PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Allah mutlak adalet sahibi bir ilah, bir sultan olarak, insanlık topluluğunda adaletin tesisi için toplumların temel harcı olan ferden ferda bireylerin içine bu çarkı yerleştirmiştir. İmtihan gereği olarak zulme sevk eden öfke kuvveti ile her türlü ahlaksızlığa yönlendiren şehvet/iştiha kuvveti ve adalet sistemini çalıştıran akıl kuvvetini insanın fıtratına, vicdanına zerk etmiştir.
-İnsanda nefis, kuvve-i şeheviye, kuvve-i gazabiye ve bu iki asıldan kaynaklanan yüzlerce hissiyat ve hislerin yer aldığı bir düzenektir. Bütün insanlarda yaratılıştan var edilen bu düzenekte potansiyel bir güç olarak yerini almış olan bu hisler, insanın büyümesine paralel olarak büyür ve gelişir.
-İmtihan gereci olan bu hislerin bütün insanlarda taban müşterek olarak eşit olduklarını söyleyebiliriz. birebir vakitte, istisnalar kaideyi bozmaz. Prensip olarak herkeste var olan akıl ve zekânın birtakım kimselerde fazlaca ileri derecede, kimilerinde hayli gerilerde seyreden bir tonda olduğu üzere, nefsin barındırdığı hislerin kimilerinde da farklı tonlarda olması mümkündür.
-Fakat bu hislerin farklılığı imtihanın adalet ölçüsü olan fırsat eşitliğini zedeleyecek bir derecede değildir. Hatta nefsin kuvvetli olması, hislerin güçlü olması, vakit içinde birtakım düzgün şeylerin başarılmasına imkân verse de bunları dizginlemenin zorluğu da kelam konusudur.
-Aklı olmayan hayvanlara, nefsi olmayan meleklere imtihan kelam konusu olmadığı üzere, nefsi olmayan insanların var olmaması da imtihanın gereğidir. Lakin hiç kimsede, potansiyel olarak kişiliği şirazeden çıkaracak bir nefis yoğunluğunun olmaması gerekir. Nefs-i emmare, herkeste bulunmakla birlikte, levvame, mutmainne, radiye, mardiye üzere mertebeleri, imtihanın bir gereği olarak çalışarak kazanılır.
İslam dininde, yalnız dost ve kardeş olan Müslümanlara karşı değil, bununla birlikte İslam düşmanı olan ve Müslümanlara her türlü zulmü reva goren müşriklere ve öbür gayr-ı Müslimlere karşı da haksızlık yapılmaması, adaletin zedelenmemesi tavsiye edilmiştir. “Sizi Mescid-i Haramın ziyaretinden alıkoydukları için bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adaletsizliğe sevk etmesin”(Maide,5/2) mealindeki ayette bu gerçeğin altı çizilmiştir.
Bediüzzaman, dost ve düşmana karşı müsbet hareket etmeyi tavsiye den Hafız Şirazi’nin farsça bir şiirini zikreder ve çevirisini de şöyleki yapar: “Yani: İki cihanın rahat ve selâmetini iki harf tefsir eder, kazandırır: Dostlarına karşı mürüvvetkârane muaşeret ve düşmanlarına sulhkârane muamele etmektir.” Bundan da anlaşılıyor ki, Kitap ve Sünneti rehber edinen Bediüzzamanın fikir dünyasında düşmanlık, hakaret, zulüm, haksızlık üzere olumsuz hareketlere yer yoktur. Zira dost ve düşmana karşı takip edilen şu iki yoldan öbür bütün yollar trafiğe kapalıdır.
Bu iki yoldan birisi, “Dostlarına karşı mürüvvetkârâne muaşeret.” Yani dostlarına karşı mürüvvetli davranmaktır. Mürüvvet, söz olarak insaniyet, insanlığa uygun olan şeyi yapmak, hoş ve güzel şeyleri alıp, makus şeyleri ve hâlleri bırakmak, mertlik, yiğitlik üzere manalara geliyor.
İkinci yol ise, “Düşmanlarına sulhkârâne muamele etmektir.” Yani düşmanlarına karşı barış ortasında olmaktır. Hasımlık ve kinciliği bırakıp, düşman da olsa beşerlerle barış ortasında yaşamak gerekir. Zira iki cihanda da memnun olmanın yolu; dost ve kardeş olan dindaşlarına karşı mürüvvetli ve vefalı olmak ve –düşman da olsa- öteki beşerlerle daima barışık yaşamaktır.
