“Grave” (“Raw”, 2016) sinemasıyla tanınan Julia Ducournau’nun Altın Palmiye’li çalışması “Titane” MUBI’de gösterime açıldı. Bir cins şiddet pornosu olarak başlayan sinema, başkahramanı bayanın “hastalıklı” bir aile kurmasıyla son buluyor. esasen aile kurumunun ötesinde insani bağlara da farklı bir çerçevede yaklaşan sinemanın platform tanıtımında “toplumsal cinsiyet”, “dişil arzu” üzere havalı tariflere sıkça rastlanmakta…
CİNSİYETLER ORTASI SEYAHAT VE PORNOGRAFİ
Tabu yıkmak, ihtilal yaratmak değilse de rahatsız etmek üzere bir gayeden yola çıkıldığı açıkça anlaşılan sineması kazandığı ödül üzerinden tartışacağım ama öncedena konusunu aktarmak ve karakterlerin bağlarını incelemek niyetindeyim.
“Titane” çocukluğunda geçirdiği trafik kazası kararı beyni hasar alan ve ameliyatlar geçirip kulağının üstüne takılmış titanyum gereçten bir plakayla yaşayan Alexia’yı anlatıyor. Alexia (Agathe Rousselle) tasarım otomobil konseptli bir gece kulübünde striptiz yapan ünlü bir dansçıdır. O denli ki bir otomobilin kaputuna uzanıp sergilediği performansla herkesi başına toplamasa bile gorenlerin imza almadan geçemediği bir şöhrete sahiptir! Bir gece gösterisinden daha sonra konutuna gitmek için otomobiline bindiğinde saplantılı hayranının tacizlerine serinkanlı bir cinayet işleyerek karşılık verir. Saçını toplamak niyetiyle kullandığı örgü şişini adamın kulak zarına saplar ve adam, Alexia’nın omzuna köpükler saçarak, titreye titreye can verir. Bu yabanî ve bir o kadar gerçekçi sahneyi yeni cinayetler izler. Alexia’ya selam veren üç gün hayatıyordur!
Alexia amok koşusuna çıkmıştır ancak yakalanacağını anlayınca son bir cinayetle ailesini cezalandırmak ister. Anne babasını yatak odasına kilitleyip yangın çıkarır ve oradan uzaklaşır. Otobüs terminalinde robot fotoğrafını panolarda görür. Seri cinayetlerin zanlısı olarak aranmaktadır. Tıpkı panolar ona bir çıkış imkânı sunar. Adrien isimli bir çocuk 13 yaşındayken kaybolmuştur. Panodaki kayıp ilanında yüzüne (Flash TV tarzı!) yaşlandırma tekniğiyle 17 yaş imgesi verilmiştir. Alexia, Adrien’a dönüşerek ortadan kaybolmanın, öteki bir sözle kendi seçtiği kişi yahut şahıslarca “bulunmanın” hesabını yapar. Hamile olduğu anlaşılan bayan saçlarını keser, göğüslerini, şişmeye başlayan karnını sıkı sıkıya sarar ve kendisinden daha tuhaf bir adamla tanışacağı seyahate çıkar.
Öteki cephedeyse itfaiye amiri Vincent Legrand (Vincent Lindon) oğlu Adrien’a kavuşmanın sevinciyle Alexia’ya sarılıp hasret giderir. bu biçimdece ikisinin tuhaflıklarından yeni bir aile kurulur. Alexia, Adrien olurken steroid destekleriyle ayakta duran Vincent da babalığını doyurmaya koyulur.
METALİK AİLE BAĞLARI
Aile probleminden girmek istiyorum. “Titane” bir aile dramı lakin değişik bir biçimde, tersten bir dram çiziyor ve dağılan ailenin mutsuzluğu yerine kurulan ailenin çılgınlığını, o tuhaf sevincini, gücünü merkeze alıyor. Hani Vincent’ın kıssasını detaylı bilmesek bile Alexia’nın yürüdüğü yola az fazlaca vakıfız.
