Kovid-19 yaklaşık iki yıldır hayatımızda. Buna karşın hastalık ve virüsle ilgili her gün yeni bir bilgiye uyanıyoruz. Bilim insanları bir yandan virüsün bedende yarattığı tahribatın uzun vadeli tesirlerini araştırırken, bir yandan da niye birtakım şahısların virüs karşısında başkalarına kıyasla daha güçlü ya da dayanıksız olduğunu çözmeye çalışıyor. Bu bağlamda en dikkat çeken ve baş kurcalayan noktaların başında kan şekeri düzeyleri geliyor. Bilindiği üzere, kandaki şeker düzeylerinin standart düzeyin üzerinde olması Diyabet olarak isimlendiriliyor. Bedenin gereğince insülin (kan şekerini düşüren hormon) üretmediği durumlar Tip 1; ürettiği insüline direnç gösterdiği durumlar ise Tip 2 diyabet olarak isimlendiriliyor. Uzmanlar, Kovid-19’un birinci ortaya çıktığı günden bu yana diyabet hastalarının risk kümesi ortasında bulunduğunu, diyabet teşhisinin Kovid-19’da hastaneye yatış ihtimalini artırdığını öne sürüyor.
KORONA VİRÜS daha sonraSI DİYABET BELİRTİLERİ ORTAYA ÇIKMAYA BAŞLADI
Fakat 2021 yılı başlarında, Kovid-19 geçirip uygunlaşan hastaları takip eden araştırmalarda değerli bir nokta daha dikkat çekildi. Enfeksiyondan evvel diyabet tanısı olmayan epey sayıda bireyde Tip 1 yahut Tip 2 diyabet belirtileri ortaya çıkmaya başladı.
Hekimler bu belirtilerin Kovid-19’la ilişkili olduğunu düşünüyor fakat süreksiz mi yoksa kalıcı mı olduklarına dair net bir tespitte bulunamıyordu.
Londra’da bulunan King’s College’da Metabolik Tıp Kısım Lideri olan Francesco Rubino, Insider’a yaptığı açıklamada, “Bir temas olduğu açık. Hastalıkların birbirini tetiklemesine niye olan bir düzenek var” dedi ve ekledi: “Asıl soru bu yeni ortaya çıkan diyabet hadiselerinin virüsten kaynaklanıp kaynaklanmadığı.”
Kovid-19 daha sonrası ortaya çıkan diyabet hadiselerini açıklamak için birinci ortaya atılan teorilerden biri, bedenin pankreas hücrelerini Korona virüs zannederek saldırdığı ve bunun kararında bedendeki insülin üretiminde aksamalar meydana geldiği istikametindeydi.
Fakat şimdiki araştırmalar, virüsün pankreası etkileyerek kendi kendine ziyan vermesine yol açabileceğini ortaya çıkardı.
KAN ŞEKERİ DÜZEYLERİ ÇOK YÜKSELİYOR
ABD’de bulunan Weill Cornell Tıp Fakültesi’de Cerrahi Kısmı araştırmacısı olan Shiubing Chen, Covid-19 daha sonrası diyabette en dikkat çeken ayrıntılardan birinin insanların ürettiği kan şekeri düzeylerinin çok yüksek olması olduğunun altını çizerek, “Bu bireylerin fazlaca büyük ölçüde insüline muhtaçlığı oluyor. Bu da pankreasta birtakım akut hasarlar yaşanmış olabileceğine işaret ediyor” diye konuştu.
Pankreasta ne olduğunu anlamak maksadıyla Chen ve takımı Kovid-19 niçiniyle hayatını kaybeden 5 donörün otopsi örneklerini inceledi. Ayrıyeten laboratuvar ortamında sağlıklı pankreas hücreleri koronavirüsle enfekte edilerek müşahede altına alındı.
Bu araştırmanın bulguları geçtiğimiz haftalarda hakemli bir bilim mecmuası olan Cell Metabolism’de yayımlandı.
Araştırmacılar enfeksiyon daha sonrası pankreasın insülin üreten hücrelerinin tuhaf davranışlar sergilemeye başladığını tespit etti. Hücreler Kovid-19’den daha sonra insülin üretimini azaltıyor, tam karşıt tesire sahip olan glukagon unsurunu üretmeye başlıyordu. Hücreler ayrıyeten bir sindirim enzimi olan tripsin ve bağışıklık sistemine “Bu hücre hasta ve ortadan kaldırılmalı” iletisini gönderen kemokinleri de üretmeye başlıyordu.
Chen, Insider’a yaptığı açıklamada, bu tesirin diyabete yol açacak kadar ağır olup olmadığını ise çabucak hemen bilmediklerini söylemiş oldu.
KAN ŞEKERİ DÜZEYİ YÜKSELDİKÇE KOVID AĞIR GEÇİYOR
Bulguları kıymetlendiren Rubino ise koronavirüsün beta hücrelerinin işlevini değiştirmesine yol açmasının mümkün olduğunu fakat öteki sebeplerin de kelam konusu olabileceğini vurguladı. Rubino mesela kimi şahısların Kovid-19’a yakalamadan evvel de diyabetli olup bu durumu enfeksiyon yardımıyla fark etmesi üzere durumların yaşanabileceğini söz etti. Rubino’nun dikkati çektiği bu noktayla irtibatlı bir başka araştırma da İsrail’den geldi.
