PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Bilindiği üzere, dua kulluğun özüdür. İnsan samimi bir duada bulunduğu vakit, Allah’ın yardımına olan gereksinimini, işgücü bakımından acizliğini hisseder ve bu idrak ve şuur içerisinde samimiyetle yalvarıp yakarır. Hz. Musa da Allah tarafınca gerçeği bildirim etmek üzere firavuna gitmesi emredildiği vakit, bu nazaranvini hakkıyla yerine getirmek için muhtaç olduğunu düşündüğü kimi konuları dillendirmiş ve makul, hikmetli, edepli bir üslupla Rabbine arz etmiştir. Örneğin;
“Rabbim, göğsümü açıp genişlet” duasıyla her şeydilk evvel ruhsal meşakkat ve gerilimden kurtulmasını, meramını rahat tabir edebilecek müspet bir halet-i rûhiyeye kavuşturulmasını istemiştir.
Akabinde “işimi bana kolaylaştır!” dileğiyle işinin zorluklarını bildiğini, bunların sebepler dairesinde kolaylaştırıcı bir rotaya yerleştirilmesini rica etmiştir.
Bundan daha sonra, işinin karşılıklı konuşma ve diyaloga dayalı olduğunu düşündüğü için, “Dilimden düğümü çöz ki sözümü uygun anlasınlar” diyerek meramını güzelce söz edecek ve muhataplarının anlayacağı bir belagat ve fesahat ile konuşabilecek bir düzeye kavuşturulmasını talep etmiştir.
Bunun peşinden kendisinin tek başına, firavun üzere zalim bir hükümdarın ve meclisinde bulunan vezirlerinin karşısında gerilim yapıp başarısız bir pozisyona düşebileceğini tasavvur ettiği için “Bana ailemden bir yardımcı ver; Kardeşim Harun’u, Onunla sırtımı kuvvetlendir, O’nu işime ortak kıl “ diyerek kıymetli bir isteğini daha dillendirmiştir. Bu yardımcının ailesinden, bilhassa kardeşi Harun’un olmasını istemiş, bunu da bir ‘alt-üst’ hiyerarşisi ve dikey bir bağ içerisinde değil, yatay geçişli bir eşitlik düzleminde ortak gorevlendirme temeline dayalı olmasını istemiş ve bunu da sırtının kuvvetlendirilmesi öne sürülen nedenine bağlamıştır.
Nihayet bu isteklerinin asıl sebep ve hikmetini de “Takı seni fazlacaça teşbih edelim ve Seni fazlacaça zikredelim. Kuşkusuz sen bizi görmektesin”(Taha, 20/142-152)” tabirleriyle seslendirmiştir.
Hz. YUNUS’UN DUASI:
“Zünnûn’u da (Yûnus) zikret! Hani öfkeli bir biçimde (kavmini terk ederek)geçip gitmiş, bizim kendisini kahra düşürmeyeceğimizi zannetmişti. Sonunda karanlıklar ortasında, “Senden öteki hiç bir ilah yoktur. Seni tenzih ederim. Sahiden ben (kötü işler yaparak) zalimlerden olmuşum!” diyerek yalvardı.
Bunun üzerine duasını kabul ettik ve onu sorundan kurtardık. İşte biz iman etmiş olanları bu biçimde kurtarırız”(Enbiya, 21/87-88) mealindeki ayetlerde gece karanlığı, deniz dalgalarının karanlığı ve balığın karnı üzere üç başka karanlıklar ortasında bulunan Hz. Yunus’un yaptığı duanın kabulü kararında o kahırlardan çabucak kurtulduğuna işaret edilmiştir.
Bu duanın çabucak kabul olmasının hikmeti şu birkaç noktada özetlemek mümkündür:
a. Hz. Yunus’un ortasında bulunduğu o vaziyette hiç bir niçinin etkisi, kurtuluşun hiç bir vesilesi kalmamıştı. Bu vaziyette onu kurtaracak o denli bir Zât lazım ki; vereceği buyruk hem balığa, tıpkı zamandanize, hem geceye, hem bulutlara kelam geçirecek bir güce sahip olsun. Zira onun aleyhinde “gece, deniz ve hut/balık” ittifak etmişler. Bu üçüne birden buyruğunu dinletebilen bir zât lakin onu sahil-i selâmete çıkarabilir. Şayet bütün halk onun hizmetkârı ve yardımcısı olsa idiler, bir daha beş para faydaları olmazdı. İşte Allah’tan öteki hiç bir şeyin gücü onu kurtarmaya yetmeyeceğini aynelyakî derecesinde bilen Hz. Yunus mümkün sebeplerle olan kalbinin irtibatını büsbütün kesmeye başladı ve kurtuluş devasını tevhit ortasında görüp sabırla beklemeye başladı.