Sinemanın girişinde sıradan bir açıklama duyuyoruz. Ameliyattan yeni çıkmış çocuğa dair “beyin işlevlerine dikkat edin” diyor hekim. Sinema, Alexia’nın eski vücuduyla ve tüm münasebetlerini kapsayan hayatında geçirdiği son günleri işleyip bir metamorfoz anlatısına geçiyor. Bu noktaya ulaşırken ise eski aileyi birincinin gıyabında yıkıyor nihayet somut olarak ortadan kaldırıyor. ötürüsıyla Alexia mana veremediğimiz cinayetler işlerken hem eski vücudunu öldürüyor, başkalaşıyor hem ailesinden uzaklaşıyor.
Sinema, aile bağlarına tersten yaklaşarak bir yenilik getirmiş diyebiliriz. Çünkü yozlaşmadaki dönüşüm vücuttaki başkalaşımla desteklenmiş, mana kazanmış. Doğal Alexia’nın karnında taşıdığı bebeğe değinmeden geçmeyelim. Kendisi “dönüşen kadın” beraberinde (belki bir arabadan) gebe kalıyor ve ebeveynliğin hammaddesi tartışmaya açılıyor! Alexia aile bağlarını, göbek bağlarını sorgulayacak bir ortam hazırlıyor kendine.
VÜCUT VE ŞİDDET
“Titane”, insan vücudunu aksiyonun kesimi kılarken “Cronenbergvari” yakıştırmasını haklı çıkaracak, kendi ortasında sade lakin dış dünya için anlaşılmaz oyunlara başvuruyor. Cronenberg, anlatısını muvaffakiyetle kurabildiğinden gerçeğini süslemeden yansıtan lakin argümanlarına hâkim olmadığımızdan üslubu kapalı bir direktör… Ducournau da kendi dünyasını kurabilmiş ve sade bir anlatım tutturmuş. izleyiciye gizem hissini alışageldik yollardan tattırmazken daha ileri gidip merak öğesini dahi yer yer sakatlıyor ve dünyasını dilediği ölçüde açıyor. Örnek vermek gerekirse sinemada bayan gebe kalıyor, bedeni giderek deforme oluyor. Karnı gerildikçe plakalar görüyoruz, öte yandan siyah renk kusuyor, bir daha rahminden siyah bir sıvı boşalıyor. Direktör bu gariplikleri kavramamıza fırsat vermeden ya gaza basıyor ya ani frenlerle seyirciyi sinemanın dışına fırlatıyor. Bir çeşit yabancılaştıran ama tıpkı ölçüde izleyeni bağrına basan ve gittiği yere kadar götüren çelişkili bir hal bu. Ducournau ruhun karardığı bir dünyada dış görünümü araçsallaştırırken, vücut üzere beşere hem konut sahibi hem kiracı hissettiren bir kavramı itip çekerek afallattığı seyirciyi çıplak şiddet şovlarıyla kendine bağlıyor. bu biçimdece sinemaya hâkim çarpık vücut algısıyla hareket ediyor, sinemanın vücudunda adeta bir uzuv hali alıyoruz.
bir daha de şiddetin abartıldığı birtakım sahnelerde vücut bu defa hikayeyle aralığımızı ayarlamayı bırakıp isyan eden öge oluyor ve kahramanla özdeşleşmemizi sağlıyor. Alexia’nın burnunu kırdığı sahnede tüylerimiz diken diken oluyor veya her seferinde acı çekerek vücudunu sarması izleyiciye dayatılan niçinsizliği açıklıyor. Bir noktadan daha sonra şuraya varıyoruz: Alexia’yı anlamak zorundayız. Vücut, şiddetin yöneldiği açık amaç lakin yanı sıra dönüşümün de alanı… Saçlarını kısaltıp kaşlarını tıraşlayan, dahası iş arkadaşlarının erkeksi ortamına ahenk sağlamak için dik dik yürüyen Adrien nedir ki epey geçmeden bir partide itfaiye aracının doruğuna çıkarak erotik dans figürleriyle geçmişini yâd edip iki uçlu bir dönüşümü yaşıyor. Bir yandan hamile, ortasında metalik bir plaka büyümekte öbür yandan ise fizyolojik olarak bayan ve kültürel bakımdan erkeğe dönüşmekte… Enteresandır Alexia Adrien’la bütünleşip erkeksi haller sergiledikçe aseksüel şiddeti geriye çekiliyor ve objelere yönelttiği şehveti mesela örgü şişiyle yaşadığı tatmini dizginlemeye başlıyor. Bu noktada dönüşerek yabanî hislerini boşalttığını ve ailesine dönük ilgisizlikte kamufle olmuş öfkeyi söndürdüğünü önerebiliriz. Vücuttaki seyir, şiddeti dönüştürüyor ve “aile olma” psikolojisini destekliyor. Bir defa daha Cronenberg’le benzerlik kelam konusu… Vücudu hiç durmaksızın sömürerek kendi kompozisyonunu tamamlayan bir Ducournau var karşımızda.