Kudüs İbrani Üniversitesi, Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu, Kudüs Teknoloji Koleji ve Hadassah Tıp Merkezi’nin iş birliğinde geliştirilen araştırmada, diyabetin Kovid-19 riskini artırdığı verisinden yola çıkılarak, on binlerce kişinin enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyleri incelendi ve pek çarpıcı sonuçlar elde edildi: Diyabet tanısı olmasa da Kovid-19’u ağır geçirenlerde enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyi standardın üzerindeydi. (Yetişkinlerde açlık kan şekeri standardı 70-100 mg/dl kabul ediliyor.) Araştırma bulgularına nazaran, diyabet tanısı olmayan bireylerde kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’u ağır geçirme riski de arttı. Açlık kan şekeri 105-125 mg/dl aralığında olan şahısların Kovid-19’u ağır geçirme riski, kan şekeri düzeyi 105 mg/dl’nin altında olanların 1,5 katıydı. Kan şekeri düzeyi 125-140 mg/dl olan kümede bu fark 2 katına kadar çıkıyordu. Diyabet tanısı bulunan hastalarda ise daha farklı bir tablo gözlemlendi. Kan şekeri düzeyi en düşük (80 mg/dl) olan diyabet hastalarında ağır olay ihtimali 4’te 1 iken, kan şekeri düzeyi 106-125 mg/dl olan hastalarda ağır hadise ihtimalinin 12’de 1 olduğu görüldü
Araştırmanın yürütücülerinden Dr. Michal Shauly-Aharonov, yaptığı açıklamada, “Bu çalışmanın maksadı Kovid-19’da mevt riskini artıran ve evvelde yönetilebilecek faktörleri belirlemek, bu biçimdece kamuoyunda farkındalığı artırabilmekti” dedi. Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu Bölgesel Diyabet Kliniği’nin yöneticisi Dr. Orit Bernholtz-Gulchin ise bulguların hipogliseminin (kan şekeri düzeylerinin keskin bir formda olağanın altına inmesi) önlenmesinin ehemmiyetine dikkat çektiğini vurguladı. Diyabet hastalarının Kovid-19’da risk kümesinde bulunduğunu, hastalığı daha ağrı geçirdiklerini biliyorduk. Fakat yapılan yeni araştırmalar, değerli bir tartışmanın kapısını araladı.
Kovid-19 yaklaşık iki yıldır hayatımızda. Buna karşın hastalık ve virüsle ilgili her gün yeni bir bilgiye uyanıyoruz. Bilim insanları bir yandan virüsün bedende yarattığı tahribatın uzun vadeli tesirlerini araştırırken, bir yandan da niye kimi bireylerin virüs karşısında başkalarına kıyasla daha sağlam ya da dayanıksız olduğunu çözmeye çalışıyor. Bu bağlamda en dikkat çeken ve baş kurcalayan noktaların başında kan şekeri düzeyleri geliyor. Bilindiği üzere, kandaki şeker düzeylerinin standart düzeyin üzerinde olması Diyabet olarak isimlendiriliyor. Bedenin gereğince insülin (kan şekerini düşüren hormon) üretmediği durumlar Tip 1; ürettiği insüline direnç gösterdiği durumlar ise Tip 2 diyabet olarak isimlendiriliyor. Uzmanlar, Kovid-19’un birinci ortaya çıktığı günden bu yana diyabet hastalarının risk kümesi ortasında bulunduğunu, diyabet teşhisinin Kovid-19’da hastaneye yatış ihtimalini artırdığını öne sürüyor.
KORONA VİRÜS daha sonraSI DİYABET BELİRTİLERİ ORTAYA ÇIKMAYA BAŞLADI
Lakin 2021 yılı başlarında, Kovid-19 geçirip uygunlaşan hastaları takip eden araştırmalarda kıymetli bir nokta daha dikkat çekildi. Enfeksiyondan evvel diyabet tanısı olmayan epeyce sayıda bireyde Tip 1 yahut Tip 2 diyabet belirtileri ortaya çıkmaya başladı. Hekimler bu belirtilerin Kovid-19’la ilişkili olduğunu düşünüyor lakin süreksiz mi yoksa kalıcı mı olduklarına dair net bir tespitte bulunamıyordu. Londra’da bulunan King’s College’da Metabolik Tıp Kısım Lideri olan Francesco Rubino, Insider’a yaptığı açıklamada, “Bir ilişki olduğu açık. Hastalıkların birbirini tetiklemesine niye olan bir düzenek var” dedi ve ekledi: “Asıl soru bu yeni ortaya çıkan diyabet hadiselerinin virüsten kaynaklanıp kaynaklanmadığı.” Kovid-19 daha sonrası ortaya çıkan diyabet hadiselerini açıklamak için birinci ortaya atılan teorilerden biri, bedenin pankreas hücrelerini Korona virüs zannederek saldırdığı ve bunun kararında bedendeki insülin üretiminde aksamalar meydana geldiği istikametindeydi. Lakin yeni araştırmalar, virüsün pankreası etkileyerek kendi kendine ziyan vermesine yol açabileceğini ortaya çıkardı.
KAN ŞEKERİ DÜZEYLERİ ÇOK YÜKSELİYOR
ABD’de bulunan Weill Cornell Tıp Fakültesi’de Cerrahi Kısmı araştırmacısı olan Shiubing Chen, Covid-19 daha sonrası diyabette en dikkat çeken ayrıntılardan birinin insanların ürettiği kan şekeri düzeylerinin çok yüksek olması olduğunun altını çizerek, “Bu şahısların fazlaca büyük ölçüde insüline gereksinimi oluyor. Bu da pankreasta birtakım akut hasarlar yaşanmış olabileceğine işaret ediyor” diye konuştu. Pankreasta ne olduğunu anlamak gayesiyle Chen ve takımı Kovid-19 niçiniyle hayatını kaybeden 5 donörün otopsi örneklerini inceledi. Ayrıyeten laboratuvar ortamında sağlıklı pankreas hücreleri koronavirüsle enfekte edilerek müşahede altına alındı.
