PROF. DR. NİYAZİ BEKİ
Bugünkü yazımızda tasavvuf erbabının ileri gelenlerinden Hatim-i Asamın 33 yıllık tahsil hayatında öncelikli sıkıntılar olarak gördüğü sekiz hususu takdim etmeye çalışacağız:
İslam âlimlerinden Hatim-i Asam, tasavvuf erbabından meşhur Şakîk-i Belhî’den 33 yıl ders almış ve öncelikli olarak sekiz şey öğrenmiş: Allah’a içtenlikle ibadet etmek, onun kelamlarını ömrüne tatbik etmek, baki olanı fani olana yeğlemek, onun buyruk ve yasaklarına riayet etmek, onun taksimatına razı olmak, insanlara düşmanlık yapmaktan vazgeçmek, helal ve harama dikkat etmek ve Allah’a güvenip dayanmak.
Rivayete bakılırsa, Şakîk-i Belhî hazretleri ile talebesi Hatim-i Asam hazretleri içinde şu biçimde bir diyalog geçmiştir:
-Şakik sormuş:
“Ne kadar vakittir benden ders alıyorsun?”
-Hatim yanıt vermiş:
“33 yıldır.”
-“Bu kadar vakit ortasında benden neler öğrendin?”
-“Sekiz şey öğrendim.”
-“Çok üzüldüm, emeklerim boşa mı gitti?”
-“Hocam, siz sordunuz, ben de doğrusunu söylemiş oldum. Sekiz şey öğrendim.”
-“Peki, nedir bu sekiz şey?”
-“Birincisi: İnsanlara baktım. her insanın sevdiği birtakım şeyler var. Lakin bunlar, o kimseyle mezara kadar arkadaşlık ediyor ve daha sonra onu yalnız bırakıp ayrılıyorlar. Ben de kabirde benimle birlikte olacak salih amel üzere bir sevgili buldum, Rabbime içtenlikle ibadet etmeye karar verdim.
İkincisi: Baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Ama kim Rabbinin divanında durmaktan korkar da nefsini heva ve hevese uymaktan dizginlerse onun varacağı yer elbet cennettir’ (Naziat, 79/40-41). Ben de -Allah’ın kelamının en yanlışsız olduğuna iman eden biri olarak- onun bu tavsiyesini ömrüme tatbik ettim.
Üçüncüsü: Baktım ki beşerler, kendileri için değer tabir eden bedelli eşyalarını titizlikle koruma edip saklıyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Sizin elinizdekiler fanidir tükenir lakin Allah’ın elinde olanlar bakidir’ (Nahl, 16/96). Ben de bütün benliğimle baki olanı fani olana tercih etmeye karar verdim. Dünya için topladıklarımı, Allah yolunda harcadım.
Dördüncüsü: Baktım ki beşerler, mal-mülk, makam-mevki, soy-sop üzere bedellerle erdem kazanmaya çalışıyorlar. daha sonra baktım ki, Allah şöyleki buyuruyor: ‘Şüphesiz Allah katında sizin en şerefliniz en epeyce takvalı olanınızdır’ (Hucurat, 49/13). Ben de takvayı/Allah’ın buyruk ve yasaklarına riayet etmeyi, ona karşı saygılı davranmayı en kıymetli bakılırsav bildim.
Beşincisi: Baktım ki beşerler bilhassa maişet konusunda birbirlerini tenkit edip düşmanca davranıyorlar. Bunun da asıl niçininin haset olduğunu gördüm. daha sonra baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Bu dünya ömründe onların maişetlerini/rızıklarını ortalarında taksim eden biziz’ (Zuhruf, 43/32). Ben de Allah’ın bu kesin ve açık beyanına iman eden biri olarak onun bu taksimatına razı oldum, huzur buldum rahat ettim.
Altıncısı: Baktım ki beşerler birbiriyle hengame ediyor ve düşmanca davranıp birbirini öldürüyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Şüphesiz ki şeytan sizin düşmanınızdır, siz de onu düşman edinin’ (Fatır, 35/6). Ben de bu ilahi ikaza uyarak insanların düşmanlığından vazgeçtim, yalnız şeytanı düşman kabul ettim ve onunla uğraş etmeye karar verdim.