VINCENT’IN DOYURULMAMIŞ ERKEKLİĞİ
“Titane” her ne kadar “cinsiyetler üstü” anlatısını Alexia ile sürüklese de evladına kavuşmayı saplantı haline getiren “fazla erkek” baba Vincent değerli bir yer dolduruyor. Alexia, cinayetler işleyip oradan oraya kaçsaydı sinemanın kolay bir çılgınlık hikayesine dönüşerek rengini yitirmesi işten değildi. halbuki Vincent birinci çeyreğin bitiminde karşımıza çıkarak tamamlayıcı bir rol üstlenmiş. Alexia’nın eksik kesimi Adrien olmakken Vincent da kaybına kavuşuyor ve işindeki amirliği oğlu üzerinde otorite kurarak yeni bir mertebeye taşıyor. O denli ki oğlu falan olmadığını tahminen birinci görüşte anladığı Alexia’yı ortamına sokuyor, ona iş öğretip mesleğe kazandırıyor. Bu hali tüm vaktini erişime açan babanın kayıp evlat yerine ömrünü paylaşacak bir arkadaş aradığını da ortaya koyuyor.
Vincent kalçasına daima steroid vuran, yangın söndürdükçe, hayat kurtardıkça kasları kabaran ve erkek olduğunu sıkı sıkıya hisseden bir amir. Erkek, odunsuz, yönetici ve yalnız… Bir kaybın peşi sıra kaybolması, eşinden ayrılıp işkolik hayatına sıkışması anlaşılır şeyler. Bu hayatı değiştirme güdüsüyle mecburen ne idüğü belgisiz bir irtibata yelteniyor. Riskli, uçlarda bir tercih onunkisi lakin çaresizliğini düşünürsek taşlar yerine oturuyor.
TİTANYUM PLAKAYA ALTIN PALMİYE YA DA ALIŞILMADIK MABATTAN DÜŞEN AVRUPA SİNEMASI
Pekala, günün sonunda “Titane” için ne buyrulur? niye Altın Palmiye kazandı bu sinema? Cannes şenliği birkaç yıldır Uzak Asya sinemasına ödül verdiğinden bir “öze dönme” muhtaçlığı duymuş olabilir. Alışılmış öz buysa çok düşündürücü! Veya Avrupa sinemasının tükenişiyle mi karşı karşıyayız? En yavaşça tabirle ve optimist bir bakış açısıyla “deher neysel” kategorisine sokabileceğimiz, şaşırtan, şok edici, sarsıcı vb. sıfatlarla tüketebileceğimiz “Titane” nasıl oluyor da kıtanın en itibarlı mükafatını alıyor?
Avrupa sinemasının uzun vakittir dişe dokunur örnekler üretmediği söylenebilir, öte yandan Netflix külçeşidinin, sinemaya salt ticari bir mecra görmeyip sanatsal yaklaşan kıtaya da hâkimiyet kurduğunu ve bu yüzden sinema lisanının bir sefer daha ayrıştığını, marjinalin, deher neyselin merkeze hakikat kaydığını görüyoruz. Yeni sinemacılar bu fırsatı uygun kıymetlendiriyor elbet. Ducournau da “Titane”da kendi lisanını yaratmış çıkıyor karşımıza lakin şunu atlamamak lazım: Avrupa sineması Hollywood’dan ayrıştığı ve yeni akımlar, yeni lisanlar geliştirdiği periyotlarda doğurgan bir noktadaydı, bugün ise sadece saldırgan olduğunu, vurkaçlarla yol aldığını görüyoruz. Şimdiki ve doğalında uçucu tariflere sıkışan, derinlikli söylevi, süslü imajı arkasında son derece plastik kalan sinemalar izliyoruz maalesef.