Bu araştırmanın bulguları geçtiğimiz haftalarda hakemli bir bilim mecmuası olan Cell Metabolism’de yayımlandı. Araştırmacılar enfeksiyon daha sonrası pankreasın insülin üreten hücrelerinin tuhaf davranışlar sergilemeye başladığını tespit etti. Hücreler Kovid-19’den daha sonra insülin üretimini azaltıyor, tam aykırı tesire sahip olan glukagon hususunu üretmeye başlıyordu. Hücreler ayrıyeten bir sindirim enzimi olan tripsin ve bağışıklık sistemine “Bu hücre hasta ve ortadan kaldırılmalı” iletisini gönderen kemokinleri de üretmeye başlıyordu. Chen, Insider’a yaptığı açıklamada, bu tesirin diyabete yol açacak kadar ağır olup olmadığını ise çabucak hemen bilmediklerini söylemiş oldu.
KAN ŞEKERİ DÜZEYİ YÜKSELDİKÇE KOVID AĞIR GEÇİYOR
Bulguları pahalandıran Rubino ise koronavirüsün beta hücrelerinin işlevini değiştirmesine yol açmasının mümkün olduğunu fakat öbür sebeplerin de kelam konusu olabileceğini vurguladı.
Rubino mesela birtakım şahısların Kovid-19’a yakalamadan evvel de diyabetli olup bu durumu enfeksiyon yardımıyla fark etmesi üzere durumların yaşanabileceğini tabir etti.
Rubino’nun dikkati çektiği bu noktayla temaslı bir öbür araştırma da İsrail’den geldi.
Kudüs İbrani Üniversitesi, Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu, Kudüs Teknoloji Koleji ve Hadassah Tıp Merkezi’nin iş birliğinde geliştirilen araştırmada, diyabetin Kovid-19 riskini artırdığı verisinden yola çıkılarak, on binlerce kişinin enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyleri incelendi ve çok çarpıcı sonuçlar elde edildi: Diyabet tanısı olmasa da Kovid-19’u ağır geçirenlerde enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyi standardın üzerindeydi. (Yetişkinlerde açlık kan şekeri standardı 70-100 mg/dl kabul ediliyor.)
Araştırma bulgularına nazaran, diyabet tanısı olmayan bireylerde kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’u ağır geçirme riski de arttı. Açlık kan şekeri 105-125 mg/dl aralığında olan şahısların Kovid-19’u ağır geçirme riski, kan şekeri düzeyi 105 mg/dl’nin altında olanların 1,5 katıydı. Kan şekeri düzeyi 125-140 mg/dl olan kümede bu fark 2 katına kadar çıkıyordu.
Diyabet tanısı bulunan hastalarda ise daha farklı bir tablo gözlemlendi. Kan şekeri düzeyi en düşük (80 mg/dl) olan diyabet hastalarında ağır olay ihtimali 4’te 1 iken, kan şekeri düzeyi 106-125 mg/dl olan hastalarda ağır olay ihtimalinin 12’de 1 olduğu görüldü
Araştırmanın yürütücülerinden Dr. Michal Shauly-Aharonov, yaptığı açıklamada, “Bu çalışmanın hedefi Kovid-19’da mevt riskini artıran ve öncesinden yönetilebilecek faktörleri belirlemek, bu biçimdece kamuoyunda farkındalığı artırabilmekti” dedi.
Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu Bölgesel Diyabet Kliniği’nin yöneticisi Dr. Orit Bernholtz-Gulchin ise bulguların hipogliseminin (kan şekeri düzeylerinin keskin bir halde olağanın altına inmesi) önlenmesinin kıymetine dikkat çektiğini vurguladı.
‘İLGİNÇ LAKİN ŞAŞIRTAN DEĞİL’
Tüm bu araştırmaları ve sonuçlarını sorduğumuz Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, diyabet ve Kovid-19 bağlantısıyla ilgili bulguları “Gerçekten enteresan lakin şaşırtan değil” kelamlarıyla yorumladı. “Araştırmalar, virüsün pankreas beta hücrelerinde yaptığı değişikliğe bağlı olarak insülin seviyesinin etkilendiğini ve bu biçimdece hastalarda kan şekeri seviyesinde yükselme ile diyabet oluştuğunu sistemleriyle açıklamış. Bilhassa otopsi çalışmaları kararında pankreasta viral antijen (virüse ilişkin proteinler) saptandığını belirtiliyor” diyen Ertuğrul, şöyleki devam etti: “Bu antijenlere karşı bedenin vereceği bağışıklık cevabı niçiniyle pankreasta bir harabiyet oluşması muhtemel. Bu da bilhassa insülin salınımını etkileyecek ve ötürüsıyla diyabete yol açacaktır. Bu manada yayınlar değerli bir bulguyu bize gösteriyor.”
