Giysileri nasıl tükettiğimiz konusunda radikal bir değişim yaşandı. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde 20 yıl öncesine bakılırsa yüzde 400’den çok giysi tüketiliyor. ‘Ucuz’ materyal, ‘ucuz’ giysi ve ‘ucuz’ işgücü kullanılarak üretilen giysiler ‘fast fashion (hızlı moda)’ olarak isimlendiriliyor. Tüketicileri kıyafetlerinin neredeyse tek kullanımlık olduğuna inandırmaya çalışan ‘fast fashion’ın (hızlı moda) karanlık yüzü ise düşündürücü…
‘Hızlı moda’, mümkün olan en az üretim maliyetiyle tıpkı fast food yemek üzere daima bir tüketimi tetiklemeye odaklı. Bu niçinle markalar ucuz işgücü için çalışma şartlarının yeteriz olduğu ülkeleri seçiyor. olağan olarak bu ülkelerde etraf şartlarının da uygun olmadığını söylemeye gerek yok. Hazır giysi kesiminin –her ne kadar buna itiraz edenler olsa da- dünyayı en çok kirleten ikinci kesim olduğu sır değil. Üstelik ‘dünya’ daima yeni giysiler tüketebilsin diye üretim evresinde adeta ‘kölelik’ şartlarında çalışanların hayatları trajediye dönüşebiliyor.
Tahminen hatırlarsınız 2013’te Bangladeş’in başşehri Dakka’da üç binden çok emekçinin çalıştığı 8 katlı bir bina olan Rana Plaza çökmüştü. Bu vahim kazada 1127 personel enkaz altında hayatını kaybetti. Batılı dokumacılık devlerine fason üretim yapılan, dünyanın gelişmemiş ülkelerindeki atölyelerde iş güvenliğinin uygulanmadığı şartlar ne yazık ki hala devam ediyor. Sürdürülebilirlik, tabiata hürmet, etraf meselelerine hassas bir üretim yaptığını argüman eden birtakım markalar bile hala inançlı şartlarda üretim yapmayan ülkelerdeki ucuz iş gücünden yararlanıyor. Ne için mi? Dolabımızdaki gömleklerin, pantolonların sayısı artsın diye!
Maxine Bédat 38 yaşında, New York’lu bir teşebbüsçü. Bédat’ın Zady isimli e ticaret sitesinde sağlam, vakitsiz tarzlarda, iplikten boyaya düşük ayak izine sahip eserler satılıyor. beraberinde moda kesiminin oluşturduğu çevresel meseleler üzerine çalışmalar yapan New Standard Institute isminde bir tertibin kurucularından. Bédat’ın kısa bir süre evvel çıkan ve iki yıl boyunca bir dedektif üzere iz sürerek, araştırmalar yaparak yazdığı ‘Unraveled: The Life and Death of a Garment’ isimli kitapta anlattıkları ise modadan hayli endişe sinemalarını andırıyor.
Bédat kitapta bir jean pantolonun üretimiyle başlayıp çöpte sona eren sürecini anlatıyor. Jean pantolon bir sembol yalnızca. Pamuğun tarladan toplanması, eğrilmesi, boyanması, kumaşın kesilip dikilmesi, nakliyesi ve nihayetinde çöpe gitmesiyle öyküsünü tamamlayan ‘jean’i anlatırken modanın art planını da gözler önüne seriyor. Emekçilerin nasıl sömürüldüğünü, tabiatın nasıl kirletildiğini okuyunca ürpermemek mümkün değil.
Bédat kitabında üretim zincirindeki sömürü sistemini, satın alma psikolojisinin temellerini, pazarlama taktiklerini anlatırken hepimizi ‘tüketim’ tercihlerimizi sorgulamaya çağırıyor.
niye daha fazlaca giysi alıyoruz?
bir hayli niye sıralamak mümkün lakin toplumsal medyanın tesirini es geçmek imkansız. 50 yıl evvel beşerler gazete, mecmua, reklam panoları ve televizyon yardımıyla günde ortalama 500 reklama maruz kalıyordu, toplumsal medya yardımıyla bu sayı 10 bine çıktı. Aralıksız bir tüketim iletisi bombardımanı altındayız ve satın almak için daima kandırılıyoruz!