“Titane” da farklı ve düşündürücü bir çalışma bulunmasına rağmen belirli bir süre konuşulup unutulacak sinemalardan; yarına kalmayacağı, iz bırakmayacağı aşikâr. Ödül alması bir yana bu çizginin giderek kurala dönüşmesi Avrupa sinemasının geleceğine dair tasaları artırıyor.
CİNSİYETLER ORTASI SEYAHAT VE PORNOGRAFİ
Tabu yıkmak, ihtilal yaratmak değilse de rahatsız etmek üzere bir gayeden yola çıkıldığı açıkça anlaşılan sineması kazandığı ödül üzerinden tartışacağım ama öncedena konusunu aktarmak ve karakterlerin bağlarını incelemek niyetindeyim.
“Titane” çocukluğunda geçirdiği trafik kazası kararı beyni hasar alan ve ameliyatlar geçirip kulağının üstüne takılmış titanyum gereçten bir plakayla yaşayan Alexia’yı anlatıyor. Alexia (Agathe Rousselle) tasarım otomobil konseptli bir gece kulübünde striptiz yapan ünlü bir dansçıdır. O denli ki bir otomobilin kaputuna uzanıp sergilediği performansla herkesi başına toplamasa bile gorenlerin imza almadan geçemediği bir şöhrete sahiptir! Bir gece gösterisinden daha sonra konutuna gitmek için otomobiline bindiğinde saplantılı hayranının tacizlerine serinkanlı bir cinayet işleyerek karşılık verir. Saçını toplamak niyetiyle kullandığı örgü şişini adamın kulak zarına saplar ve adam, Alexia’nın omzuna köpükler saçarak, titreye titreye can verir. Bu yabanî ve bir o kadar gerçekçi sahneyi yeni cinayetler izler. Alexia’ya selam veren üç gün hayatıyordur!
Alexia amok koşusuna çıkmıştır ancak yakalanacağını anlayınca son bir cinayetle ailesini cezalandırmak ister. Anne babasını yatak odasına kilitleyip yangın çıkarır ve oradan uzaklaşır. Otobüs terminalinde robot fotoğrafını panolarda görür. Seri cinayetlerin zanlısı olarak aranmaktadır. Tıpkı panolar ona bir çıkış imkânı sunar. Adrien isimli bir çocuk 13 yaşındayken kaybolmuştur. Panodaki kayıp ilanında yüzüne (Flash TV tarzı!) yaşlandırma tekniğiyle 17 yaş imgesi verilmiştir. Alexia, Adrien’a dönüşerek ortadan kaybolmanın, öteki bir sözle kendi seçtiği kişi yahut şahıslarca “bulunmanın” hesabını yapar. Hamile olduğu anlaşılan bayan saçlarını keser, göğüslerini, şişmeye başlayan karnını sıkı sıkıya sarar ve kendisinden daha tuhaf bir adamla tanışacağı seyahate çıkar.
Öteki cephedeyse itfaiye amiri Vincent Legrand (Vincent Lindon) oğlu Adrien’a kavuşmanın sevinciyle Alexia’ya sarılıp hasret giderir. bu biçimdece ikisinin tuhaflıklarından yeni bir aile kurulur. Alexia, Adrien olurken steroid destekleriyle ayakta duran Vincent da babalığını doyurmaya koyulur.
METALİK AİLE BAĞLARI
Aile probleminden girmek istiyorum. “Titane” bir aile dramı lakin değişik bir biçimde, tersten bir dram çiziyor ve dağılan ailenin mutsuzluğu yerine kurulan ailenin çılgınlığını, o tuhaf sevincini, gücünü merkeze alıyor. Hani Vincent’ın kıssasını detaylı bilmesek bile Alexia’nın yürüdüğü yola az fazlaca vakıfız.
Sinemanın girişinde sıradan bir açıklama duyuyoruz. Ameliyattan yeni çıkmış çocuğa dair “beyin işlevlerine dikkat edin” diyor hekim. Sinema, Alexia’nın eski vücuduyla ve tüm münasebetlerini kapsayan hayatında geçirdiği son günleri işleyip bir metamorfoz anlatısına geçiyor. Bu noktaya ulaşırken ise eski aileyi birincinin gıyabında yıkıyor nihayet somut olarak ortadan kaldırıyor. ötürüsıyla Alexia mana veremediğimiz cinayetler işlerken hem eski vücudunu öldürüyor, başkalaşıyor hem ailesinden uzaklaşıyor.