‘KOVID-19 DİYABETE YOL AÇABİLİR’
“Kovid-19 diyabete sebep oluyor olabilir mi?” diye de sorduğumuz Bülent Ertuğrul’un yanıtı, “Evet. Bu yayınlara göre Kovid-19 diyabete yol açabilir” halinde oldu. Dahası Kovid-19 geçirmedilk evvel esasen diyabet için riskli olan ve halk içinde bilinmeyen şeker diye bilinen durumda olanların da bu açıdan risk altında olduğundan bahseden Ertuğrul, “Özellikle, hastaneye yatarak tedavi olması gereken ve oksijen seviyesi düşük olanlara uygulanan steroid tedavisi bu hastalarda aslına bakarsan hudutta olan diyabet durumunun ortaya çıkmasına yol açabilir. Yani hem virüsün pankreas hücrelerinde yarattığı harabiyet tıpkı vakitte steroid tedavisi hastanın bâtın diyabetinin aşikar hale gelmesine yol açabilir” dedi.
‘DİYABETİK HASTALARDA, BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNDEKİ KİMİ İŞLEVLER YERİNE GETİRİLEMİYOR’
Ertuğrul, kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’un daha ağır seyretmesi konusunda, “Kan şekerinin yüksek olmasının Kovid-19’un önemli geçirilmesi için bir risk faktörü olduğu daha evvel yapılan bilimsel çalışmalarla gösterilmişti” hatırlatmasını yaptı ve ekledi: “Ne yazık ki diyabetik hastalarda, bilhassa sistemsiz kan şeker denetimi olanlarda, bağışlılık sistemimizdeki birtakım işlevler tam olarak yerine getirilemiyor. Bu da bedenin virüse karşı savaşında bir zayıflık oluşturuyor. Buna bağlı olarak diyabetik hastalarda Kovid-19 daha ağır geçirilebiliyor hatta vefatla sonuçlanabiliyor.”
‘KAN ŞEKERİNİN SİSTEMİ ÇOK ÖNEMLİ’
Kovid-19 geçiren diyabetik hastalarda kan şekerinin sistemli gitmesinin fazlaca kıymetli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ertuğrul, “Bu niçinle bu hastalar yakından izlenir ve gereğinde kullandıkları ilaçlarda düzenlemeler yapılır. Örneğin, insülin dozlarında değişiklikler yapılarak hastanın kan şekeri denetimi sağlanmaya çalışılır. Aslında her türlü enfeksiyon diyabetik hastada şeker düzensizliğine yol açabilir ve infeksiyöz hastalık geçiren diyabetik hastaların hepsinde bu tıp düzenlemeler yapılır” tabirlerini kullandı. Tüm bu araştırmaları ve sonuçlarını sorduğumuz Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, diyabet ve Kovid-19 bağıyla ilgili bulguları “Gerçekten farklı fakat şaşırtan değil” kelamlarıyla yorumladı. “Araştırmalar, virüsün pankreas beta hücrelerinde yaptığı değişikliğe bağlı olarak insülin seviyesinin etkilendiğini ve bu biçimdece hastalarda kan şekeri seviyesinde yükselme ile diyabet oluştuğunu sistemleriyle açıklamış. Bilhassa otopsi çalışmaları kararında pankreasta viral antijen (virüse ilişkin proteinler) saptandığını belirtiliyor” diyen Ertuğrul, şu biçimde devam etti: “Bu antijenlere karşı bedenin vereceği bağışıklık cevabı niçiniyle pankreasta bir harabiyet oluşması muhtemel. Bu da bilhassa insülin salınımını etkileyecek ve ötürüsıyla diyabete yol açacaktır. Bu manada yayınlar değerli bir bulguyu bize gösteriyor.”
‘KOVID-19 DİYABETE YOL AÇABİLİR’
“Kovid-19 diyabete sebep oluyor olabilir mi?” diye de sorduğumuz Bülent Ertuğrul’un yanıtı, “Evet. Bu yayınlara bakılırsa Kovid-19 diyabete yol açabilir” halinde oldu.
Dahası Kovid-19 geçirmedilk evvel aslına bakarsanız diyabet için riskli olan ve halk içinde bâtın şeker diye bilinen durumda olanların da bu açıdan risk altında olduğundan bahseden Ertuğrul, “Özellikle, hastaneye yatarak tedavi olması gereken ve oksijen seviyesi düşük olanlara uygulanan steroid tedavisi bu hastalarda esasen sonda olan diyabet durumunun ortaya çıkmasına yol açabilir. Yani hem virüsün pankreas hücrelerinde yarattığı harabiyet birebir vakitte steroid tedavisi hastanın saklı diyabetinin aşikar hale gelmesine yol açabilir” dedi.
‘DİYABETİK HASTALARDA, BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNDEKİ BİRTAKIM İŞLEVLER YERİNE GETİRİLEMİYOR’
Ertuğrul, kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’un daha ağır seyretmesi konusunda, “Kan şekerinin yüksek olmasının Kovid-19’un önemli geçirilmesi için bir risk faktörü olduğu daha evvel yapılan bilimsel çalışmalarla gösterilmişti” hatırlatmasını yaptı ve ekledi:
“Ne yazık ki diyabetik hastalarda, bilhassa sistemsiz kan şeker denetimi olanlarda, bağışlılık sistemimizdeki kimi işlevler tam olarak yerine getirilemiyor. Bu da bedenin virüse karşı savaşında bir zayıflık oluşturuyor. Buna bağlı olarak diyabetik hastalarda Kovid-19 daha ağır geçirilebiliyor hatta vefatla sonuçlanabiliyor.”
