Belgeselci Hasan Söylemez, Nijer’in Agadez kentinden yola çıkarak Libya ve Avrupa’ya ulaşmak için bir kamyonla çölü geçmeye çalışan Afrikalı insanların gerçek kıssasını anlattığı uzun metrajlı ödüllü belgesel sineması Tenere’nin (1) akabinde yeni bir kıssayla izleyici karşısında olacak. Söylemez, bu hafta Orta Afrika Cumhuriyeti’nde birinci saha çalışmalarını yapmaya ve çekimleri bir sene sürecek olan sinemanın güvenlik tedbirlerini almak üzere yetkililerle görüşmeye başladı.
Söylemez’le yeni sinemasının hazırlıklarını konuştuk.
“Metamorfoz” sinemasının öyküsü nasıl doğdu ve gelişti?
“Tenere”yi internette gördüğüm bir fotoğraftan etkilenerek çekmiştim. “Metamorfoz” da o denli oldu. İnternette 1989 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti’nde çekilmiş bir fotoğrafla karşılaştım. Son derece etkileyici bir fotoğraftı. Fotoğrafın kıssasını araştırdım, hatta fotoğrafı çeken şahsa ulaştım. Akabinde Fransız entomologlar (böcek bilimci) ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nden yerlilerle görüştüm. İki yıl boyunca biroldukça bireyle görüşüp araştırmalar yaptım. Ortaya epey çarpıcı bir öykü çıktı. Şimdiyse Orta Afrika Cumhuriyeti’nde bu kıssanın ön çekimlerini yapacağım.
SİNEMADA HER ŞEY ‘GERÇEK’ OLACAK
Sinemada profesyonel oyuncular mı olacak, yoksa bir daha Afrika’da yerelde tanıştığınız bireyleri mi ön planda bakılırsaceğiz?
Sinemanın anlatım lisanı, kurmaca bir sineması andıracak lakin gerçek karakterlerle, diyaloglara ve olayların akışına müdahalenin yok denecek kadar az olduğu bir belgesel sinema olacak. Sinemanın kimi sahneleri Avrupa’da çekilecek. Yalnızca Avrupa’daki sahnelerin bir kısmında set kurulup oyuncu oynatılacak. Onun haricinde sinemanın tamamında gerçek karakterler ve gerçek diyaloglar olacak. Belgesel denince insanların aklına genelde konuşan başlar yahut dış sesli bir anlatım geliyor. Bu sinemada konuşan baş yok, dış ses yok. Bütün ayrıntıları karakterler içindeki gerçek diyaloglardan ve yaşanan hadiselerden öğreniyoruz.
Sinemanın geçeceği yerler, uzunluğu, takımınız ve sinemanın ana teması hakkında kısa bir bilgi paylaşabilir misiniz? Çekimlerin ne kadar sürmesi öngörülüyor?
Sinema, Orta Afrika Cumhuriyeti yağmur ormanlarında başlayıp Avrupa’ya uzanıyor. Yaklaşık 15 kişilik bir takımla, bir yıl boyunca gece gündüz çekim yapacağız. Sinemanın konusunu özetlemek gerekirse kısaca; Orta Afrika Cumhuriyeti’nin yabanî ormanlarında ailesiyle fakir bir hayat süren bir kelebek avcısı, güçlü olma hayaliyle Afrika’nın en kıymetli kelebeğinin peşine düşer. Av ve avcının kendi hayat döngülerindeki seyahatleri, kelebeğin avcıyla müsabakasından daha sonra yüzlerce milyon dolarlık bir ticaret ağında devam ediyor.
Bölgede sinema çekerken şüphesiz güvenlik riskleriyle de karşılaşmak mümkün. Daha evvelki tecrübeleriniz ışığında, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde hangi “hassas” noktalara dikkat etmeyi planlıyorsunuz? Güvenliğinizi nasıl sağlayacaksınız?
Güvenlik konusu en kıymetli problemlerden biri. Şu an Orta Afrika Cumhuriyeti’nin kimi bölgelerinde iç çatışmalar ve karışıklıklar mevcut. aslına bakarsanız bugüne kadar daima riskli bölgelerde çekimler yaptım. Genelde tek başıma olduğum için kendi sorumluluğumu taşıyordum. Lakin “Metamorfoz”da durum epey farklı. Kalabalık bir takım olacağız. Bu yüzden azamî önlemleri almak zorundayız.
