PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
İslam ümmetinin kurtuluşu maddi hareketlerle mi, yoksa manevi reçetelerle mi olacak? Bu mevzuyu iki yazıda özetlemeyi düşünüyoruz:
Evvel şunu belirtelim ki, yıllardır maddi aksiyonların ziyandan diğer Müslümanlara bir şey kazandırmadığı meydanda iken bir daha bu metodu kullanmak akl-ı selimin kabul etmeyeceği bir konudur. Ve “ Mü’min birebir delikten iki kez sokulmaz, ısırılmaz.” (Buhârî, Edeb, 83; Müslim, Zühd, 63)manasındaki sahih hadiste işaret edilen iman şuuruyla da uyuşmaz.
-Hiç elbet Müslümanların kurtuluş reçetesi kitap ve sünnettir. Bir de bu iki kaynağın yazdığı reçeteleri güzel okuyan İslam âlimlerinin yapıtlarıdır.
“Tarih tekerrür eder” diye kabul görmüş, deneyimle doğruluğu sabit olmuş tarihi bir kelam vardır. Bir hastalığa düzgün gelen bir ilaç piyasada var ise, tıpkı hastalık için tıpkı ilacı kullanmak hakikat bir mantıktır. bir daha Amerika’yı keşfetmeye gerek yoktur.
Bugünkü İslam âleminin ortasında bulunduğu düşüncelerin benzerilerini tarihte, hatta asr-ı saadette görmek mümkündür. İslam’ın birinci senelerında bir avuç Müslümanın Mekke müşrikleri tarafınca nasıl kuşatıldığı, toplumsal hayattan tecrit edildiği, ekonomik yaptırımlar dâhil türlü türlü zulüm ve azaplara maruz bırakıldığı bilinen bir gerçektir. Hicretten daha sonra da bu kuşatmalar genişleyerek devam etti. Müşriklerle bir arada, Museviler, münafıklar ve Hıristiyanlar tarafınca maddi-manevi savaşlarla Müslümanlar tam bir abluka altına alındılar. Lakin sonuçta zafer İslam’ın ve Müslümanların oldu.
Pekala, Müslümanların bu zaferlerinin sırrı neydi?
Bugün tekerrür eden eski dertleri izale eden eski reçeteleri yeniden kullanmak, uzunluğuyla birlikte en kısa yol olduğunda kuşku yoktur.
Artık bu mevzuyu ana çizgileriyle birkaç husus halinde inceleyelim.
a) Önceliği olan bahislere öncelik vermek
Asr-ı saadette Müslümanların kazandığı bu zaferlerin en değerli bir faktörü ‘Tedriç metodu’nun kullanılması, bu metot içerisinde hikmetli kaidelerin öncelediği konuların uygun vakit ve tabanda yapılmış olmasıdır.
Elbet, o periyotta bu hikmetli sıralamayı ders veren bir nübüvvet süreci vardı. Lakin, her vakit o hikmetlerin inceliklerini ders veren nebevi uygulamalardan ders çıkaracak bir akl-ı selim, bir ilm-i mücerrep vardır.
Bedir savaşı sırasında ordunun konuşlandırılması konusunda bir sahabi deneyiminin, Hendek savaşında Selman-ı Farisi’nin akıl ve deneyiminin temel alınması, akıl ve deneyimin ehemmiyetini gösteren canlı birer misaldir.
Allah yolunda cihad etmektir. Bu cihad, -zorunlu olmadığı sürece-maddi olmaktan epey manevi cihad olmak durumundadır. Bu cihad evvela Müslümanların nefsani dilek ve isteklerine gem vuracak, onları Allah’ın isteğini gösteren Kitap ve Sünnet dairesinde çalıştıracak, ümmetin genel menfaatlerini onların şahsî menfaatlerine tercih ettirecek bir eğitim seferberliği halinde olacaktır. İçinde medrese, mektep ve tekkelerin ilim, fikir, zikir ve kültür şubeleriyle bir ortak hissede da uzlaştığı, İslami Literatürde yer alan gerçek din ilimleri ile gerçekleri yansıtan fen bilimlerinin omuz omuza verdiği irfan geleneğini canlandıracak bir eğitim olacaktır.
b) Kitap ve sünnette manevi cihad
Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerde, ilim ve fikir bazında yapılan çabalar/gösterilen gayretler, büyük cihad olarak kıymetlendirilmektedir.