‘KAN ŞEKERİNİN NİZAMI ÇOK ÖNEMLİ’
Kovid-19 geçiren diyabetik hastalarda kan şekerinin nizamlı gitmesinin epey değerli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ertuğrul, “Bu niçinle bu hastalar yakından izlenir ve gereğinde kullandıkları ilaçlarda düzenlemeler yapılır. Örneğin, insülin dozlarında değişiklikler yapılarak hastanın kan şekeri denetimi sağlanmaya çalışılır. Aslında her türlü enfeksiyon diyabetik hastada şeker düzensizliğine yol açabilir ve infeksiyöz hastalık geçiren diyabetik hastaların hepsinde bu tıp düzenlemeler yapılır” sözlerini kullandı.
KORONA VİRÜS daha sonraSI DİYABET BELİRTİLERİ ORTAYA ÇIKMAYA BAŞLADI
Fakat 2021 yılı başlarında, Kovid-19 geçirip uygunlaşan hastaları takip eden araştırmalarda değerli bir nokta daha dikkat çekildi. Enfeksiyondan evvel diyabet tanısı olmayan epey sayıda bireyde Tip 1 yahut Tip 2 diyabet belirtileri ortaya çıkmaya başladı.
Hekimler bu belirtilerin Kovid-19’la ilişkili olduğunu düşünüyor fakat süreksiz mi yoksa kalıcı mı olduklarına dair net bir tespitte bulunamıyordu.
Londra’da bulunan King’s College’da Metabolik Tıp Kısım Lideri olan Francesco Rubino, Insider’a yaptığı açıklamada, “Bir temas olduğu açık. Hastalıkların birbirini tetiklemesine niye olan bir düzenek var” dedi ve ekledi: “Asıl soru bu yeni ortaya çıkan diyabet hadiselerinin virüsten kaynaklanıp kaynaklanmadığı.”
Kovid-19 daha sonrası ortaya çıkan diyabet hadiselerini açıklamak için birinci ortaya atılan teorilerden biri, bedenin pankreas hücrelerini Korona virüs zannederek saldırdığı ve bunun kararında bedendeki insülin üretiminde aksamalar meydana geldiği istikametindeydi.
Fakat şimdiki araştırmalar, virüsün pankreası etkileyerek kendi kendine ziyan vermesine yol açabileceğini ortaya çıkardı.
KAN ŞEKERİ DÜZEYLERİ ÇOK YÜKSELİYOR
ABD’de bulunan Weill Cornell Tıp Fakültesi’de Cerrahi Kısmı araştırmacısı olan Shiubing Chen, Covid-19 daha sonrası diyabette en dikkat çeken ayrıntılardan birinin insanların ürettiği kan şekeri düzeylerinin çok yüksek olması olduğunun altını çizerek, “Bu bireylerin fazlaca büyük ölçüde insüline muhtaçlığı oluyor. Bu da pankreasta birtakım akut hasarlar yaşanmış olabileceğine işaret ediyor” diye konuştu.
Pankreasta ne olduğunu anlamak maksadıyla Chen ve takımı Kovid-19 niçiniyle hayatını kaybeden 5 donörün otopsi örneklerini inceledi. Ayrıyeten laboratuvar ortamında sağlıklı pankreas hücreleri koronavirüsle enfekte edilerek müşahede altına alındı.
Bu araştırmanın bulguları geçtiğimiz haftalarda hakemli bir bilim mecmuası olan Cell Metabolism’de yayımlandı.
Araştırmacılar enfeksiyon daha sonrası pankreasın insülin üreten hücrelerinin tuhaf davranışlar sergilemeye başladığını tespit etti. Hücreler Kovid-19’den daha sonra insülin üretimini azaltıyor, tam karşıt tesire sahip olan glukagon unsurunu üretmeye başlıyordu. Hücreler ayrıyeten bir sindirim enzimi olan tripsin ve bağışıklık sistemine “Bu hücre hasta ve ortadan kaldırılmalı” iletisini gönderen kemokinleri de üretmeye başlıyordu.
Chen, Insider’a yaptığı açıklamada, bu tesirin diyabete yol açacak kadar ağır olup olmadığını ise çabucak hemen bilmediklerini söylemiş oldu.
KAN ŞEKERİ DÜZEYİ YÜKSELDİKÇE KOVID AĞIR GEÇİYOR
Bulguları kıymetlendiren Rubino ise koronavirüsün beta hücrelerinin işlevini değiştirmesine yol açmasının mümkün olduğunu fakat öteki sebeplerin de kelam konusu olabileceğini vurguladı. Rubino mesela kimi şahısların Kovid-19’a yakalamadan evvel de diyabetli olup bu durumu enfeksiyon yardımıyla fark etmesi üzere durumların yaşanabileceğini söz etti. Rubino’nun dikkati çektiği bu noktayla irtibatlı bir başka araştırma da İsrail’den geldi.