Geçtiğimiz aralık ayında İstanbul’da Afrika’daki devlet liderleri ve dışişleri bakanlarının iştirakiyle bir Afrika Doruğu düzenlenmişti. Ben de Afrika sinemasıyla ilgili bir konuşma yapmak üzere davet edilmiştim. Orada çekim yapacağımız ülkenin dışişleri bakanıyla tanıştım. Kendilerine bilhassa güvenlik konusunda birtakım taleplerimin olacağını söylemiş oldum. O da memnuniyetle yardımcı olacağını söylemişti. Bu hafta oraya gitme emellerimden biri de güvenliğimizin nasıl sağlanacağının bilgilerinı görüşmek. Çekimlerimiz devam ettiği mühlet boyunca kesinlikle asker, polis yahut özel güvenliğin bize eşlik etmesi gerekiyor. Her şeyi en ince detayına kadar düşündüm. B, C ve D planlarım da var. Umarım meselesiz A planını hayata geçirebiliriz.
.
Manchester Sinema Festivali’nden ödül aldığınız ve birinci uzun metraj belgesel sinemanız olan “Tenere”nin mesleğinizdeki değeri nedir?
“Tenere”, mesleğimin dönüm noktalarından biridir diyebilirim. Bu sinemadan hayli şey öğrendim, yalnızca bu yüzden büsbütün uzun metraja yönelmemi sağladı. Şayet “Tenere” olmasaydı “Metamorfoz” için de bir hazırlığım olmayacaktı. Kim bilir, tahminen “Metamorfoz”dan daha sonra farklı bir dönüm noktasına da girebilirim.
“Tenere”yi çekerken yaşadığınız birkaç farklı olayı paylaşır mısınız?
Birbirine en yakın içindeki uzaklığın 400 km olduğu, Türkiye’nin yarısı büyüklüğündeki bu “Tenere” çölünü geçmeye çalışan herkes eşit şartlardaydı. İster bir keçi olsun, ister bir göçmen, isterse de bir asker. Şayet çölü geçmeye çalışıyorsanız kaybolma, susuzluk ve ölme riskiniz çok yüksek. Ben de Agadez’den öteki yolcularla birlikte yola çıkarken tıpkı onlar üzere hazırlık yaptım. Yanıma en az iki hafta yetecek kadar yiyecek ve su aldım. Nelerle karşılaşacağımı bilemiyordum, endişelenmedim ve korkmadım dersem palavra söylemiş olurum.
Telefon aslına bakarsan çekmiyor, çölden çıkana kadar kimselerle irtibat kuramıyorsunuz. Aklınızda daima sanki sorusu var. Sanki sağ salim bu çölü geçebilecek miyiz kaygısı yaşıyorsunuz. Mevt korkusu hiç bir şeye benzemiyor, yaşadığımız zorluklar ve 45 dereceyi bulan hava sıcaklığı da eklenince kalp atışlarınızın ritmi değişiyor. Yaklaşık on gün çölde kaldım ve bu on günde altı kilo verdim. İnsanın psikolojisi bozuluyor. Her yer birbirine benziyor, vakit ve boyut algınız değişiyor. Çölde kum haricinde gördüğüm şeyler yalnızca otomobil mezarlıkları ve etrafa dağılmış yüzlerce otomobil lastiklerinden ibaretti. Nerede olduğumuzu bilmiyoruz. Gece gündüz gidiyoruz, gidiyoruz lakin bir türlü varamıyoruz. Daima ya otomobil bozulursa, ya suyumuz biterse, ya kaybolursak ne yapacağız diye düşünüyoruz.
Teknik açıdan da havanın sıcak olması elektronik aygıtlara ziyan veriyordu. Beş dakikadan fazla çekim yapamıyordum. Zira kameralar epey çabuk ısınıp kapanıyordu. Senaryosu yazılmış, bir sahneyi tekraren çekme talihi olan bir sinema çekmiyordum. “Hadi şu sahne olmadı tekrar deneyelim” deme lüksüm yoktu. Tek atımlıktı her şey. Ya yakaladım ya da tekrar yakalayamazdım. Kameranın zirve mikrofonu kırıldığında onu bantla yapıştırmak zorunda kalmıştım. Lakin hava o denli sıcaktı ki, bant eriyordu. daha sonra gömleğimi kesip ip olarak kullanmıştım.
Kendinizi sinema ve belgeselcilik dünyasında unutulan yahut tahminen de göz gerisi edilen bir kıta olan Afrika’nın elçisi olarak görüyor musunuz?
