Gezegenin en büyük tatlı su deposunun başı dertte.
Dünyadaki tatlı suyun beşte birinin aktığı Amazon yağmur ormanları, sona erme belirtisi göstermeyen şiddetli bir kuraklıktan muzdarip.
Muhtemelen küresel ısınma ve ormansızlaşma nedeniyle daha da kötüleşen kuraklık, büyük nehirleri rekor oranlarda kuruturken, yerli topluluklar da dahil olmak üzere milyonlarca insan için havayı tehlikeli hale getiren büyük orman yangınlarına yol açtı.
Büyük bir nehir Pazartesi günü bugüne kadar kaydedilen en düşük seviyesine ulaşırken, diğerleri rekor seviyelere yakın, nesli tükenmekte olan pembe yunusları boğuyor, büyük bir hidroelektrik santralini kapatıyor ve yalnızca tekneyle seyahat edebilen uzak topluluklarda on binlerce insanı tecrit ediyor.
Amazon’daki küçük bir nehir topluluğu olan Boca do Mamirauá’nın lideri 50 yaşındaki Ruth Martins, “Nehrin eskiden olduğu yer artık sadece toprak” dedi. “Daha önce böyle bir kuraklık yaşamamıştık”
Daha kuru koşullar, dünyanın en büyük ve biyolojik çeşitliliğe sahip yağmur ormanlarının yok oluşunu hızlandırıyor; bu ormanların bir kısmı, büyük miktarlarda ısıyı tutan gazları depolayan nemli ekosistemlerden, gazları atmosfere salan daha kuru ekosistemlere dönüşmeye başladı. Sonuç, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik kaybıyla mücadeleye yönelik küresel mücadeleye çifte darbe oldu.
Amazon’daki değişiklikleri belgeleyen Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nden bilim adamı Luciana Vanni Gatti, “Bu, sonuçları kalıcı olan bir felaket” dedi. “Orman ne kadar çok kaybolursa, dayanıklılığı da o kadar azalır.”
Son araştırmalar, iklim değişikliği, ormansızlaşma ve yangınların Amazon’un şiddetli kuraklıktan kurtulmasını zorlaştırdığını gösterdi.
Ve Bayan Gatti, en kötüsünün henüz gelmemiş olabileceği konusunda uyardı. Önümüzdeki birkaç hafta içinde yağmur mevsiminin başlaması bekleniyor ve eğer haziran ayında başlayan kuraklık devam ederse, Amazon’un en kurak döneminde ilk kez bu tür aşırı koşullar hakim olacak ve en yağışlı dönemine kadar devam edecek.
Amazon’un kuzeybatısındaki kırsal bir topluluk olan Tefé’de yaşayanlar, motosikletlerle ve kürekli kanolarla göl dibindeki çamurlu bölgeleri geçerek bir zamanlar nehir olan dar derelerden aşağı iniyor. Yerel Sivil Savunma Servisi koordinatörü Edivilson Braga, aynı bölgede yaklaşık 158 nehir kenarı köyünün, onları büyük şehirlere bağlayan su yollarının kuruması nedeniyle geride kaldığını söyledi.
Yetkililerin şu ana kadar binlerce aileye binlerce sepet temel gıda maddesini çoğu helikopterle ulaştırdığını da sözlerine ekledi.
Tefé merkezli bir araştırma kuruluşu olan Mamirauá Enstitüsü’nde hidrolog olan Ayan Santos Fleischmann, Amazon’un geçmişte kuraklıklar yaşadığını ancak şimdi “eş zamanlı felaketlerle” karşı karşıya olduğunu söyledi. Az yağış, kavurucu sıcaklar ve kaynar su sıcaklıkları bölgeyi eş zamanlı olarak etkiliyor.
“Bu bir kriz; insani, çevresel ve sağlıkla ilgili bir kriz” dedi Dr. Fleischmann. “Ve bizi en çok korkutan şey önümüzde olanlardır.”