Sinema, aile bağlarına tersten yaklaşarak bir yenilik getirmiş diyebiliriz. Çünkü yozlaşmadaki dönüşüm vücuttaki başkalaşımla desteklenmiş, mana kazanmış. Doğal Alexia’nın karnında taşıdığı bebeğe değinmeden geçmeyelim. Kendisi “dönüşen kadın” beraberinde (belki bir arabadan) gebe kalıyor ve ebeveynliğin hammaddesi tartışmaya açılıyor! Alexia aile bağlarını, göbek bağlarını sorgulayacak bir ortam hazırlıyor kendine.
VÜCUT VE ŞİDDET
“Titane”, insan vücudunu aksiyonun kesimi kılarken “Cronenbergvari” yakıştırmasını haklı çıkaracak, kendi ortasında sade lakin dış dünya için anlaşılmaz oyunlara başvuruyor. Cronenberg, anlatısını muvaffakiyetle kurabildiğinden gerçeğini süslemeden yansıtan lakin argümanlarına hâkim olmadığımızdan üslubu kapalı bir direktör… Ducournau da kendi dünyasını kurabilmiş ve sade bir anlatım tutturmuş. izleyiciye gizem hissini alışageldik yollardan tattırmazken daha ileri gidip merak öğesini dahi yer yer sakatlıyor ve dünyasını dilediği ölçüde açıyor. Örnek vermek gerekirse sinemada bayan gebe kalıyor, bedeni giderek deforme oluyor. Karnı gerildikçe plakalar görüyoruz, öte yandan siyah renk kusuyor, bir daha rahminden siyah bir sıvı boşalıyor. Direktör bu gariplikleri kavramamıza fırsat vermeden ya gaza basıyor ya ani frenlerle seyirciyi sinemanın dışına fırlatıyor. Bir çeşit yabancılaştıran ama tıpkı ölçüde izleyeni bağrına basan ve gittiği yere kadar götüren çelişkili bir hal bu. Ducournau ruhun karardığı bir dünyada dış görünümü araçsallaştırırken, vücut üzere beşere hem konut sahibi hem kiracı hissettiren bir kavramı itip çekerek afallattığı seyirciyi çıplak şiddet şovlarıyla kendine bağlıyor. bu biçimdece sinemaya hâkim çarpık vücut algısıyla hareket ediyor, sinemanın vücudunda adeta bir uzuv hali alıyoruz.
bir daha de şiddetin abartıldığı birtakım sahnelerde vücut bu defa hikayeyle aralığımızı ayarlamayı bırakıp isyan eden öge oluyor ve kahramanla özdeşleşmemizi sağlıyor. Alexia’nın burnunu kırdığı sahnede tüylerimiz diken diken oluyor veya her seferinde acı çekerek vücudunu sarması izleyiciye dayatılan niçinsizliği açıklıyor. Bir noktadan daha sonra şuraya varıyoruz: Alexia’yı anlamak zorundayız. Vücut, şiddetin yöneldiği açık amaç lakin yanı sıra dönüşümün de alanı… Saçlarını kısaltıp kaşlarını tıraşlayan, dahası iş arkadaşlarının erkeksi ortamına ahenk sağlamak için dik dik yürüyen Adrien nedir ki epey geçmeden bir partide itfaiye aracının doruğuna çıkarak erotik dans figürleriyle geçmişini yâd edip iki uçlu bir dönüşümü yaşıyor. Bir yandan hamile, ortasında metalik bir plaka büyümekte öbür yandan ise fizyolojik olarak bayan ve kültürel bakımdan erkeğe dönüşmekte… Enteresandır Alexia Adrien’la bütünleşip erkeksi haller sergiledikçe aseksüel şiddeti geriye çekiliyor ve objelere yönelttiği şehveti mesela örgü şişiyle yaşadığı tatmini dizginlemeye başlıyor. Bu noktada dönüşerek yabanî hislerini boşalttığını ve ailesine dönük ilgisizlikte kamufle olmuş öfkeyi söndürdüğünü önerebiliriz. Vücuttaki seyir, şiddeti dönüştürüyor ve “aile olma” psikolojisini destekliyor. Bir defa daha Cronenberg’le benzerlik kelam konusu… Vücudu hiç durmaksızın sömürerek kendi kompozisyonunu tamamlayan bir Ducournau var karşımızda.
