PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Ramazan orucunun hikmetlerinden biri de insanların toplumsal hayatlarıyla ilgilidir. İnsan için “fıtraten uygar bir varlık” vasfı kullanılır. Uygar demek, tek başına yaşaması mümkün olmayan, bütün muhtaçlıklarını kendi kendine karşılayamayan, ortasında bulunduğu ortamdaki diğer insanların da bulunmasına gereksinim duyan ve kendisine de muhtaçlık duyulan varlık demektir. Buna bakılırsa uygar olmak, toplu biçimde yaşamak, karşılıklı yardımlaşma, dayanışma kültürüne sahip olmak manasına gelir. Kimin himmeti yalnız kendi nefsi ise o insan değil… Zira: İnsanın fıtratı uygardır, öteki insanları düşünmeye mecburdur. Onun şahsî hayatı lakin cemiyetin ömrüyle devam edebilir.
“Rabbinin rahmetini paylaştırmak onlara mı düşmüş? Dünya hayatında onların geçimliklerini biz paylaştırdık. Bir kısmı ötekini istihdam etsin diye kimini kiminden derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti onların biriktirdiklerinden daha hayırlıdır” (Zuhruf, 43/32) mealindeki ayette söz edildiği üzere, beşerler, geçim, maişet cihetinde -zengin, yoksul şeklinde- farklı farklı yaratılmıştır. Bu düzenleme ile insanlık topluluğunun uygar bir aile olarak birbirine olan gereksinimleri sebebiyle karşılıklı hürmet ve sevgi, şefkat ve merhamet hislerinin tahrik edilmesiyle, yardımlaşma ve uzlaşmanın sağlanması hedeflenmiştir. Bütün insanların ister istemez bir diğerinin gücüne, parasına, fikrine muhtaç olduğunu görürüz. Onun için “Zen merde, civan pîre, kemân tîre muhtaç./ Ebnây-ı beşer, hâsılı birbirine muhtaç.”(Yâni, bayan erkeğe, genç ihtiyara, yay oka muhtaç. özetlemek gerekirsesı beşerler birbirine muhtaç) demişlerdir. İnsanların bu biçimde birbirine muhtaç olmaları, karşılıklı olarak yardımlaşmaları zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Yardımlaşma, toplum hâlinde yaşamanın doğal bir kararıdur. Hem öbürleri ile yaşamak, hem yardıma gereksinim duymamak imkânsızdır. Bunun için İslâmiyet yardımlaşmayı, bütün maddî ve manevi ömrümüzü kapsayacak biçimde en geniş sonları ile ele almış ve dinî, ahlâkî bir misyon olarak ortaya koymuştur. Kur’an-ı Kerîm’in bir epeyce ayetinde bu mevzuya temas edilerek, Müslümanlar yardımlaşmaya teşvik edilmiştir.
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’in (s.a.v) toplumdaki dayanışma düsturunu vaz eden şu kelamları herkesin kulağına küpe olacak kıymettedir: “Müminlerin birbirlerine gösterdikleri sevgi, merhamet ve şefkat, bir vücudun uzuvları içindeki dayanışmaya benzeri. Çünkü vücudun rastgele bir yeri rahatsızlansa, vücudun tamamı onun sorununa uykusuzluk ve ateşle ortak olur” (Müslim, hno: 2586). Sonsuz merhamet sahibi olan Allah, insanların fıtratında/yaratılışında var ettiği insani faziletlerle yetinmemiş, hem de vahiy ve Kur’an vilayet de bu insani faziletlere göre hareket etmelerini de emretmiş ve zenginleri yoksulların yardımına davet etmiştir. Lakin birden fazla zenginler, daima tok oldukları için, aç olanların halini düşünmezler. Fukaranın acınacak acı hallerini ve açlıklarını, fakat oruçtaki açlıkla tam hissedebilirler. Şayet oruç şayet olmazsa, nefis perest epey zenginler bulunabilir ki, açlık ve fakirlik ne kadar elem verici ve onlar şefkate ne kadar muhtaç olduğunu idrak edemez. halbuki hangi fert olursa olsun, kendinden bir cihette daha yoksulu bulabilir. Ona karşı şefkatle mükelleftir. Şayet nefsine açlık çektirmek mecburiyeti şayet olmazsa, şefkat vasıtasıyla muavenete mükellef olduğu ihsanı ve yardımı yapamaz; yapsa da tam olamaz. Zira o haleti kendi nefsinde hissetmiyor (bk. B. S. Nursi, Mektubat, 400).
“İnsanların en güzeli, insanlara faydalı olandır” (Buhârî, Mağâzî, 35.) hadisi şerifin bildirisini yeterlice anlamak, “Yanı başındaki komşusu açken tok olarak geceleyen kişi (olgun) mü’min değildir”( İbn Ebi Şeybe, Kitabu’l-iman,33) ihtarını güzelce kavramak için ilgili ortamı yaşamak gerekir. Oruç vasıtasıyla açlık ve gereksinim elemini hisseden zenginler yoksullar hakkında düzgün bir empati yapabilir ve yardıma muhtaç insanlara takviye sunmayı kutsal bir bakılırsav addedebilir.