Yedincisi: Baktım ki beşerler rızık ve geçim uğruna onur ve haysiyetlerini feda ediyorlar. Bu bahiste helal-haram demeden her yolu mubah görüyorlar. daha sonra baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Yeryüzünde kımıldayan hiç bir canlı yoktur ki onun rızkı Allah’a ilişkin olmasın’ (Hud, 11/6). Ben de Allah’ın yegâne Rezzak olduğuna, her canlı üzere benim de rızkımın ona ilişkin olduğuna iman ettim, bundan bu biçimde bana düşen misyonumu yaparken ve sebepler dairesinde rızkımı ararken, helal ve harama azami derecede dikkat etmeye uğraş ettim.
Sekizincisi: Baktım ki beşerler ekseriyetle -sanatlarında, ticaretlerinde, sağlıklarında- kendileri üzere aciz bir mahlûka güvenip dayanıyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Kim Allah’a güvenip dayanırsa/ona tevekkül ederse O, ona kâfidir.’ (Talak, 65/3). Ben de büyük Allah’a güvenip dayandım ve ‘O bana kâfidir’ dedim.”
Şakik-i Belhi hazretleri, talebesi Hatim-i Asam’ın bu tespitlerinden epeyce şad oldu ve ‘bunların bütün semavi dinlerde fazlaca kıymetli köşe taşları olduğunu’ belirterek kendisini tebrik etti (İhya,1/65-66).
‘İNSAN BU DÜNYAYA SAFA SÜRMEK İÇİN GELMEDİ’
Şunu unutmayalım ki, “İnsan bu dünyaya keyif sürmek ve lezzet almak için gelmediğine, mütemadiyen gelenlerin gitmesi ve gençlerin ihtiyarlaşması ve mütemadiyen zeval ve firakta yuvarlanması şahiddir. Hem insan, ziyaşamın/canlıların en harikası, en yükseği ve cihazatça en zengini, tahminen zihayatların/hayat sahibi olan varlıkların sultanı kararında iken, geçmiş lezzetleri ve gelecek belaları düşünmek vasıtasıyla, hayvana nispeten en edna/aşağı bir derecede lakin kederli, meşakkatli bir hayat geçiriyor. Demek insan, bu dünyaya yalnız hoş yaşamak için ve rahatla ve safa ile ömür geçirmek için gelmemiştir. Tahminen azîm bir sermaye elinde bulunan insan, burada ticaret ile ebedî daimî bir ömrün saadetine çalışmak için gelmiştir. Onun eline verilen sermaye de ömürdür (Lem’alar/ 25. Lema, s 206 -207).
“Dünya madem fânidir. Hem madem ömür kısadır. Hem madem çok gerekli görevler oldukçatur. Hem madem hayat-ı ebediye burada kazanılacaktır. Hem madem dünya sahibsiz değil. Hem madem şu misafirhane-i dünyanın çok Hakîm ve Kerim bir Müdebbiri var. Hem madem ne güzellik ve ne kötülük, cezasız/karşılıksız kalmayacaktır. Hem madem (Allah hiç kimseye gücünün üstünde bir mesuliyet yüklemez” mealindeki ayetin) sırrınca teklif-i mâlâyutak (insan taşıyamayacağı bir teklif) yoktur. Hem madem zararsız yol, ziyanlı yola müreccahtır. Hem madem dünyevî dostlar ve rütbeler, kabir kapısına kadardır. olağan olarak en bahtiyar odur ki: Dünya için âhireti unutmasın, âhiretini dünyaya feda etmesin, hayat-ı ebediyesini hayat-ı dünyeviye için bozmasın, malayani şeylerle ömrünü telef etmesin; kendini konuk telakki edip misafirhane sahibinin buyruklarına göre hareket etsin; selâmetle kabir kapısını açıp saadet-i ebediyeye girsin…” (Mektubat, 71). Rabbimiz bizi bu Ramazan ayı hürmetine razı olduğu dosdoğru yola iletsin ve ondan sapmamıza müsaade vermesin! Âmin!