Topluluk lideri Bayan Martins, Tefé’den sürat teknesiyle yaklaşık iki saat uzaklıktaki Boca do Mamirauá’da, kuruyan su yollarının temel gıda ve ilaç stoklarının azalmasına neden olduğunu ve çocukların 20 Eylül’den bu yana okula nehir yolundan gitmesini engellediğini söyledi.
Amazon genelinde kuyular ve dereler kurudu ve topluluklar temiz içme suyundan mahrum kaldı. Yaklaşık 3.000 kişilik bir yerli köyü olan Murutinga’da yaşayan Tuniel Gomes Figueiredo, “Burada su çamura dönüştü” dedi.
Alternatifi olmayan bazı sakinler kirli su içiyor, yemek pişiriyor ve yıkanıyor. Bay Braga, “Bu su çocukları hasta ediyor, yaşlıları da hasta ediyor” dedi. Sağlık yetkilileri ayrıca aşırı ısınmış su birikintilerinin sıtma ve dang humması bulaştıran sivrisineklerin üremesine yol açabileceğinden endişe ediyor.
Kuraklık, yaban hayatının bol olduğu bir bölgede sayısız hayvan türü üzerinde baskı yarattı. Tefé Gölü’nde su sıcaklıklarının yüksek seyretmeye devam ettiğini ve geçen hafta daha fazla pembe nehir yunus leşinin ortaya çıktığını belirten Dr. Fleischmann.
Muhtemelen kuraklık ve aşırı sıcaklıkla bağlantılı olan zehirli alg çoğalması da gölde yayıldı ve suda kırmızı bir leke bıraktı, ancak bilim insanları bunun insanlara veya hayvanlara zarar verip vermeyeceğinden emin değil. “Yunusları bu bölgeden uzak tutmak için ağ kullanmaya çalışıyoruz” dedi Dr. Fleischmann.
Düşük nem ve yüksek sıcaklık tek başına bazı bitki ve hayvanları öldürebilirken, tahribatın büyük bir kısmı, genellikle çiftçilerin ve diğerlerinin araziyi temizlemesi tarafından başlatılan, kuru ormanların yangınlara karşı artan hassasiyetinden kaynaklanıyor. Yılın başından bu yana orman yangınları, Vermont’un iki katı büyüklüğünde bir alan olan Amazon’un 18.000 mil karesinden fazlasını harap etti.
Dünya Hava Kalitesi Endeksi projesine göre, orman yangınlarından çıkan duman, Amazon’un kalbinde yer alan iki milyon nüfuslu Manaus şehrinin havasını o kadar tehlikeli hale getirdi ki, son zamanlarda dünyanın en kirli şehirlerinden biri haline geldi. Manaus’taki doktorlar, çocukların ve yaşlıların nefes darlığı nedeniyle hastanelere başvurması nedeniyle sabah hava kalitesi verilerini kontrol etmenin şehirde kaygı verici bir alışkanlık haline geldiğini söylüyor.
Manaus’ta veteriner olan Camila Justa, gökyüzünü hiç bu kadar yoğun bir dumanla kapladığını görmediğini ve 20 yıl sonra ilk kez astım krizi geçirdiğini, 4 yaşındaki oğlunun ise eylül ayından bu yana iki kez zatürreye yakalandığını söyledi.
“Ciğerlerinizi havayla doldurmak gerçekten zor” dedi. “Ve bunu yaptığında yanıyor.”
Kuraklık Amazon’daki toprakları kuraklaştırdı. Kâr amacı gütmeyen bir grup olan Doğa Dostları Vakfı’nın araştırma direktörü Marlene Quintanilla, Bolivya’da düzinelerce topluluğun su kaynaklarının azaldığını, mahsullerin azaldığını ve lagünlerin kuruduğunu, bunun “biyolojik çeşitlilik açısından büyük sonuçlar doğurduğunu” söyledi.
Uzmanlar, Amazon’da yağmur yağmamasının büyük ölçüde iki iklim düzeninden kaynaklandığını söyledi.