b. Onun için artık sırr-ı ehadiyet(ilim ve kudretiyle heryede hâzır ve nâzır olduğu gerçeği), nur-u tevhid ortasında inkişaf ettiği için şu münacat ansızın geceyi, denizi ve balığı etki altına almıştır. O denli ki, bu gerçek tevhit ışığının inkişafı yardımıyla balığın karnı bir denizaltı gemisi kararına geçmiştir. Ve o fevkalade dalgalı deniz, emniyetli bir sahra haline dönüşmüştür. Bulutlar derhal o mevkii terk ederek gecenin karanlığını izale eden ayı bir lamba misali başının üstünde yakmış ve mehtabını ışıklandırmıştır. Her taraftan kendisini sıkıştıran varlıklar birden onun emirber hizmetkârları kararına geçmişler.
c. Nihayet Hz. Yunus’un gerçek tevhitle donanmış olan imanı yardımıyla bütün o düşman ve ziyanlı olan varlıklar ona dostluk yüzünü gösterdiler ve yüzüne güldüler. İmanın bu gücüne işaret etmek üzere üstteki ayetlerin son cümlesi: “İşte biz iman etmiş olanları bu biçimde kurtarırız” halinde bitmiştir. Bu cümle insanlara şu biçimde bir ders veriyor ki; ‘Emniyet ve eman lakin imandaki sadakatle olur. Halas/kurtuluş ihlastaki sadakate bağlıdır.’ Burada meşhur müfessir Zemahşeri’nin fazlaca güze bir şiiri vardır, onun çevirisini vermek yerinde olur, diye düşünüyoruz. “Hz. Amine’nin oğlu Muhammedu’l-Emine iman et ki, / Mahşer günü emin/emniyetli bir gönülle Arasat meydanına gelebilesin!”
Bilindiği üzere, dua kulluğun özüdür. İnsan samimi bir duada bulunduğu vakit, Allah’ın yardımına olan gereksinimini, işgücü bakımından acizliğini hisseder ve bu idrak ve şuur içerisinde samimiyetle yalvarıp yakarır. Hz. Musa da Allah tarafınca gerçeği bildirim etmek üzere firavuna gitmesi emredildiği vakit, bu nazaranvini hakkıyla yerine getirmek için muhtaç olduğunu düşündüğü kimi konuları dillendirmiş ve makul, hikmetli, edepli bir üslupla Rabbine arz etmiştir. Örneğin;
“Rabbim, göğsümü açıp genişlet” duasıyla her şeydilk evvel ruhsal meşakkat ve gerilimden kurtulmasını, meramını rahat tabir edebilecek müspet bir halet-i rûhiyeye kavuşturulmasını istemiştir.
Akabinde “işimi bana kolaylaştır!” dileğiyle işinin zorluklarını bildiğini, bunların sebepler dairesinde kolaylaştırıcı bir rotaya yerleştirilmesini rica etmiştir.
Bundan daha sonra, işinin karşılıklı konuşma ve diyaloga dayalı olduğunu düşündüğü için, “Dilimden düğümü çöz ki sözümü uygun anlasınlar” diyerek meramını güzelce söz edecek ve muhataplarının anlayacağı bir belagat ve fesahat ile konuşabilecek bir düzeye kavuşturulmasını talep etmiştir.
Bunun peşinden kendisinin tek başına, firavun üzere zalim bir hükümdarın ve meclisinde bulunan vezirlerinin karşısında gerilim yapıp başarısız bir pozisyona düşebileceğini tasavvur ettiği için “Bana ailemden bir yardımcı ver; Kardeşim Harun’u, Onunla sırtımı kuvvetlendir, O’nu işime ortak kıl “ diyerek kıymetli bir isteğini daha dillendirmiştir. Bu yardımcının ailesinden, bilhassa kardeşi Harun’un olmasını istemiş, bunu da bir ‘alt-üst’ hiyerarşisi ve dikey bir bağ içerisinde değil, yatay geçişli bir eşitlik düzleminde ortak gorevlendirme temeline dayalı olmasını istemiş ve bunu da sırtının kuvvetlendirilmesi öne sürülen nedenine bağlamıştır.