Bugünkü yazımızda tasavvuf erbabının ileri gelenlerinden Hatim-i Asamın 33 yıllık tahsil hayatında öncelikli sıkıntılar olarak gördüğü sekiz hususu takdim etmeye çalışacağız:
İslam âlimlerinden Hatim-i Asam, tasavvuf erbabından meşhur Şakîk-i Belhî’den 33 yıl ders almış ve öncelikli olarak sekiz şey öğrenmiş: Allah’a içtenlikle ibadet etmek, onun kelamlarını ömrüne tatbik etmek, baki olanı fani olana yeğlemek, onun buyruk ve yasaklarına riayet etmek, onun taksimatına razı olmak, insanlara düşmanlık yapmaktan vazgeçmek, helal ve harama dikkat etmek ve Allah’a güvenip dayanmak.
Rivayete bakılırsa, Şakîk-i Belhî hazretleri ile talebesi Hatim-i Asam hazretleri içinde şu biçimde bir diyalog geçmiştir:
-Şakik sormuş:
“Ne kadar vakittir benden ders alıyorsun?”
-Hatim yanıt vermiş:
“33 yıldır.”
-“Bu kadar vakit ortasında benden neler öğrendin?”
-“Sekiz şey öğrendim.”
-“Çok üzüldüm, emeklerim boşa mı gitti?”
-“Hocam, siz sordunuz, ben de doğrusunu söylemiş oldum. Sekiz şey öğrendim.”
-“Peki, nedir bu sekiz şey?”
-“Birincisi: İnsanlara baktım. her insanın sevdiği birtakım şeyler var. Lakin bunlar, o kimseyle mezara kadar arkadaşlık ediyor ve daha sonra onu yalnız bırakıp ayrılıyorlar. Ben de kabirde benimle birlikte olacak salih amel üzere bir sevgili buldum, Rabbime içtenlikle ibadet etmeye karar verdim.
İkincisi: Baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Ama kim Rabbinin divanında durmaktan korkar da nefsini heva ve hevese uymaktan dizginlerse onun varacağı yer elbet cennettir’ (Naziat, 79/40-41). Ben de -Allah’ın kelamının en yanlışsız olduğuna iman eden biri olarak- onun bu tavsiyesini ömrüme tatbik ettim.
Üçüncüsü: Baktım ki beşerler, kendileri için değer tabir eden bedelli eşyalarını titizlikle koruma edip saklıyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Sizin elinizdekiler fanidir tükenir lakin Allah’ın elinde olanlar bakidir’ (Nahl, 16/96). Ben de bütün benliğimle baki olanı fani olana tercih etmeye karar verdim. Dünya için topladıklarımı, Allah yolunda harcadım.
Dördüncüsü: Baktım ki beşerler, mal-mülk, makam-mevki, soy-sop üzere bedellerle erdem kazanmaya çalışıyorlar. daha sonra baktım ki, Allah şöyleki buyuruyor: ‘Şüphesiz Allah katında sizin en şerefliniz en epeyce takvalı olanınızdır’ (Hucurat, 49/13). Ben de takvayı/Allah’ın buyruk ve yasaklarına riayet etmeyi, ona karşı saygılı davranmayı en kıymetli bakılırsav bildim.
Beşincisi: Baktım ki beşerler bilhassa maişet konusunda birbirlerini tenkit edip düşmanca davranıyorlar. Bunun da asıl niçininin haset olduğunu gördüm. daha sonra baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Bu dünya ömründe onların maişetlerini/rızıklarını ortalarında taksim eden biziz’ (Zuhruf, 43/32). Ben de Allah’ın bu kesin ve açık beyanına iman eden biri olarak onun bu taksimatına razı oldum, huzur buldum rahat ettim.
Altıncısı: Baktım ki beşerler birbiriyle hengame ediyor ve düşmanca davranıp birbirini öldürüyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Şüphesiz ki şeytan sizin düşmanınızdır, siz de onu düşman edinin’ (Fatır, 35/6). Ben de bu ilahi ikaza uyarak insanların düşmanlığından vazgeçtim, yalnız şeytanı düşman kabul ettim ve onunla uğraş etmeye karar verdim.