“Resulüm! Kâfirlere boyun eğme ve Kur’an ile onlara karşı büyük cihad et”(Furkan, 25/52) mealindeki bu Mekki ayette Kur’an’la cihad buyruğu verilmiştir ki, bunun bir manevi cihad olduğu açıktır.
Maddi savaşın bahis mevzuu olmadığı Mekke devrinde inen Furkan Müddetinde yer alan ve “Kur’an ile ön görülen büyük cihad” buyruğu, fazlaca açık olarak, bir manevî cihad projesi olan fikrî ve ilmî uğraş anlayışını ortaya koymaktadır.
“(En büyük) Mücahid Allah için nefisiyle cihad eden kimsedir”( Tirmizi, Fezailu’l- Cihad, 2).
Bir hadis-i şerifte “ Nefse karşı yapılan cihada büyük cihad” ismi verilmiştir.( Suyutî, ed-Dureru’l-Müntesira, fi’l-ahadisi’l-münteşira, 1/126)
Hz. Peygamber, on üç yıl boyunca Mekke devrinde, düşmana karşı elindeki tek silahı olan Kur’an-ı Mucizu’l-Beyan’la cihad etmiş ve gün geçtikçe insanların kalplerini fethederek, manevî cihadın bir kararı olan bir hayli fütuhata imza atmıştır. Bu karşı durulmaz silaha karşı, düşmanın eli-kolu bağlanmış, fikir ve ilim alanında büyük bir hezimete uğramıştır.
Bediüzzaman Said Nursi de bu üzere ayet ve hadislerin ışığında manevi cihad anlayışını şu biçimde seslendirmiştir: “Herkes kendi âleminde bir kumandan olduğundan alem-i asgarında(küçüm dünyasında, kendi nefsiyle cihad-ı ekberle mükelleftir ve ahlak-ı Ahmedi ile tahalluk ve sünnet-i Nebeviyeyi ihya ile muvazzaftır”(Nursi, Divan-ı Harb-i Örfi, 55).
İslam ümmetinin kurtuluşu maddi hareketlerle mi, yoksa manevi reçetelerle mi olacak? Bu mevzuyu iki yazıda özetlemeyi düşünüyoruz:
Evvel şunu belirtelim ki, yıllardır maddi aksiyonların ziyandan diğer Müslümanlara bir şey kazandırmadığı meydanda iken bir daha bu metodu kullanmak akl-ı selimin kabul etmeyeceği bir konudur. Ve “ Mü’min birebir delikten iki kez sokulmaz, ısırılmaz.” (Buhârî, Edeb, 83; Müslim, Zühd, 63)manasındaki sahih hadiste işaret edilen iman şuuruyla da uyuşmaz.
-Hiç elbet Müslümanların kurtuluş reçetesi kitap ve sünnettir. Bir de bu iki kaynağın yazdığı reçeteleri güzel okuyan İslam âlimlerinin yapıtlarıdır.
“Tarih tekerrür eder” diye kabul görmüş, deneyimle doğruluğu sabit olmuş tarihi bir kelam vardır. Bir hastalığa düzgün gelen bir ilaç piyasada var ise, tıpkı hastalık için tıpkı ilacı kullanmak hakikat bir mantıktır. bir daha Amerika’yı keşfetmeye gerek yoktur.
Bugünkü İslam âleminin ortasında bulunduğu düşüncelerin benzerilerini tarihte, hatta asr-ı saadette görmek mümkündür. İslam’ın birinci senelerında bir avuç Müslümanın Mekke müşrikleri tarafınca nasıl kuşatıldığı, toplumsal hayattan tecrit edildiği, ekonomik yaptırımlar dâhil türlü türlü zulüm ve azaplara maruz bırakıldığı bilinen bir gerçektir. Hicretten daha sonra da bu kuşatmalar genişleyerek devam etti. Müşriklerle bir arada, Museviler, münafıklar ve Hıristiyanlar tarafınca maddi-manevi savaşlarla Müslümanlar tam bir abluka altına alındılar. Lakin sonuçta zafer İslam’ın ve Müslümanların oldu.