Kudüs İbrani Üniversitesi, Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu, Kudüs Teknoloji Koleji ve Hadassah Tıp Merkezi’nin iş birliğinde geliştirilen araştırmada, diyabetin Kovid-19 riskini artırdığı verisinden yola çıkılarak, on binlerce kişinin enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyleri incelendi ve pek çarpıcı sonuçlar elde edildi: Diyabet tanısı olmasa da Kovid-19’u ağır geçirenlerde enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyi standardın üzerindeydi. (Yetişkinlerde açlık kan şekeri standardı 70-100 mg/dl kabul ediliyor.) Araştırma bulgularına nazaran, diyabet tanısı olmayan bireylerde kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’u ağır geçirme riski de arttı. Açlık kan şekeri 105-125 mg/dl aralığında olan şahısların Kovid-19’u ağır geçirme riski, kan şekeri düzeyi 105 mg/dl’nin altında olanların 1,5 katıydı. Kan şekeri düzeyi 125-140 mg/dl olan kümede bu fark 2 katına kadar çıkıyordu. Diyabet tanısı bulunan hastalarda ise daha farklı bir tablo gözlemlendi. Kan şekeri düzeyi en düşük (80 mg/dl) olan diyabet hastalarında ağır olay ihtimali 4’te 1 iken, kan şekeri düzeyi 106-125 mg/dl olan hastalarda ağır hadise ihtimalinin 12’de 1 olduğu görüldü
Araştırmanın yürütücülerinden Dr. Michal Shauly-Aharonov, yaptığı açıklamada, “Bu çalışmanın maksadı Kovid-19’da mevt riskini artıran ve evvelde yönetilebilecek faktörleri belirlemek, bu biçimdece kamuoyunda farkındalığı artırabilmekti” dedi. Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu Bölgesel Diyabet Kliniği’nin yöneticisi Dr. Orit Bernholtz-Gulchin ise bulguların hipogliseminin (kan şekeri düzeylerinin keskin bir formda olağanın altına inmesi) önlenmesinin ehemmiyetine dikkat çektiğini vurguladı. Diyabet hastalarının Kovid-19’da risk kümesinde bulunduğunu, hastalığı daha ağrı geçirdiklerini biliyorduk. Fakat yapılan yeni araştırmalar, değerli bir tartışmanın kapısını araladı.
Kovid-19 yaklaşık iki yıldır hayatımızda. Buna karşın hastalık ve virüsle ilgili her gün yeni bir bilgiye uyanıyoruz. Bilim insanları bir yandan virüsün bedende yarattığı tahribatın uzun vadeli tesirlerini araştırırken, bir yandan da niye kimi bireylerin virüs karşısında başkalarına kıyasla daha sağlam ya da dayanıksız olduğunu çözmeye çalışıyor. Bu bağlamda en dikkat çeken ve baş kurcalayan noktaların başında kan şekeri düzeyleri geliyor. Bilindiği üzere, kandaki şeker düzeylerinin standart düzeyin üzerinde olması Diyabet olarak isimlendiriliyor. Bedenin gereğince insülin (kan şekerini düşüren hormon) üretmediği durumlar Tip 1; ürettiği insüline direnç gösterdiği durumlar ise Tip 2 diyabet olarak isimlendiriliyor. Uzmanlar, Kovid-19’un birinci ortaya çıktığı günden bu yana diyabet hastalarının risk kümesi ortasında bulunduğunu, diyabet teşhisinin Kovid-19’da hastaneye yatış ihtimalini artırdığını öne sürüyor.
KORONA VİRÜS daha sonraSI DİYABET BELİRTİLERİ ORTAYA ÇIKMAYA BAŞLADI
Lakin 2021 yılı başlarında, Kovid-19 geçirip uygunlaşan hastaları takip eden araştırmalarda kıymetli bir nokta daha dikkat çekildi. Enfeksiyondan evvel diyabet tanısı olmayan epeyce sayıda bireyde Tip 1 yahut Tip 2 diyabet belirtileri ortaya çıkmaya başladı. Hekimler bu belirtilerin Kovid-19’la ilişkili olduğunu düşünüyor lakin süreksiz mi yoksa kalıcı mı olduklarına dair net bir tespitte bulunamıyordu. Londra’da bulunan King’s College’da Metabolik Tıp Kısım Lideri olan Francesco Rubino, Insider’a yaptığı açıklamada, “Bir ilişki olduğu açık. Hastalıkların birbirini tetiklemesine niye olan bir düzenek var” dedi ve ekledi: “Asıl soru bu yeni ortaya çıkan diyabet hadiselerinin virüsten kaynaklanıp kaynaklanmadığı.” Kovid-19 daha sonrası ortaya çıkan diyabet hadiselerini açıklamak için birinci ortaya atılan teorilerden biri, bedenin pankreas hücrelerini Korona virüs zannederek saldırdığı ve bunun kararında bedendeki insülin üretiminde aksamalar meydana geldiği istikametindeydi. Lakin yeni araştırmalar, virüsün pankreası etkileyerek kendi kendine ziyan vermesine yol açabileceğini ortaya çıkardı.
KAN ŞEKERİ DÜZEYLERİ ÇOK YÜKSELİYOR
ABD’de bulunan Weill Cornell Tıp Fakültesi’de Cerrahi Kısmı araştırmacısı olan Shiubing Chen, Covid-19 daha sonrası diyabette en dikkat çeken ayrıntılardan birinin insanların ürettiği kan şekeri düzeylerinin çok yüksek olması olduğunun altını çizerek, “Bu şahısların fazlaca büyük ölçüde insüline gereksinimi oluyor. Bu da pankreasta birtakım akut hasarlar yaşanmış olabileceğine işaret ediyor” diye konuştu. Pankreasta ne olduğunu anlamak gayesiyle Chen ve takımı Kovid-19 niçiniyle hayatını kaybeden 5 donörün otopsi örneklerini inceledi. Ayrıyeten laboratuvar ortamında sağlıklı pankreas hücreleri koronavirüsle enfekte edilerek müşahede altına alındı.