Hayır, kendimi bir elçi olarak görmüyorum. Yalnızca bir kıssa anlatıcısıyım. Yaptığım belgesellerin bu kadar ilgi görmesinin niçini de bilinmeyen öyküleri hiç bir müdahalede bulunmadan, dramatize etmeden kendime has bir lisanla olduğu üzere anlatmamdır.
Söylemez’le yeni sinemasının hazırlıklarını konuştuk.
“Metamorfoz” sinemasının öyküsü nasıl doğdu ve gelişti?
“Tenere”yi internette gördüğüm bir fotoğraftan etkilenerek çekmiştim. “Metamorfoz” da o denli oldu. İnternette 1989 yılında Orta Afrika Cumhuriyeti’nde çekilmiş bir fotoğrafla karşılaştım. Son derece etkileyici bir fotoğraftı. Fotoğrafın kıssasını araştırdım, hatta fotoğrafı çeken şahsa ulaştım. Akabinde Fransız entomologlar (böcek bilimci) ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nden yerlilerle görüştüm. İki yıl boyunca biroldukça bireyle görüşüp araştırmalar yaptım. Ortaya epey çarpıcı bir öykü çıktı. Şimdiyse Orta Afrika Cumhuriyeti’nde bu kıssanın ön çekimlerini yapacağım.
SİNEMADA HER ŞEY ‘GERÇEK’ OLACAK
Sinemada profesyonel oyuncular mı olacak, yoksa bir daha Afrika’da yerelde tanıştığınız bireyleri mi ön planda bakılırsaceğiz?
Sinemanın anlatım lisanı, kurmaca bir sineması andıracak lakin gerçek karakterlerle, diyaloglara ve olayların akışına müdahalenin yok denecek kadar az olduğu bir belgesel sinema olacak. Sinemanın kimi sahneleri Avrupa’da çekilecek. Yalnızca Avrupa’daki sahnelerin bir kısmında set kurulup oyuncu oynatılacak. Onun haricinde sinemanın tamamında gerçek karakterler ve gerçek diyaloglar olacak. Belgesel denince insanların aklına genelde konuşan başlar yahut dış sesli bir anlatım geliyor. Bu sinemada konuşan baş yok, dış ses yok. Bütün ayrıntıları karakterler içindeki gerçek diyaloglardan ve yaşanan hadiselerden öğreniyoruz.
Sinemanın geçeceği yerler, uzunluğu, takımınız ve sinemanın ana teması hakkında kısa bir bilgi paylaşabilir misiniz? Çekimlerin ne kadar sürmesi öngörülüyor?
Sinema, Orta Afrika Cumhuriyeti yağmur ormanlarında başlayıp Avrupa’ya uzanıyor. Yaklaşık 15 kişilik bir takımla, bir yıl boyunca gece gündüz çekim yapacağız. Sinemanın konusunu özetlemek gerekirse kısaca; Orta Afrika Cumhuriyeti’nin yabanî ormanlarında ailesiyle fakir bir hayat süren bir kelebek avcısı, güçlü olma hayaliyle Afrika’nın en kıymetli kelebeğinin peşine düşer. Av ve avcının kendi hayat döngülerindeki seyahatleri, kelebeğin avcıyla müsabakasından daha sonra yüzlerce milyon dolarlık bir ticaret ağında devam ediyor.
Bölgede sinema çekerken şüphesiz güvenlik riskleriyle de karşılaşmak mümkün. Daha evvelki tecrübeleriniz ışığında, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde hangi “hassas” noktalara dikkat etmeyi planlıyorsunuz? Güvenliğinizi nasıl sağlayacaksınız?
Güvenlik konusu en kıymetli problemlerden biri. Şu an Orta Afrika Cumhuriyeti’nin kimi bölgelerinde iç çatışmalar ve karışıklıklar mevcut. aslına bakarsanız bugüne kadar daima riskli bölgelerde çekimler yaptım. Genelde tek başıma olduğum için kendi sorumluluğumu taşıyordum. Lakin “Metamorfoz”da durum epey farklı. Kalabalık bir takım olacağız. Bu yüzden azamî önlemleri almak zorundayız.