Bédat kitabında ‘halkla ilgilerin babası’ kabul edilen Edward Bernays’den de kelam ediyor. Onun kurguladığı tüketim toplumu modelinin, 21. yüzyıl araçlarıyla bir çığ üzere büyüdüğüne vurgu yapıyor. Aslında burada Bernays’dan biraz kelam etmek istiyorum. Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud’un yeğeni olan Bernays, dayısı Freud’un fikirlerini kitleleri manipüle etmek için kullandı.
Dünya Savaşı sürecinde Amerikan hükümeti dünya barışı için, Avrupa’ya demokrasi getirmek için savaşacakları fikrinin ‘pazarlama’ faaliyetlerini Edward Bernays’a verdi. Bernays’ın ‘Demokrasi için kuvvetli dünya’ sloganı ve halkla ilgiler çalışmaları büyük muvaffakiyet getirdi. Bernays savaş daha sonrası büyük kitleleri ikna etmek için ‘rıza mühendisliği’ ismini verdiği bir yaklaşım kullandı. Bunu yapmak için Freud’un görüşlerinden yararlandı; bilinçaltını etkilemeye çalıştı.
Bernays, tütün şirketleriyle de çalıştı. 1929’da Paskalya geçit merasiminde bayanların eline sigara verip yürüttü. Bu hareketlerden daha sonra sigara bayanlar içinde özgürlük meşalesi olarak görülmeye başladı ve tabi ki satışlar arttı. Sigaranın zayıflattığı efsanesini yayarken kendi eşine sigarayı bıraktırmaya çalışıyordu. Bernays, insanları muhtaçlık duymadıkları bir şeyi istediklerine ikna edip bunun mutluluğa giden yol olduğuna inandırmayı başarıyordu.
Pazarlama araçları değişse de gaye tıpkı; satın al memnun ol!
Dolabınızda bir tişörte daha gerek var mı? Hiç sanmam!
Hafta sonu moral bozucu olmak istemem ancak bu değişik çalışmayı paylaşmamak da olmazdı…
Bu pandemiyi aşı bitiremez!
Artık durum şu: İşsizlik diğer bir salgının sebebi olabilirmiş!
Çalışmayı kaleme alanlar California Üniversitesi’nde sosyoloji ve istatistik profesörü ve California Nüfus Araştırmaları Merkezi’nin yöneticisi Jennie E. Brand ve Michigan Üniversitesi sosyoloji, epidemiyoloji ve kamu profesörü bununla birlikte da Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde Nüfus Etütleri Merkezi yöneticisi Sarah A. Burgard.
İşsiz olmak yalnızca yeme, içme, barınma üzere temel gereksinimlerinizi giderememenin hayli daha ötesinde meselelere yol açabiliyor. Çabucak hepimiz iş kaybının depresyon, korku üzere kasvetlere yol açtığını biliyoruz. Lakin işsiz olmak fizikî sıhhate da ziyan verebiliyor. Araştırmalar yalnızca birkaç aylık işsizliğin bile genel sıhhatin kötüleşmesine hatta kardiyovasküler hastalıklar ve vefat dahil fazlaca vahim sonuçlara gidebilen rahatsızlıklara niye olabileceğini gösteriyor. Giderek iç kararttığımın farkındayım fakat düşünce bununla da bitmiyor, bilim beşerlerine bakılırsa bu risk, beşerler işe girmiş olsa da önümüzdeki on senelerda bile yüksek kalabilir.
Pandeminin birinci altı ayında ABD’li yetişkinlerin yüzde 25’i kendilerinden ya da ailelerinden birinin işini kaybettiğini söylemiş oldu. İşini kaybedenlerin yarısı altı ay daha sonra hala işsizdi! İşini kaybetmenin ya da işsiz olmanın sıhhat üstündeki tesirini araştıran uzmanlar Kovid-19 kontaklı bir daha sonraki sıhhat meseleleri dalgasının koronavirüsün kendisinden değil ‘emek’ üstündeki tesirinden kaynaklanacağından kaygı ediyor.