Bu araştırmanın bulguları geçtiğimiz haftalarda hakemli bir bilim mecmuası olan Cell Metabolism’de yayımlandı. Araştırmacılar enfeksiyon daha sonrası pankreasın insülin üreten hücrelerinin tuhaf davranışlar sergilemeye başladığını tespit etti. Hücreler Kovid-19’den daha sonra insülin üretimini azaltıyor, tam aykırı tesire sahip olan glukagon hususunu üretmeye başlıyordu. Hücreler ayrıyeten bir sindirim enzimi olan tripsin ve bağışıklık sistemine “Bu hücre hasta ve ortadan kaldırılmalı” iletisini gönderen kemokinleri de üretmeye başlıyordu. Chen, Insider’a yaptığı açıklamada, bu tesirin diyabete yol açacak kadar ağır olup olmadığını ise çabucak hemen bilmediklerini söylemiş oldu.
KAN ŞEKERİ DÜZEYİ YÜKSELDİKÇE KOVID AĞIR GEÇİYOR
Bulguları pahalandıran Rubino ise koronavirüsün beta hücrelerinin işlevini değiştirmesine yol açmasının mümkün olduğunu fakat öbür sebeplerin de kelam konusu olabileceğini vurguladı.
Rubino mesela birtakım şahısların Kovid-19’a yakalamadan evvel de diyabetli olup bu durumu enfeksiyon yardımıyla fark etmesi üzere durumların yaşanabileceğini tabir etti.
Rubino’nun dikkati çektiği bu noktayla temaslı bir öbür araştırma da İsrail’den geldi.
Kudüs İbrani Üniversitesi, Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu, Kudüs Teknoloji Koleji ve Hadassah Tıp Merkezi’nin iş birliğinde geliştirilen araştırmada, diyabetin Kovid-19 riskini artırdığı verisinden yola çıkılarak, on binlerce kişinin enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyleri incelendi ve çok çarpıcı sonuçlar elde edildi: Diyabet tanısı olmasa da Kovid-19’u ağır geçirenlerde enfeksiyon öncesi kan şekeri düzeyi standardın üzerindeydi. (Yetişkinlerde açlık kan şekeri standardı 70-100 mg/dl kabul ediliyor.)
Araştırma bulgularına nazaran, diyabet tanısı olmayan bireylerde kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’u ağır geçirme riski de arttı. Açlık kan şekeri 105-125 mg/dl aralığında olan şahısların Kovid-19’u ağır geçirme riski, kan şekeri düzeyi 105 mg/dl’nin altında olanların 1,5 katıydı. Kan şekeri düzeyi 125-140 mg/dl olan kümede bu fark 2 katına kadar çıkıyordu.
Diyabet tanısı bulunan hastalarda ise daha farklı bir tablo gözlemlendi. Kan şekeri düzeyi en düşük (80 mg/dl) olan diyabet hastalarında ağır olay ihtimali 4’te 1 iken, kan şekeri düzeyi 106-125 mg/dl olan hastalarda ağır olay ihtimalinin 12’de 1 olduğu görüldü
Araştırmanın yürütücülerinden Dr. Michal Shauly-Aharonov, yaptığı açıklamada, “Bu çalışmanın hedefi Kovid-19’da mevt riskini artıran ve öncesinden yönetilebilecek faktörleri belirlemek, bu biçimdece kamuoyunda farkındalığı artırabilmekti” dedi.
Meuhedet Kamu Sıhhati Kuruluşu Bölgesel Diyabet Kliniği’nin yöneticisi Dr. Orit Bernholtz-Gulchin ise bulguların hipogliseminin (kan şekeri düzeylerinin keskin bir halde olağanın altına inmesi) önlenmesinin kıymetine dikkat çektiğini vurguladı.
‘İLGİNÇ LAKİN ŞAŞIRTAN DEĞİL’
Tüm bu araştırmaları ve sonuçlarını sorduğumuz Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, diyabet ve Kovid-19 bağlantısıyla ilgili bulguları “Gerçekten enteresan lakin şaşırtan değil” kelamlarıyla yorumladı. “Araştırmalar, virüsün pankreas beta hücrelerinde yaptığı değişikliğe bağlı olarak insülin seviyesinin etkilendiğini ve bu biçimdece hastalarda kan şekeri seviyesinde yükselme ile diyabet oluştuğunu sistemleriyle açıklamış. Bilhassa otopsi çalışmaları kararında pankreasta viral antijen (virüse ilişkin proteinler) saptandığını belirtiliyor” diyen Ertuğrul, şöyleki devam etti: “Bu antijenlere karşı bedenin vereceği bağışıklık cevabı niçiniyle pankreasta bir harabiyet oluşması muhtemel. Bu da bilhassa insülin salınımını etkileyecek ve ötürüsıyla diyabete yol açacaktır. Bu manada yayınlar değerli bir bulguyu bize gösteriyor.”
‘KOVID-19 DİYABETE YOL AÇABİLİR’
“Kovid-19 diyabete sebep oluyor olabilir mi?” diye de sorduğumuz Bülent Ertuğrul’un yanıtı, “Evet. Bu yayınlara göre Kovid-19 diyabete yol açabilir” halinde oldu. Dahası Kovid-19 geçirmedilk evvel esasen diyabet için riskli olan ve halk içinde bilinmeyen şeker diye bilinen durumda olanların da bu açıdan risk altında olduğundan bahseden Ertuğrul, “Özellikle, hastaneye yatarak tedavi olması gereken ve oksijen seviyesi düşük olanlara uygulanan steroid tedavisi bu hastalarda aslına bakarsan hudutta olan diyabet durumunun ortaya çıkmasına yol açabilir. Yani hem virüsün pankreas hücrelerinde yarattığı harabiyet tıpkı vakitte steroid tedavisi hastanın bâtın diyabetinin aşikar hale gelmesine yol açabilir” dedi.