Geçtiğimiz aralık ayında İstanbul’da Afrika’daki devlet liderleri ve dışişleri bakanlarının iştirakiyle bir Afrika Doruğu düzenlenmişti. Ben de Afrika sinemasıyla ilgili bir konuşma yapmak üzere davet edilmiştim. Orada çekim yapacağımız ülkenin dışişleri bakanıyla tanıştım. Kendilerine bilhassa güvenlik konusunda birtakım taleplerimin olacağını söylemiş oldum. O da memnuniyetle yardımcı olacağını söylemişti. Bu hafta oraya gitme emellerimden biri de güvenliğimizin nasıl sağlanacağının bilgilerinı görüşmek. Çekimlerimiz devam ettiği mühlet boyunca kesinlikle asker, polis yahut özel güvenliğin bize eşlik etmesi gerekiyor. Her şeyi en ince detayına kadar düşündüm. B, C ve D planlarım da var. Umarım meselesiz A planını hayata geçirebiliriz.
.
Manchester Sinema Festivali’nden ödül aldığınız ve birinci uzun metraj belgesel sinemanız olan “Tenere”nin mesleğinizdeki değeri nedir?
“Tenere”, mesleğimin dönüm noktalarından biridir diyebilirim. Bu sinemadan hayli şey öğrendim, yalnızca bu yüzden büsbütün uzun metraja yönelmemi sağladı. Şayet “Tenere” olmasaydı “Metamorfoz” için de bir hazırlığım olmayacaktı. Kim bilir, tahminen “Metamorfoz”dan daha sonra farklı bir dönüm noktasına da girebilirim.
“Tenere”yi çekerken yaşadığınız birkaç farklı olayı paylaşır mısınız?
Birbirine en yakın içindeki uzaklığın 400 km olduğu, Türkiye’nin yarısı büyüklüğündeki bu “Tenere” çölünü geçmeye çalışan herkes eşit şartlardaydı. İster bir keçi olsun, ister bir göçmen, isterse de bir asker. Şayet çölü geçmeye çalışıyorsanız kaybolma, susuzluk ve ölme riskiniz çok yüksek. Ben de Agadez’den öteki yolcularla birlikte yola çıkarken tıpkı onlar üzere hazırlık yaptım. Yanıma en az iki hafta yetecek kadar yiyecek ve su aldım. Nelerle karşılaşacağımı bilemiyordum, endişelenmedim ve korkmadım dersem palavra söylemiş olurum.
Telefon aslına bakarsan çekmiyor, çölden çıkana kadar kimselerle irtibat kuramıyorsunuz. Aklınızda daima sanki sorusu var. Sanki sağ salim bu çölü geçebilecek miyiz kaygısı yaşıyorsunuz. Mevt korkusu hiç bir şeye benzemiyor, yaşadığımız zorluklar ve 45 dereceyi bulan hava sıcaklığı da eklenince kalp atışlarınızın ritmi değişiyor. Yaklaşık on gün çölde kaldım ve bu on günde altı kilo verdim. İnsanın psikolojisi bozuluyor. Her yer birbirine benziyor, vakit ve boyut algınız değişiyor. Çölde kum haricinde gördüğüm şeyler yalnızca otomobil mezarlıkları ve etrafa dağılmış yüzlerce otomobil lastiklerinden ibaretti. Nerede olduğumuzu bilmiyoruz. Gece gündüz gidiyoruz, gidiyoruz lakin bir türlü varamıyoruz. Daima ya otomobil bozulursa, ya suyumuz biterse, ya kaybolursak ne yapacağız diye düşünüyoruz.
Teknik açıdan da havanın sıcak olması elektronik aygıtlara ziyan veriyordu. Beş dakikadan fazla çekim yapamıyordum. Zira kameralar epey çabuk ısınıp kapanıyordu. Senaryosu yazılmış, bir sahneyi tekraren çekme talihi olan bir sinema çekmiyordum. “Hadi şu sahne olmadı tekrar deneyelim” deme lüksüm yoktu. Tek atımlıktı her şey. Ya yakaladım ya da tekrar yakalayamazdım. Kameranın zirve mikrofonu kırıldığında onu bantla yapıştırmak zorunda kalmıştım. Lakin hava o denli sıcaktı ki, bant eriyordu. daha sonra gömleğimi kesip ip olarak kullanmıştım.
Kendinizi sinema ve belgeselcilik dünyasında unutulan yahut tahminen de göz gerisi edilen bir kıta olan Afrika’nın elçisi olarak görüyor musunuz?
Hayır, kendimi bir elçi olarak görmüyorum. Yalnızca bir kıssa anlatıcısıyım. Yaptığım belgesellerin bu kadar ilgi görmesinin niçini de bilinmeyen öyküleri hiç bir müdahalede bulunmadan, dramatize etmeden kendime has bir lisanla olduğu üzere anlatmamdır.
- Tenere, Güney Sahra’nın orta yerindeki bir çöl bölgesi.