İşsizliğin niye bu kadar önemli fizikî hastalıklara niye olabileceğini anlamak çok kolay. Yetersiz ve makûs beslenme, ruhsal düşüncelerin tetiklediği sıkıntılar, hareketsiz bir ömür şekli ve uyku bozukluğunun hastalıklara yol açabileceği yeni bir bilgi değil! İşsiz bir kişinin bundan evvelki cümlede saydıklarımızı hatta daha fazlasını yaşaması da şaşırılacak bir durum değil.
İşsizlik maaşı alan, bakılırsace daha süratli bir biçimde iş bulanlar için bile bu risk ortadan kalkmayabiliyor. Birtakım araştırmalar birkaç aylık işsizliğin bile uzun vadede sıhhat üzerinde olumsuz tesirleri olabileceğini gösteriyor.
Bir diğer çalışma ise işsizlikten kaynaklanan mevt oranlarının önümüzdeki 20 yıl ortasında beklenenden yüzde 10-15 fazla olabileceğini gösteriyor. Artan risk oranı devam ederse, 40 yaşında işini kaybeden birinin hayat beklentisi 1-1,5 yıl azalabilir. Öbür kimi araştırmalar da iş kaybının hipertansiyon ve artrit riskini artırdığını gösteriyor. Kalp krizi ve felç riski ise iki kat artabiliyor. 2007 yılında yapılan bir tahlile nazaran, bir süre işsiz kaldıktan daha sonra yeni bir işe girenlerin sıhhat sorunu yaşadıklarını söyleme olasılıkları daha yüksek.
Araştırmacıların bu varsayımlara dayandırdığı bilgilerin bir kısmı 2007-2009 yılında dünya genelinde yaşanan ekonomik sakinliğe dayanıyor. Lakin Kovid-19 daha sonrası daha büyük bir sorun bekleniyor. O periyotta ABD’de en yüksek işsizlik oranı yüzde 10, 2020’de ise bu oranın yüzde 15 olması kestirimlerin daha karamsar olması konusunda beklentinin epey da yanlış olmadığını gösteriyor ne yazık ki!
Pandemide birtakım iş metotları kalıcı olarak değiştiği için ekonomik toparlanmanın ne kadar süreceğini de kestirmek güç.
Türkiye’deki yüksek işsizlik oranlarını düşündükçe kelam konusu varsayımların kanısı bile ürpertici!
‘Hızlı moda’, mümkün olan en az üretim maliyetiyle tıpkı fast food yemek üzere daima bir tüketimi tetiklemeye odaklı. Bu niçinle markalar ucuz işgücü için çalışma şartlarının yeteriz olduğu ülkeleri seçiyor. olağan olarak bu ülkelerde etraf şartlarının da uygun olmadığını söylemeye gerek yok. Hazır giysi kesiminin –her ne kadar buna itiraz edenler olsa da- dünyayı en çok kirleten ikinci kesim olduğu sır değil. Üstelik ‘dünya’ daima yeni giysiler tüketebilsin diye üretim evresinde adeta ‘kölelik’ şartlarında çalışanların hayatları trajediye dönüşebiliyor.
Tahminen hatırlarsınız 2013’te Bangladeş’in başşehri Dakka’da üç binden çok emekçinin çalıştığı 8 katlı bir bina olan Rana Plaza çökmüştü. Bu vahim kazada 1127 personel enkaz altında hayatını kaybetti. Batılı dokumacılık devlerine fason üretim yapılan, dünyanın gelişmemiş ülkelerindeki atölyelerde iş güvenliğinin uygulanmadığı şartlar ne yazık ki hala devam ediyor. Sürdürülebilirlik, tabiata hürmet, etraf meselelerine hassas bir üretim yaptığını argüman eden birtakım markalar bile hala inançlı şartlarda üretim yapmayan ülkelerdeki ucuz iş gücünden yararlanıyor. Ne için mi? Dolabımızdaki gömleklerin, pantolonların sayısı artsın diye!