El Niño batıdan artıyor ve Pasifik’te ekvatora yakın suları ısıtıyor. Güneybatıdan Kuzey Atlantik sularında görülen yüksek sıcaklıklar, Amazon’a doğru hava akışını hızlandırdı ve orman üzerinde yağmur bulutlarının oluşmasını engelledi.
İnsan kaynaklı küresel ısınma ile kuraklık arasındaki bağlantı hala belirsiz olsa da iklim modelleri, “iklim değişikliğinin neden olduğu sıcaklıklar arttıkça bu olayların önümüzdeki birkaç on yılda daha yaygın hale geleceğini” öne sürüyor, diyor İklim desenlerini izleyen bilim insanı Gilvan Sampaio. Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü.
Çiftçiler, ürünleri dünya çapındaki ülkelere ihraç edilen soya ve büyükbaş hayvan çiftlikleri için arazi açarken, iklim değişikliğinin etkileri Amazon’daki şiddetli ormansızlaşmayla daha da artıyor. Küresel ısınmaya benzer şekilde ağaçların kesilmesi, Amazon’daki ağaçların nem salması, sıcaklıkların soğuması ve yağmur bulutlarının oluşması nedeniyle daha az yağmura ve daha yüksek sıcaklıklara yol açıyor.
Nehirlerin kuruması aynı zamanda bölge ekonomisine de darbe vuruyor. Çin’e ve diğer ülkelere mısır taşıyan mavnalar, suyun çok sığ olması ve nehir yatağındaki erozyonun limanın çökmesine yol açması nedeniyle bu ay önemli bir nehir boyunca yüklerini yarı yarıya azaltmak zorunda kaldı.
Amazon nehirleri aynı zamanda Brezilya’nın elektriğinin onda birinden fazlasını üreten enerji santrallerini de besliyor ve yağmurun olmayışı bir santralin kapanmasına neden oldu.
Benzer kuraklık koşulları 2015’te de belgelendi ve bu durum Amazon’un kayıtlara geçen en kötü orman yangını sezonuna katkıda bulundu. Ancak bilim insanları, Atlantik Okyanusu’nun daha sıcak olması ve El Niño’nun henüz zirveye ulaşmaması nedeniyle bu kuraklığın daha da yıkıcı olmasını bekliyor.
“Bu sadece başlangıç” dedi Dr. Gatti, bilim adamı.
Geçtiğimiz günlerde öğleden sonra ağır bulutlar nehir kıyısındaki Boca do Mamirauá köyünün üzerindeki gökyüzünü kararttı. İnsanlar yağmur suyuyla doldurmak için kovalara koştu. Ancak uğursuz bulutlar hızla ortadan kayboldu. Topluluk lideri Bayan Martins “Tek bir damla bile yok” dedi.
“Sadece yağmur yağması için dua ediyoruz.”
Dünyadaki tatlı suyun beşte birinin aktığı Amazon yağmur ormanları, sona erme belirtisi göstermeyen şiddetli bir kuraklıktan muzdarip.
Muhtemelen küresel ısınma ve ormansızlaşma nedeniyle daha da kötüleşen kuraklık, büyük nehirleri rekor oranlarda kuruturken, yerli topluluklar da dahil olmak üzere milyonlarca insan için havayı tehlikeli hale getiren büyük orman yangınlarına yol açtı.
Büyük bir nehir Pazartesi günü bugüne kadar kaydedilen en düşük seviyesine ulaşırken, diğerleri rekor seviyelere yakın, nesli tükenmekte olan pembe yunusları boğuyor, büyük bir hidroelektrik santralini kapatıyor ve yalnızca tekneyle seyahat edebilen uzak topluluklarda on binlerce insanı tecrit ediyor.