Ben yoksulum halime kimse bakmaz
Uçurumlardan düşsem kanım akmaz
Perişan halim, halime ağlarken
Komşum tok yatıyor beni hiç anmaz
Derler: “ateş düştüğü yeri yakar
Düşenin halinden düşenler anlar”
Tok olan da aç olanı bilemez
Aç olmayan açlığımdan ne anlar
Ramazan orucunun hikmetlerinden biri de insanların toplumsal hayatlarıyla ilgilidir. İnsan için “fıtraten uygar bir varlık” vasfı kullanılır. Uygar demek, tek başına yaşaması mümkün olmayan, bütün muhtaçlıklarını kendi kendine karşılayamayan, ortasında bulunduğu ortamdaki diğer insanların da bulunmasına gereksinim duyan ve kendisine de muhtaçlık duyulan varlık demektir. Buna bakılırsa uygar olmak, toplu biçimde yaşamak, karşılıklı yardımlaşma, dayanışma kültürüne sahip olmak manasına gelir. Kimin himmeti yalnız kendi nefsi ise o insan değil… Zira: İnsanın fıtratı uygardır, öteki insanları düşünmeye mecburdur. Onun şahsî hayatı lakin cemiyetin ömrüyle devam edebilir.
“Rabbinin rahmetini paylaştırmak onlara mı düşmüş? Dünya hayatında onların geçimliklerini biz paylaştırdık. Bir kısmı ötekini istihdam etsin diye kimini kiminden derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti onların biriktirdiklerinden daha hayırlıdır” (Zuhruf, 43/32) mealindeki ayette söz edildiği üzere, beşerler, geçim, maişet cihetinde -zengin, yoksul şeklinde- farklı farklı yaratılmıştır. Bu düzenleme ile insanlık topluluğunun uygar bir aile olarak birbirine olan gereksinimleri sebebiyle karşılıklı hürmet ve sevgi, şefkat ve merhamet hislerinin tahrik edilmesiyle, yardımlaşma ve uzlaşmanın sağlanması hedeflenmiştir. Bütün insanların ister istemez bir diğerinin gücüne, parasına, fikrine muhtaç olduğunu görürüz. Onun için “Zen merde, civan pîre, kemân tîre muhtaç./ Ebnây-ı beşer, hâsılı birbirine muhtaç.”(Yâni, bayan erkeğe, genç ihtiyara, yay oka muhtaç. özetlemek gerekirsesı beşerler birbirine muhtaç) demişlerdir. İnsanların bu biçimde birbirine muhtaç olmaları, karşılıklı olarak yardımlaşmaları zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Yardımlaşma, toplum hâlinde yaşamanın doğal bir kararıdur. Hem öbürleri ile yaşamak, hem yardıma gereksinim duymamak imkânsızdır. Bunun için İslâmiyet yardımlaşmayı, bütün maddî ve manevi ömrümüzü kapsayacak biçimde en geniş sonları ile ele almış ve dinî, ahlâkî bir misyon olarak ortaya koymuştur. Kur’an-ı Kerîm’in bir epeyce ayetinde bu mevzuya temas edilerek, Müslümanlar yardımlaşmaya teşvik edilmiştir.
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’in (s.a.v) toplumdaki dayanışma düsturunu vaz eden şu kelamları herkesin kulağına küpe olacak kıymettedir: “Müminlerin birbirlerine gösterdikleri sevgi, merhamet ve şefkat, bir vücudun uzuvları içindeki dayanışmaya benzeri. Çünkü vücudun rastgele bir yeri rahatsızlansa, vücudun tamamı onun sorununa uykusuzluk ve ateşle ortak olur” (Müslim, hno: 2586). Sonsuz merhamet sahibi olan Allah, insanların fıtratında/yaratılışında var ettiği insani faziletlerle yetinmemiş, hem de vahiy ve Kur’an vilayet de bu insani faziletlere göre hareket etmelerini de emretmiş ve zenginleri yoksulların yardımına davet etmiştir. Lakin birden fazla zenginler, daima tok oldukları için, aç olanların halini düşünmezler. Fukaranın acınacak acı hallerini ve açlıklarını, fakat oruçtaki açlıkla tam hissedebilirler. Şayet oruç şayet olmazsa, nefis perest epey zenginler bulunabilir ki, açlık ve fakirlik ne kadar elem verici ve onlar şefkate ne kadar muhtaç olduğunu idrak edemez. halbuki hangi fert olursa olsun, kendinden bir cihette daha yoksulu bulabilir. Ona karşı şefkatle mükelleftir. Şayet nefsine açlık çektirmek mecburiyeti şayet olmazsa, şefkat vasıtasıyla muavenete mükellef olduğu ihsanı ve yardımı yapamaz; yapsa da tam olamaz. Zira o haleti kendi nefsinde hissetmiyor (bk. B. S. Nursi, Mektubat, 400).
“İnsanların en güzeli, insanlara faydalı olandır” (Buhârî, Mağâzî, 35.) hadisi şerifin bildirisini yeterlice anlamak, “Yanı başındaki komşusu açken tok olarak geceleyen kişi (olgun) mü’min değildir”( İbn Ebi Şeybe, Kitabu’l-iman,33) ihtarını güzelce kavramak için ilgili ortamı yaşamak gerekir. Oruç vasıtasıyla açlık ve gereksinim elemini hisseden zenginler yoksullar hakkında düzgün bir empati yapabilir ve yardıma muhtaç insanlara takviye sunmayı kutsal bir bakılırsav addedebilir.
Ben yoksulum halime kimse bakmaz
Uçurumlardan düşsem kanım akmaz
Perişan halim, halime ağlarken
Komşum tok yatıyor beni hiç anmaz
Derler: “ateş düştüğü yeri yakar
Düşenin halinden düşenler anlar”
Tok olan da aç olanı bilemez
Aç olmayan açlığımdan ne anlar