışır. meğer onların hiçbirisi kendisiyle birlikte kabre girmez, onun günahlarını paylaşmaz. Bütün dünya canına kıysa, intihar etse, kendisi onlara asla katılmaz. Ancak manevî intihar manasına gelen günah işlemek konusunda günahkârlara sığınır ve onları kendisi için bir mazeret kapısı olarak görür. Bu ise, bir çelişki olduğu kadar, samimiyet ve ciddiyetten mahrum olmanın da bir tezahürüdür.
Göz bakılırsa bakılırsa ziyan eden tüccarlarla ortak olmak yahut abdesti bozulmuş bir imama tabi olmak ne kadar akıl dışı bir davranış ise “Niyet ettim günah işlemeye, uydum hazır olan kalabalığa.. Allah Kerîm’dir, Rahîm’dir, affı bol, merhameti oldukçatur” diye düşünmek o kadar ahmakane bir hezeyandır.
“Andolsun ki, sizi birinci kez yarattığımız üzere, size verdiklerimizi gerinizde bırakarak bize yapayalnız geldiniz” (Enam, 6/94) mealindeki ayette -deyim yerindeyse- kuru kalabalığa uymanın yanlışlığına dikkat çekildiği üzere;
“Sakın dünya hayatı sizi aldatmasın, sakın o epeyce aldatıcı şeytan da, sizi Allah hakkında (yanlış telkinler yaparak ‘siz günah işlemekten geri durmayın, keyfinize bakın, nasıl olsa o sizi affeder’ diyerek) kandırmasın” (Lokman, 31/33) mealindeki ayette de “Allah’ın affı merhameti yanında, azap ve ikabının da olduğunu, kaygı ve ümit istikrarını bozacak kanılardan kesinlikle uzak durulmasının gereğine işaret edilmiştir.
KÜLTÜREL ETKENLER
Dinden gelen kültürümüzde, tevbe ve af kavramı, günahların verdiği ümitsizlik ve ıstıraba karşı bize teselli veren, ileriye dönük ümit kapısını aralayan en büyük iki ögedir. Ama, bunları istismar etmekle yanlış yola sapan ve bu yolla günaha girenlerin sayısı çok fazladır. Allah, kullarının günahsız olamayacaklarını fazlaca yeterli bilir. Bu insanları affetmek yolu olarak da tevbe kapısını açık bırakmıştır. Tevbe; geri dönüş manasına gelir. Sokaktan yuvaya, günahtan sevaba, ziyandan faydaya, cezadan affa, suçluluktan masumiyete, isyandan itaate, zahmetten rahmete dönmek demektir.
Ne var ki, birtakım kimseler (yani biz, hepimiz) bu af kapısını-hâşâ-saf kapısına, bu rahmet kapısını fırsat kapısına çevirmek kurnazlığını tercih etmektedir.
Bu af kapısını günahtan vazgeçmek için değil de günaha teşvik etmek için verilen bir fırsatmış üzere algılamanın, “Madem tevbe kapısı açıktır, günah işlemeye devam!..” yargısına varmanın nasıl bir mantık çelişkisi olduğu ortadadır.