Yedincisi: Baktım ki beşerler rızık ve geçim uğruna onur ve haysiyetlerini feda ediyorlar. Bu bahiste helal-haram demeden her yolu mubah görüyorlar. daha sonra baktım ki Allah şu biçimde buyuruyor: ‘Yeryüzünde kımıldayan hiç bir canlı yoktur ki onun rızkı Allah’a ilişkin olmasın’ (Hud, 11/6). Ben de Allah’ın yegâne Rezzak olduğuna, her canlı üzere benim de rızkımın ona ilişkin olduğuna iman ettim, bundan bu biçimde bana düşen misyonumu yaparken ve sebepler dairesinde rızkımı ararken, helal ve harama azami derecede dikkat etmeye uğraş ettim.
Sekizincisi: Baktım ki beşerler ekseriyetle -sanatlarında, ticaretlerinde, sağlıklarında- kendileri üzere aciz bir mahlûka güvenip dayanıyorlar. daha sonra baktım ki Allah şöyleki buyuruyor: ‘Kim Allah’a güvenip dayanırsa/ona tevekkül ederse O, ona kâfidir.’ (Talak, 65/3). Ben de büyük Allah’a güvenip dayandım ve ‘O bana kâfidir’ dedim.”
Şakik-i Belhi hazretleri, talebesi Hatim-i Asam’ın bu tespitlerinden epeyce şad oldu ve ‘bunların bütün semavi dinlerde fazlaca kıymetli köşe taşları olduğunu’ belirterek kendisini tebrik etti (İhya,1/65-66).
‘İNSAN BU DÜNYAYA SAFA SÜRMEK İÇİN GELMEDİ’
Şunu unutmayalım ki, “İnsan bu dünyaya keyif sürmek ve lezzet almak için gelmediğine, mütemadiyen gelenlerin gitmesi ve gençlerin ihtiyarlaşması ve mütemadiyen zeval ve firakta yuvarlanması şahiddir. Hem insan, ziyaşamın/canlıların en harikası, en yükseği ve cihazatça en zengini, tahminen zihayatların/hayat sahibi olan varlıkların sultanı kararında iken, geçmiş lezzetleri ve gelecek belaları düşünmek vasıtasıyla, hayvana nispeten en edna/aşağı bir derecede lakin kederli, meşakkatli bir hayat geçiriyor. Demek insan, bu dünyaya yalnız hoş yaşamak için ve rahatla ve safa ile ömür geçirmek için gelmemiştir. Tahminen azîm bir sermaye elinde bulunan insan, burada ticaret ile ebedî daimî bir ömrün saadetine çalışmak için gelmiştir. Onun eline verilen sermaye de ömürdür (Lem’alar/ 25. Lema, s 206 -207).
“Dünya madem fânidir. Hem madem ömür kısadır. Hem madem çok gerekli görevler oldukçatur. Hem madem hayat-ı ebediye burada kazanılacaktır. Hem madem dünya sahibsiz değil. Hem madem şu misafirhane-i dünyanın çok Hakîm ve Kerim bir Müdebbiri var. Hem madem ne güzellik ve ne kötülük, cezasız/karşılıksız kalmayacaktır. Hem madem (Allah hiç kimseye gücünün üstünde bir mesuliyet yüklemez” mealindeki ayetin) sırrınca teklif-i mâlâyutak (insan taşıyamayacağı bir teklif) yoktur. Hem madem zararsız yol, ziyanlı yola müreccahtır. Hem madem dünyevî dostlar ve rütbeler, kabir kapısına kadardır. olağan olarak en bahtiyar odur ki: Dünya için âhireti unutmasın, âhiretini dünyaya feda etmesin, hayat-ı ebediyesini hayat-ı dünyeviye için bozmasın, malayani şeylerle ömrünü telef etmesin; kendini konuk telakki edip misafirhane sahibinin buyruklarına göre hareket etsin; selâmetle kabir kapısını açıp saadet-i ebediyeye girsin…” (Mektubat, 71). Rabbimiz bizi bu Ramazan ayı hürmetine razı olduğu dosdoğru yola iletsin ve ondan sapmamıza müsaade vermesin! Âmin!