Allah mutlak adalet sahibi bir ilah, bir sultan olarak, insanlık topluluğunda adaletin tesisi için toplumların temel harcı olan ferden ferda bireylerin içine bu çarkı yerleştirmiştir. İmtihan gereği olarak zulme sevk eden öfke kuvveti ile her türlü ahlaksızlığa yönlendiren şehvet/iştiha kuvveti ve adalet sistemini çalıştıran akıl kuvvetini insanın fıtratına, vicdanına zerk etmiştir.
-İnsanda nefis, kuvve-i şeheviye, kuvve-i gazabiye ve bu iki asıldan kaynaklanan yüzlerce hissiyat ve hislerin yer aldığı bir düzenektir. Bütün insanlarda yaratılıştan var edilen bu düzenekte potansiyel bir güç olarak yerini almış olan bu hisler, insanın büyümesine paralel olarak büyür ve gelişir.
-İmtihan gereci olan bu hislerin bütün insanlarda taban müşterek olarak eşit olduklarını söyleyebiliriz. birebir vakitte, istisnalar kaideyi bozmaz. Prensip olarak herkeste var olan akıl ve zekânın birtakım kimselerde fazlaca ileri derecede, kimilerinde hayli gerilerde seyreden bir tonda olduğu üzere, nefsin barındırdığı hislerin kimilerinde da farklı tonlarda olması mümkündür.
-Fakat bu hislerin farklılığı imtihanın adalet ölçüsü olan fırsat eşitliğini zedeleyecek bir derecede değildir. Hatta nefsin kuvvetli olması, hislerin güçlü olması, vakit içinde birtakım düzgün şeylerin başarılmasına imkân verse de bunları dizginlemenin zorluğu da kelam konusudur.
-Aklı olmayan hayvanlara, nefsi olmayan meleklere imtihan kelam konusu olmadığı üzere, nefsi olmayan insanların var olmaması da imtihanın gereğidir. Lakin hiç kimsede, potansiyel olarak kişiliği şirazeden çıkaracak bir nefis yoğunluğunun olmaması gerekir. Nefs-i emmare, herkeste bulunmakla birlikte, levvame, mutmainne, radiye, mardiye üzere mertebeleri, imtihanın bir gereği olarak çalışarak kazanılır.
İslam dininde, yalnız dost ve kardeş olan Müslümanlara karşı değil, bununla birlikte İslam düşmanı olan ve Müslümanlara her türlü zulmü reva goren müşriklere ve öbür gayr-ı Müslimlere karşı da haksızlık yapılmaması, adaletin zedelenmemesi tavsiye edilmiştir. “Sizi Mescid-i Haramın ziyaretinden alıkoydukları için bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adaletsizliğe sevk etmesin”(Maide,5/2) mealindeki ayette bu gerçeğin altı çizilmiştir.
Bediüzzaman, dost ve düşmana karşı müsbet hareket etmeyi tavsiye den Hafız Şirazi’nin farsça bir şiirini zikreder ve çevirisini de şöyleki yapar: “Yani: İki cihanın rahat ve selâmetini iki harf tefsir eder, kazandırır: Dostlarına karşı mürüvvetkârane muaşeret ve düşmanlarına sulhkârane muamele etmektir.” Bundan da anlaşılıyor ki, Kitap ve Sünneti rehber edinen Bediüzzamanın fikir dünyasında düşmanlık, hakaret, zulüm, haksızlık üzere olumsuz hareketlere yer yoktur. Zira dost ve düşmana karşı takip edilen şu iki yoldan öbür bütün yollar trafiğe kapalıdır.
Bu iki yoldan birisi, “Dostlarına karşı mürüvvetkârâne muaşeret.” Yani dostlarına karşı mürüvvetli davranmaktır. Mürüvvet, söz olarak insaniyet, insanlığa uygun olan şeyi yapmak, hoş ve güzel şeyleri alıp, makus şeyleri ve hâlleri bırakmak, mertlik, yiğitlik üzere manalara geliyor.
İkinci yol ise, “Düşmanlarına sulhkârâne muamele etmektir.” Yani düşmanlarına karşı barış ortasında olmaktır. Hasımlık ve kinciliği bırakıp, düşman da olsa beşerlerle barış ortasında yaşamak gerekir. Zira iki cihanda da memnun olmanın yolu; dost ve kardeş olan dindaşlarına karşı mürüvvetli ve vefalı olmak ve –düşman da olsa- öteki beşerlerle daima barışık yaşamaktır.