Nihayet bu isteklerinin asıl sebep ve hikmetini de “Takı seni fazlacaça teşbih edelim ve Seni fazlacaça zikredelim. Kuşkusuz sen bizi görmektesin”(Taha, 20/142-152)” tabirleriyle seslendirmiştir.
Hz. YUNUS’UN DUASI:
“Zünnûn’u da (Yûnus) zikret! Hani öfkeli bir biçimde (kavmini terk ederek)geçip gitmiş, bizim kendisini kahra düşürmeyeceğimizi zannetmişti. Sonunda karanlıklar ortasında, “Senden öteki hiç bir ilah yoktur. Seni tenzih ederim. Sahiden ben (kötü işler yaparak) zalimlerden olmuşum!” diyerek yalvardı.
Bunun üzerine duasını kabul ettik ve onu sorundan kurtardık. İşte biz iman etmiş olanları bu biçimde kurtarırız”(Enbiya, 21/87-88) mealindeki ayetlerde gece karanlığı, deniz dalgalarının karanlığı ve balığın karnı üzere üç başka karanlıklar ortasında bulunan Hz. Yunus’un yaptığı duanın kabulü kararında o kahırlardan çabucak kurtulduğuna işaret edilmiştir.
Bu duanın çabucak kabul olmasının hikmeti şu birkaç noktada özetlemek mümkündür:
a. Hz. Yunus’un ortasında bulunduğu o vaziyette hiç bir niçinin etkisi, kurtuluşun hiç bir vesilesi kalmamıştı. Bu vaziyette onu kurtaracak o denli bir Zât lazım ki; vereceği buyruk hem balığa, tıpkı zamandanize, hem geceye, hem bulutlara kelam geçirecek bir güce sahip olsun. Zira onun aleyhinde “gece, deniz ve hut/balık” ittifak etmişler. Bu üçüne birden buyruğunu dinletebilen bir zât lakin onu sahil-i selâmete çıkarabilir. Şayet bütün halk onun hizmetkârı ve yardımcısı olsa idiler, bir daha beş para faydaları olmazdı. İşte Allah’tan öteki hiç bir şeyin gücü onu kurtarmaya yetmeyeceğini aynelyakî derecesinde bilen Hz. Yunus mümkün sebeplerle olan kalbinin irtibatını büsbütün kesmeye başladı ve kurtuluş devasını tevhit ortasında görüp sabırla beklemeye başladı.
b. Onun için artık sırr-ı ehadiyet(ilim ve kudretiyle heryede hâzır ve nâzır olduğu gerçeği), nur-u tevhid ortasında inkişaf ettiği için şu münacat ansızın geceyi, denizi ve balığı etki altına almıştır. O denli ki, bu gerçek tevhit ışığının inkişafı yardımıyla balığın karnı bir denizaltı gemisi kararına geçmiştir. Ve o fevkalade dalgalı deniz, emniyetli bir sahra haline dönüşmüştür. Bulutlar derhal o mevkii terk ederek gecenin karanlığını izale eden ayı bir lamba misali başının üstünde yakmış ve mehtabını ışıklandırmıştır. Her taraftan kendisini sıkıştıran varlıklar birden onun emirber hizmetkârları kararına geçmişler.
c. Nihayet Hz. Yunus’un gerçek tevhitle donanmış olan imanı yardımıyla bütün o düşman ve ziyanlı olan varlıklar ona dostluk yüzünü gösterdiler ve yüzüne güldüler. İmanın bu gücüne işaret etmek üzere üstteki ayetlerin son cümlesi: “İşte biz iman etmiş olanları bu biçimde kurtarırız” halinde bitmiştir. Bu cümle insanlara şu biçimde bir ders veriyor ki; ‘Emniyet ve eman lakin imandaki sadakatle olur. Halas/kurtuluş ihlastaki sadakate bağlıdır.’ Burada meşhur müfessir Zemahşeri’nin fazlaca güze bir şiiri vardır, onun çevirisini vermek yerinde olur, diye düşünüyoruz. “Hz. Amine’nin oğlu Muhammedu’l-Emine iman et ki, / Mahşer günü emin/emniyetli bir gönülle Arasat meydanına gelebilesin!”