Pekala, Müslümanların bu zaferlerinin sırrı neydi?
Bugün tekerrür eden eski dertleri izale eden eski reçeteleri yeniden kullanmak, uzunluğuyla birlikte en kısa yol olduğunda kuşku yoktur.
Artık bu mevzuyu ana çizgileriyle birkaç husus halinde inceleyelim.
a) Önceliği olan bahislere öncelik vermek
Asr-ı saadette Müslümanların kazandığı bu zaferlerin en değerli bir faktörü ‘Tedriç metodu’nun kullanılması, bu metot içerisinde hikmetli kaidelerin öncelediği konuların uygun vakit ve tabanda yapılmış olmasıdır.
Elbet, o periyotta bu hikmetli sıralamayı ders veren bir nübüvvet süreci vardı. Lakin, her vakit o hikmetlerin inceliklerini ders veren nebevi uygulamalardan ders çıkaracak bir akl-ı selim, bir ilm-i mücerrep vardır.
Bedir savaşı sırasında ordunun konuşlandırılması konusunda bir sahabi deneyiminin, Hendek savaşında Selman-ı Farisi’nin akıl ve deneyiminin temel alınması, akıl ve deneyimin ehemmiyetini gösteren canlı birer misaldir.
Allah yolunda cihad etmektir. Bu cihad, -zorunlu olmadığı sürece-maddi olmaktan epey manevi cihad olmak durumundadır. Bu cihad evvela Müslümanların nefsani dilek ve isteklerine gem vuracak, onları Allah’ın isteğini gösteren Kitap ve Sünnet dairesinde çalıştıracak, ümmetin genel menfaatlerini onların şahsî menfaatlerine tercih ettirecek bir eğitim seferberliği halinde olacaktır. İçinde medrese, mektep ve tekkelerin ilim, fikir, zikir ve kültür şubeleriyle bir ortak hissede da uzlaştığı, İslami Literatürde yer alan gerçek din ilimleri ile gerçekleri yansıtan fen bilimlerinin omuz omuza verdiği irfan geleneğini canlandıracak bir eğitim olacaktır.
b) Kitap ve sünnette manevi cihad
Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerde, ilim ve fikir bazında yapılan çabalar/gösterilen gayretler, büyük cihad olarak kıymetlendirilmektedir.
“Resulüm! Kâfirlere boyun eğme ve Kur’an ile onlara karşı büyük cihad et”(Furkan, 25/52) mealindeki bu Mekki ayette Kur’an’la cihad buyruğu verilmiştir ki, bunun bir manevi cihad olduğu açıktır.
Maddi savaşın bahis mevzuu olmadığı Mekke devrinde inen Furkan Müddetinde yer alan ve “Kur’an ile ön görülen büyük cihad” buyruğu, fazlaca açık olarak, bir manevî cihad projesi olan fikrî ve ilmî uğraş anlayışını ortaya koymaktadır.
“(En büyük) Mücahid Allah için nefisiyle cihad eden kimsedir”( Tirmizi, Fezailu’l- Cihad, 2).
Bir hadis-i şerifte “ Nefse karşı yapılan cihada büyük cihad” ismi verilmiştir.( Suyutî, ed-Dureru’l-Müntesira, fi’l-ahadisi’l-münteşira, 1/126)
Hz. Peygamber, on üç yıl boyunca Mekke devrinde, düşmana karşı elindeki tek silahı olan Kur’an-ı Mucizu’l-Beyan’la cihad etmiş ve gün geçtikçe insanların kalplerini fethederek, manevî cihadın bir kararı olan bir hayli fütuhata imza atmıştır. Bu karşı durulmaz silaha karşı, düşmanın eli-kolu bağlanmış, fikir ve ilim alanında büyük bir hezimete uğramıştır.
Bediüzzaman Said Nursi de bu üzere ayet ve hadislerin ışığında manevi cihad anlayışını şu biçimde seslendirmiştir: “Herkes kendi âleminde bir kumandan olduğundan alem-i asgarında(küçüm dünyasında, kendi nefsiyle cihad-ı ekberle mükelleftir ve ahlak-ı Ahmedi ile tahalluk ve sünnet-i Nebeviyeyi ihya ile muvazzaftır”(Nursi, Divan-ı Harb-i Örfi, 55).