PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Ramazan orucunun hikmetlerinden biri de İnsanların toplumsal hayatlarıyla ilgilidir. İnsan için “fıtraten uygar bir varlık” vasfı kullanılır. Uygar demek, tek başına yaşaması mümkün olmayan, bütün muhtaçlıklarını kendi kendine karşılayamayan, ortasında bulunduğu ortamdaki diğer insanların da bulunmasına muhtaçlık duyan ve kendisine de gereksinim duyulan varlık demektir. Buna nazaran uygar olmak, toplu biçimde yaşamak, karşılıklı yardımlaşma, dayanışma kültürüne sahip olmak manasına gelir. Kimin himmeti yalnız kendi nefsi ise o insan değil… Zira: İnsanın fıtratı uygardır, diğer insanları düşünmeye mecburdur. Onun ferdî ömrü fakat cemiyetin hayatıyla devam edebilir.
“Rabbinin rahmetini paylaştırmak onlara mı düşmüş? Dünya hayatında onların geçimliklerini biz paylaştırdık. Bir kısmı ötekini istihdam etsin diye kimini kiminden derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti onların biriktirdiklerinden daha hayırlıdır” (Zuhruf, 43/32) mealindeki ayette tabir edildiği üzere, beşerler, geçim, maişet cihetinde -zengin, yoksul şeklinde- farklı farklı yaratılmıştır. Bu düzenleme ile insanlık topluluğunun uygar bir aile olarak birbirine olan gereksinimleri sebebiyle karşılıklı hürmet ve sevgi, şefkat ve merhamet hislerinin tahrik edilmesiyle, yardımlaşma ve uzlaşmanın sağlanması hedeflenmiştir. Bu gün dünyada yaşayan bütün insanların -ister istemez- bir diğerinin iş gücüne yahut parasına veya fikrine-bilgisine muhtaç olduğunu görürüz. Onun için “Zen merde, civan pîre, kemân tîre muhtaç./ Ebnây-ı beşer, hâsılı birbirine muhtaç.”(Yâni, bayan erkeğe, genç ihtiyara, yay oka muhtaç. özetlemek gerekirsesı beşerler birbirine muhtaç) demişlerdir. İnsanların bu biçimde birbirine muhtaç olmaları, karşılıklı olarak yardımlaşma zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Yardımlaşma, toplum hâlinde yaşamanın doğal ve de zarurî bir kararıdur. Hem öbürleri ile yaşamak, hem yardıma gereksinim duymamak imkânsızdır. Bunun için İslâm dini yardımlaşmayı, bütün maddî ve mânevî hayatımızı kapsayacak biçimde en geniş hudutları ile ele almış ve insanî, dinî, ahlâkî bir bakılırsav olarak ortaya koymuştur. Kur’an-ı Kerîm’in bir hayli ayetinde bu hususa temas edilerek, Müslümanlar yardımlaşmaya teşvik edilmiştir.
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’in (s.a.v) toplumdaki dayanışma düsturunu vaz eden şu kelamları herkesin kulağına küpe olacak kıymettedir: “Müminlerin birbirlerine gösterdikleri/göstermeleri gereken sevgi, merhamet ve şefkat, bir vücudun uzuvları içindeki dayanışmaya misal. Çünkü vücudun rastgele bir yeri rahatsızlansa, vücudun tamamı onun meşakkatine uykusuzluk ve ateşle ortak olur” (Müslim, hno: 2586). Sonsuz merhamet sahibi olan Allah, insanların fıtratında/yaratılışında var ettiği insani faziletlerle yetinmemiş, hem de vahiy ve Kur’an vilayet de bu fıtrî olan insani faziletlere bakılırsa hareket etmelerini de emretmiş ve zenginleri yoksulların yardımına davet etmiştir. Lakin birden fazla zenginler, daima tok oldukları için, aç olanların halini düşünmezler.
Fukaranın acınacak acı hallerini ve açlıklarını, lakin oruçtaki açlıkla tam hissedebilirler. Şayet oruç şayet olmazsa, nefis perest/sırf kendini düşünen epeyce zenginler bulunabilir ki, açlık ve fakirlik ne kadar elem verici ve onlar şefkate ne kadar muhtaç olduğunu idrak edemez. halbuki hangi fert olursa olsun, kendinden bir cihette daha yoksulu bulabilir ve ona karşı şefkatle mükelleftir. Şayet nefsine açlık çektirmek mecburiyeti şayet olmazsa, şefkat vasıtasıyla muavenete mükellef olduğu ihsanı ve yardımı yapamaz; yapsa da tam olmaz. Zira o haleti kendi nefsinde hissetmiyor (bk. Nursi, Mektubat, 400). Oruç vasıtasıyla açlık ve gereksinim elemini hisseden zenginler, yoksullar hakkında düzgün bir empati yapabilir ve yardıma muhtaç insanlara dayanak sunmayı kutsal bir bakılırsav addedebilir. Ve bir hadis-i şerifte veciz bir biçimde tabir edildiği üzere, “Bütün Müslümanlar bir tek şahıs üzeredir; (ağrıdan) gözü şikâyet etse bütün bedeni şikâyet eder, başı şikâyet etse tüm bedeni şikâyet eder”(Müslim, 67). Demek ki, bir Müslümanın rastgele bir kasveti olursa, yakınında bulunan ve bunu duyan Müslümanların çabucak onun imdadına koşmaları; sıkıntılarına derman hastalığına reçete olmaları, zahmetine teselli vermeleri gerekir.