‘DİYABETİK HASTALARDA, BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNDEKİ KİMİ İŞLEVLER YERİNE GETİRİLEMİYOR’
Ertuğrul, kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’un daha ağır seyretmesi konusunda, “Kan şekerinin yüksek olmasının Kovid-19’un önemli geçirilmesi için bir risk faktörü olduğu daha evvel yapılan bilimsel çalışmalarla gösterilmişti” hatırlatmasını yaptı ve ekledi: “Ne yazık ki diyabetik hastalarda, bilhassa sistemsiz kan şeker denetimi olanlarda, bağışlılık sistemimizdeki birtakım işlevler tam olarak yerine getirilemiyor. Bu da bedenin virüse karşı savaşında bir zayıflık oluşturuyor. Buna bağlı olarak diyabetik hastalarda Kovid-19 daha ağır geçirilebiliyor hatta vefatla sonuçlanabiliyor.”
‘KAN ŞEKERİNİN SİSTEMİ ÇOK ÖNEMLİ’
Kovid-19 geçiren diyabetik hastalarda kan şekerinin sistemli gitmesinin fazlaca kıymetli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ertuğrul, “Bu niçinle bu hastalar yakından izlenir ve gereğinde kullandıkları ilaçlarda düzenlemeler yapılır. Örneğin, insülin dozlarında değişiklikler yapılarak hastanın kan şekeri denetimi sağlanmaya çalışılır. Aslında her türlü enfeksiyon diyabetik hastada şeker düzensizliğine yol açabilir ve infeksiyöz hastalık geçiren diyabetik hastaların hepsinde bu tıp düzenlemeler yapılır” tabirlerini kullandı. Tüm bu araştırmaları ve sonuçlarını sorduğumuz Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bülent Ertuğrul, diyabet ve Kovid-19 bağıyla ilgili bulguları “Gerçekten farklı fakat şaşırtan değil” kelamlarıyla yorumladı. “Araştırmalar, virüsün pankreas beta hücrelerinde yaptığı değişikliğe bağlı olarak insülin seviyesinin etkilendiğini ve bu biçimdece hastalarda kan şekeri seviyesinde yükselme ile diyabet oluştuğunu sistemleriyle açıklamış. Bilhassa otopsi çalışmaları kararında pankreasta viral antijen (virüse ilişkin proteinler) saptandığını belirtiliyor” diyen Ertuğrul, şu biçimde devam etti: “Bu antijenlere karşı bedenin vereceği bağışıklık cevabı niçiniyle pankreasta bir harabiyet oluşması muhtemel. Bu da bilhassa insülin salınımını etkileyecek ve ötürüsıyla diyabete yol açacaktır. Bu manada yayınlar değerli bir bulguyu bize gösteriyor.”
‘KOVID-19 DİYABETE YOL AÇABİLİR’
“Kovid-19 diyabete sebep oluyor olabilir mi?” diye de sorduğumuz Bülent Ertuğrul’un yanıtı, “Evet. Bu yayınlara bakılırsa Kovid-19 diyabete yol açabilir” halinde oldu.
Dahası Kovid-19 geçirmedilk evvel aslına bakarsanız diyabet için riskli olan ve halk içinde bâtın şeker diye bilinen durumda olanların da bu açıdan risk altında olduğundan bahseden Ertuğrul, “Özellikle, hastaneye yatarak tedavi olması gereken ve oksijen seviyesi düşük olanlara uygulanan steroid tedavisi bu hastalarda esasen sonda olan diyabet durumunun ortaya çıkmasına yol açabilir. Yani hem virüsün pankreas hücrelerinde yarattığı harabiyet birebir vakitte steroid tedavisi hastanın saklı diyabetinin aşikar hale gelmesine yol açabilir” dedi.
‘DİYABETİK HASTALARDA, BAĞIŞIKLIK SİSTEMİNDEKİ BİRTAKIM İŞLEVLER YERİNE GETİRİLEMİYOR’
Ertuğrul, kan şekeri düzeyi yükseldikçe Kovid-19’un daha ağır seyretmesi konusunda, “Kan şekerinin yüksek olmasının Kovid-19’un önemli geçirilmesi için bir risk faktörü olduğu daha evvel yapılan bilimsel çalışmalarla gösterilmişti” hatırlatmasını yaptı ve ekledi:
“Ne yazık ki diyabetik hastalarda, bilhassa sistemsiz kan şeker denetimi olanlarda, bağışlılık sistemimizdeki kimi işlevler tam olarak yerine getirilemiyor. Bu da bedenin virüse karşı savaşında bir zayıflık oluşturuyor. Buna bağlı olarak diyabetik hastalarda Kovid-19 daha ağır geçirilebiliyor hatta vefatla sonuçlanabiliyor.”
‘KAN ŞEKERİNİN NİZAMI ÇOK ÖNEMLİ’
Kovid-19 geçiren diyabetik hastalarda kan şekerinin nizamlı gitmesinin epey değerli olduğunun altını çizen Prof. Dr. Ertuğrul, “Bu niçinle bu hastalar yakından izlenir ve gereğinde kullandıkları ilaçlarda düzenlemeler yapılır. Örneğin, insülin dozlarında değişiklikler yapılarak hastanın kan şekeri denetimi sağlanmaya çalışılır. Aslında her türlü enfeksiyon diyabetik hastada şeker düzensizliğine yol açabilir ve infeksiyöz hastalık geçiren diyabetik hastaların hepsinde bu tıp düzenlemeler yapılır” sözlerini kullandı.