Maxine Bédat 38 yaşında, New York’lu bir teşebbüsçü. Bédat’ın Zady isimli e ticaret sitesinde sağlam, vakitsiz tarzlarda, iplikten boyaya düşük ayak izine sahip eserler satılıyor. beraberinde moda kesiminin oluşturduğu çevresel meseleler üzerine çalışmalar yapan New Standard Institute isminde bir tertibin kurucularından. Bédat’ın kısa bir süre evvel çıkan ve iki yıl boyunca bir dedektif üzere iz sürerek, araştırmalar yaparak yazdığı ‘Unraveled: The Life and Death of a Garment’ isimli kitapta anlattıkları ise modadan hayli endişe sinemalarını andırıyor.
Bédat kitapta bir jean pantolonun üretimiyle başlayıp çöpte sona eren sürecini anlatıyor. Jean pantolon bir sembol yalnızca. Pamuğun tarladan toplanması, eğrilmesi, boyanması, kumaşın kesilip dikilmesi, nakliyesi ve nihayetinde çöpe gitmesiyle öyküsünü tamamlayan ‘jean’i anlatırken modanın art planını da gözler önüne seriyor. Emekçilerin nasıl sömürüldüğünü, tabiatın nasıl kirletildiğini okuyunca ürpermemek mümkün değil.
Bédat kitabında üretim zincirindeki sömürü sistemini, satın alma psikolojisinin temellerini, pazarlama taktiklerini anlatırken hepimizi ‘tüketim’ tercihlerimizi sorgulamaya çağırıyor.
niye daha fazlaca giysi alıyoruz?
bir hayli niye sıralamak mümkün lakin toplumsal medyanın tesirini es geçmek imkansız. 50 yıl evvel beşerler gazete, mecmua, reklam panoları ve televizyon yardımıyla günde ortalama 500 reklama maruz kalıyordu, toplumsal medya yardımıyla bu sayı 10 bine çıktı. Aralıksız bir tüketim iletisi bombardımanı altındayız ve satın almak için daima kandırılıyoruz!
Bédat kitabında ‘halkla ilgilerin babası’ kabul edilen Edward Bernays’den de kelam ediyor. Onun kurguladığı tüketim toplumu modelinin, 21. yüzyıl araçlarıyla bir çığ üzere büyüdüğüne vurgu yapıyor. Aslında burada Bernays’dan biraz kelam etmek istiyorum. Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud’un yeğeni olan Bernays, dayısı Freud’un fikirlerini kitleleri manipüle etmek için kullandı.
Dünya Savaşı sürecinde Amerikan hükümeti dünya barışı için, Avrupa’ya demokrasi getirmek için savaşacakları fikrinin ‘pazarlama’ faaliyetlerini Edward Bernays’a verdi. Bernays’ın ‘Demokrasi için kuvvetli dünya’ sloganı ve halkla ilgiler çalışmaları büyük muvaffakiyet getirdi. Bernays savaş daha sonrası büyük kitleleri ikna etmek için ‘rıza mühendisliği’ ismini verdiği bir yaklaşım kullandı. Bunu yapmak için Freud’un görüşlerinden yararlandı; bilinçaltını etkilemeye çalıştı.
Bernays, tütün şirketleriyle de çalıştı. 1929’da Paskalya geçit merasiminde bayanların eline sigara verip yürüttü. Bu hareketlerden daha sonra sigara bayanlar içinde özgürlük meşalesi olarak görülmeye başladı ve tabi ki satışlar arttı. Sigaranın zayıflattığı efsanesini yayarken kendi eşine sigarayı bıraktırmaya çalışıyordu. Bernays, insanları muhtaçlık duymadıkları bir şeyi istediklerine ikna edip bunun mutluluğa giden yol olduğuna inandırmayı başarıyordu.
Pazarlama araçları değişse de gaye tıpkı; satın al memnun ol!
Dolabınızda bir tişörte daha gerek var mı? Hiç sanmam!
Hafta sonu moral bozucu olmak istemem ancak bu değişik çalışmayı paylaşmamak da olmazdı…
Bu pandemiyi aşı bitiremez!
Artık durum şu: İşsizlik diğer bir salgının sebebi olabilirmiş!