Ramazan orucunun hikmetlerinden biri de İnsanların toplumsal hayatlarıyla ilgilidir. İnsan için “fıtraten uygar bir varlık” vasfı kullanılır. Uygar demek, tek başına yaşaması mümkün olmayan, bütün muhtaçlıklarını kendi kendine karşılayamayan, ortasında bulunduğu ortamdaki diğer insanların da bulunmasına muhtaçlık duyan ve kendisine de gereksinim duyulan varlık demektir. Buna nazaran uygar olmak, toplu biçimde yaşamak, karşılıklı yardımlaşma, dayanışma kültürüne sahip olmak manasına gelir. Kimin himmeti yalnız kendi nefsi ise o insan değil… Zira: İnsanın fıtratı uygardır, diğer insanları düşünmeye mecburdur. Onun ferdî ömrü fakat cemiyetin hayatıyla devam edebilir.
“Rabbinin rahmetini paylaştırmak onlara mı düşmüş? Dünya hayatında onların geçimliklerini biz paylaştırdık. Bir kısmı ötekini istihdam etsin diye kimini kiminden derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti onların biriktirdiklerinden daha hayırlıdır” (Zuhruf, 43/32) mealindeki ayette tabir edildiği üzere, beşerler, geçim, maişet cihetinde -zengin, yoksul şeklinde- farklı farklı yaratılmıştır. Bu düzenleme ile insanlık topluluğunun uygar bir aile olarak birbirine olan gereksinimleri sebebiyle karşılıklı hürmet ve sevgi, şefkat ve merhamet hislerinin tahrik edilmesiyle, yardımlaşma ve uzlaşmanın sağlanması hedeflenmiştir. Bu gün dünyada yaşayan bütün insanların -ister istemez- bir diğerinin iş gücüne yahut parasına veya fikrine-bilgisine muhtaç olduğunu görürüz. Onun için “Zen merde, civan pîre, kemân tîre muhtaç./ Ebnây-ı beşer, hâsılı birbirine muhtaç.”(Yâni, bayan erkeğe, genç ihtiyara, yay oka muhtaç. özetlemek gerekirsesı beşerler birbirine muhtaç) demişlerdir. İnsanların bu biçimde birbirine muhtaç olmaları, karşılıklı olarak yardımlaşma zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır. Yardımlaşma, toplum hâlinde yaşamanın doğal ve de zarurî bir kararıdur. Hem öbürleri ile yaşamak, hem yardıma gereksinim duymamak imkânsızdır. Bunun için İslâm dini yardımlaşmayı, bütün maddî ve mânevî hayatımızı kapsayacak biçimde en geniş hudutları ile ele almış ve insanî, dinî, ahlâkî bir bakılırsav olarak ortaya koymuştur. Kur’an-ı Kerîm’in bir hayli ayetinde bu hususa temas edilerek, Müslümanlar yardımlaşmaya teşvik edilmiştir.
Âlemlere rahmet olarak gönderilen Hz. Muhammed’in (s.a.v) toplumdaki dayanışma düsturunu vaz eden şu kelamları herkesin kulağına küpe olacak kıymettedir: “Müminlerin birbirlerine gösterdikleri/göstermeleri gereken sevgi, merhamet ve şefkat, bir vücudun uzuvları içindeki dayanışmaya misal. Çünkü vücudun rastgele bir yeri rahatsızlansa, vücudun tamamı onun meşakkatine uykusuzluk ve ateşle ortak olur” (Müslim, hno: 2586). Sonsuz merhamet sahibi olan Allah, insanların fıtratında/yaratılışında var ettiği insani faziletlerle yetinmemiş, hem de vahiy ve Kur’an vilayet de bu fıtrî olan insani faziletlere bakılırsa hareket etmelerini de emretmiş ve zenginleri yoksulların yardımına davet etmiştir. Lakin birden fazla zenginler, daima tok oldukları için, aç olanların halini düşünmezler.
Fukaranın acınacak acı hallerini ve açlıklarını, lakin oruçtaki açlıkla tam hissedebilirler. Şayet oruç şayet olmazsa, nefis perest/sırf kendini düşünen epeyce zenginler bulunabilir ki, açlık ve fakirlik ne kadar elem verici ve onlar şefkate ne kadar muhtaç olduğunu idrak edemez. halbuki hangi fert olursa olsun, kendinden bir cihette daha yoksulu bulabilir ve ona karşı şefkatle mükelleftir. Şayet nefsine açlık çektirmek mecburiyeti şayet olmazsa, şefkat vasıtasıyla muavenete mükellef olduğu ihsanı ve yardımı yapamaz; yapsa da tam olmaz. Zira o haleti kendi nefsinde hissetmiyor (bk. Nursi, Mektubat, 400). Oruç vasıtasıyla açlık ve gereksinim elemini hisseden zenginler, yoksullar hakkında düzgün bir empati yapabilir ve yardıma muhtaç insanlara dayanak sunmayı kutsal bir bakılırsav addedebilir. Ve bir hadis-i şerifte veciz bir biçimde tabir edildiği üzere, “Bütün Müslümanlar bir tek şahıs üzeredir; (ağrıdan) gözü şikâyet etse bütün bedeni şikâyet eder, başı şikâyet etse tüm bedeni şikâyet eder”(Müslim, 67). Demek ki, bir Müslümanın rastgele bir kasveti olursa, yakınında bulunan ve bunu duyan Müslümanların çabucak onun imdadına koşmaları; sıkıntılarına derman hastalığına reçete olmaları, zahmetine teselli vermeleri gerekir.