VINCENT’IN DOYURULMAMIŞ ERKEKLİĞİ
“Titane” her ne kadar “cinsiyetler üstü” anlatısını Alexia ile sürüklese de evladına kavuşmayı saplantı haline getiren “fazla erkek” baba Vincent değerli bir yer dolduruyor. Alexia, cinayetler işleyip oradan oraya kaçsaydı sinemanın kolay bir çılgınlık hikayesine dönüşerek rengini yitirmesi işten değildi. halbuki Vincent birinci çeyreğin bitiminde karşımıza çıkarak tamamlayıcı bir rol üstlenmiş. Alexia’nın eksik kesimi Adrien olmakken Vincent da kaybına kavuşuyor ve işindeki amirliği oğlu üzerinde otorite kurarak yeni bir mertebeye taşıyor. O denli ki oğlu falan olmadığını tahminen birinci görüşte anladığı Alexia’yı ortamına sokuyor, ona iş öğretip mesleğe kazandırıyor. Bu hali tüm vaktini erişime açan babanın kayıp evlat yerine ömrünü paylaşacak bir arkadaş aradığını da ortaya koyuyor.
Vincent kalçasına daima steroid vuran, yangın söndürdükçe, hayat kurtardıkça kasları kabaran ve erkek olduğunu sıkı sıkıya hisseden bir amir. Erkek, odunsuz, yönetici ve yalnız… Bir kaybın peşi sıra kaybolması, eşinden ayrılıp işkolik hayatına sıkışması anlaşılır şeyler. Bu hayatı değiştirme güdüsüyle mecburen ne idüğü belgisiz bir irtibata yelteniyor. Riskli, uçlarda bir tercih onunkisi lakin çaresizliğini düşünürsek taşlar yerine oturuyor.
TİTANYUM PLAKAYA ALTIN PALMİYE YA DA ALIŞILMADIK MABATTAN DÜŞEN AVRUPA SİNEMASI
Pekala, günün sonunda “Titane” için ne buyrulur? niye Altın Palmiye kazandı bu sinema? Cannes şenliği birkaç yıldır Uzak Asya sinemasına ödül verdiğinden bir “öze dönme” muhtaçlığı duymuş olabilir. Alışılmış öz buysa çok düşündürücü! Veya Avrupa sinemasının tükenişiyle mi karşı karşıyayız? En yavaşça tabirle ve optimist bir bakış açısıyla “deher neysel” kategorisine sokabileceğimiz, şaşırtan, şok edici, sarsıcı vb. sıfatlarla tüketebileceğimiz “Titane” nasıl oluyor da kıtanın en itibarlı mükafatını alıyor?
Avrupa sinemasının uzun vakittir dişe dokunur örnekler üretmediği söylenebilir, öte yandan Netflix külçeşidinin, sinemaya salt ticari bir mecra görmeyip sanatsal yaklaşan kıtaya da hâkimiyet kurduğunu ve bu yüzden sinema lisanının bir sefer daha ayrıştığını, marjinalin, deher neyselin merkeze hakikat kaydığını görüyoruz. Yeni sinemacılar bu fırsatı uygun kıymetlendiriyor elbet. Ducournau da “Titane”da kendi lisanını yaratmış çıkıyor karşımıza lakin şunu atlamamak lazım: Avrupa sineması Hollywood’dan ayrıştığı ve yeni akımlar, yeni lisanlar geliştirdiği periyotlarda doğurgan bir noktadaydı, bugün ise sadece saldırgan olduğunu, vurkaçlarla yol aldığını görüyoruz. Şimdiki ve doğalında uçucu tariflere sıkışan, derinlikli söylevi, süslü imajı arkasında son derece plastik kalan sinemalar izliyoruz maalesef.
“Titane” da farklı ve düşündürücü bir çalışma bulunmasına rağmen belirli bir süre konuşulup unutulacak sinemalardan; yarına kalmayacağı, iz bırakmayacağı aşikâr. Ödül alması bir yana bu çizginin giderek kurala dönüşmesi Avrupa sinemasının geleceğine dair tasaları artırıyor.