Çalışmayı kaleme alanlar California Üniversitesi’nde sosyoloji ve istatistik profesörü ve California Nüfus Araştırmaları Merkezi’nin yöneticisi Jennie E. Brand ve Michigan Üniversitesi sosyoloji, epidemiyoloji ve kamu profesörü bununla birlikte da Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü’nde Nüfus Etütleri Merkezi yöneticisi Sarah A. Burgard.
İşsiz olmak yalnızca yeme, içme, barınma üzere temel gereksinimlerinizi giderememenin hayli daha ötesinde meselelere yol açabiliyor. Çabucak hepimiz iş kaybının depresyon, korku üzere kasvetlere yol açtığını biliyoruz. Lakin işsiz olmak fizikî sıhhate da ziyan verebiliyor. Araştırmalar yalnızca birkaç aylık işsizliğin bile genel sıhhatin kötüleşmesine hatta kardiyovasküler hastalıklar ve vefat dahil fazlaca vahim sonuçlara gidebilen rahatsızlıklara niye olabileceğini gösteriyor. Giderek iç kararttığımın farkındayım fakat düşünce bununla da bitmiyor, bilim beşerlerine bakılırsa bu risk, beşerler işe girmiş olsa da önümüzdeki on senelerda bile yüksek kalabilir.
Pandeminin birinci altı ayında ABD’li yetişkinlerin yüzde 25’i kendilerinden ya da ailelerinden birinin işini kaybettiğini söylemiş oldu. İşini kaybedenlerin yarısı altı ay daha sonra hala işsizdi! İşini kaybetmenin ya da işsiz olmanın sıhhat üstündeki tesirini araştıran uzmanlar Kovid-19 kontaklı bir daha sonraki sıhhat meseleleri dalgasının koronavirüsün kendisinden değil ‘emek’ üstündeki tesirinden kaynaklanacağından kaygı ediyor.
İşsizliğin niye bu kadar önemli fizikî hastalıklara niye olabileceğini anlamak çok kolay. Yetersiz ve makûs beslenme, ruhsal düşüncelerin tetiklediği sıkıntılar, hareketsiz bir ömür şekli ve uyku bozukluğunun hastalıklara yol açabileceği yeni bir bilgi değil! İşsiz bir kişinin bundan evvelki cümlede saydıklarımızı hatta daha fazlasını yaşaması da şaşırılacak bir durum değil.
İşsizlik maaşı alan, bakılırsace daha süratli bir biçimde iş bulanlar için bile bu risk ortadan kalkmayabiliyor. Birtakım araştırmalar birkaç aylık işsizliğin bile uzun vadede sıhhat üzerinde olumsuz tesirleri olabileceğini gösteriyor.
Bir diğer çalışma ise işsizlikten kaynaklanan mevt oranlarının önümüzdeki 20 yıl ortasında beklenenden yüzde 10-15 fazla olabileceğini gösteriyor. Artan risk oranı devam ederse, 40 yaşında işini kaybeden birinin hayat beklentisi 1-1,5 yıl azalabilir. Öbür kimi araştırmalar da iş kaybının hipertansiyon ve artrit riskini artırdığını gösteriyor. Kalp krizi ve felç riski ise iki kat artabiliyor. 2007 yılında yapılan bir tahlile nazaran, bir süre işsiz kaldıktan daha sonra yeni bir işe girenlerin sıhhat sorunu yaşadıklarını söyleme olasılıkları daha yüksek.
Araştırmacıların bu varsayımlara dayandırdığı bilgilerin bir kısmı 2007-2009 yılında dünya genelinde yaşanan ekonomik sakinliğe dayanıyor. Lakin Kovid-19 daha sonrası daha büyük bir sorun bekleniyor. O periyotta ABD’de en yüksek işsizlik oranı yüzde 10, 2020’de ise bu oranın yüzde 15 olması kestirimlerin daha karamsar olması konusunda beklentinin epey da yanlış olmadığını gösteriyor ne yazık ki!
Pandemide birtakım iş metotları kalıcı olarak değiştiği için ekonomik toparlanmanın ne kadar süreceğini de kestirmek güç.
Türkiye’deki yüksek işsizlik oranlarını düşündükçe kelam konusu varsayımların kanısı bile ürpertici!