Amazon’daki küçük bir nehir topluluğu olan Boca do Mamirauá’nın lideri 50 yaşındaki Ruth Martins, “Nehrin eskiden olduğu yer artık sadece toprak” dedi. “Daha önce böyle bir kuraklık yaşamamıştık”
Daha kuru koşullar, dünyanın en büyük ve biyolojik çeşitliliğe sahip yağmur ormanlarının yok oluşunu hızlandırıyor; bu ormanların bir kısmı, büyük miktarlarda ısıyı tutan gazları depolayan nemli ekosistemlerden, gazları atmosfere salan daha kuru ekosistemlere dönüşmeye başladı. Sonuç, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik kaybıyla mücadeleye yönelik küresel mücadeleye çifte darbe oldu.
Amazon’daki değişiklikleri belgeleyen Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nden bilim adamı Luciana Vanni Gatti, “Bu, sonuçları kalıcı olan bir felaket” dedi. “Orman ne kadar çok kaybolursa, dayanıklılığı da o kadar azalır.”
Son araştırmalar, iklim değişikliği, ormansızlaşma ve yangınların Amazon’un şiddetli kuraklıktan kurtulmasını zorlaştırdığını gösterdi.
Ve Bayan Gatti, en kötüsünün henüz gelmemiş olabileceği konusunda uyardı. Önümüzdeki birkaç hafta içinde yağmur mevsiminin başlaması bekleniyor ve eğer haziran ayında başlayan kuraklık devam ederse, Amazon’un en kurak döneminde ilk kez bu tür aşırı koşullar hakim olacak ve en yağışlı dönemine kadar devam edecek.
Amazon’un kuzeybatısındaki kırsal bir topluluk olan Tefé’de yaşayanlar, motosikletlerle ve kürekli kanolarla göl dibindeki çamurlu bölgeleri geçerek bir zamanlar nehir olan dar derelerden aşağı iniyor. Yerel Sivil Savunma Servisi koordinatörü Edivilson Braga, aynı bölgede yaklaşık 158 nehir kenarı köyünün, onları büyük şehirlere bağlayan su yollarının kuruması nedeniyle geride kaldığını söyledi.
Yetkililerin şu ana kadar binlerce aileye binlerce sepet temel gıda maddesini çoğu helikopterle ulaştırdığını da sözlerine ekledi.
Tefé merkezli bir araştırma kuruluşu olan Mamirauá Enstitüsü’nde hidrolog olan Ayan Santos Fleischmann, Amazon’un geçmişte kuraklıklar yaşadığını ancak şimdi “eş zamanlı felaketlerle” karşı karşıya olduğunu söyledi. Az yağış, kavurucu sıcaklar ve kaynar su sıcaklıkları bölgeyi eş zamanlı olarak etkiliyor.
“Bu bir kriz; insani, çevresel ve sağlıkla ilgili bir kriz” dedi Dr. Fleischmann. “Ve bizi en çok korkutan şey önümüzde olanlardır.”
Topluluk lideri Bayan Martins, Tefé’den sürat teknesiyle yaklaşık iki saat uzaklıktaki Boca do Mamirauá’da, kuruyan su yollarının temel gıda ve ilaç stoklarının azalmasına neden olduğunu ve çocukların 20 Eylül’den bu yana okula nehir yolundan gitmesini engellediğini söyledi.
Amazon genelinde kuyular ve dereler kurudu ve topluluklar temiz içme suyundan mahrum kaldı. Yaklaşık 3.000 kişilik bir yerli köyü olan Murutinga’da yaşayan Tuniel Gomes Figueiredo, “Burada su çamura dönüştü” dedi.
Alternatifi olmayan bazı sakinler kirli su içiyor, yemek pişiriyor ve yıkanıyor. Bay Braga, “Bu su çocukları hasta ediyor, yaşlıları da hasta ediyor” dedi. Sağlık yetkilileri ayrıca aşırı ısınmış su birikintilerinin sıtma ve dang humması bulaştıran sivrisineklerin üremesine yol açabileceğinden endişe ediyor.
Kuraklık, yaban hayatının bol olduğu bir bölgede sayısız hayvan türü üzerinde baskı yarattı. Tefé Gölü’nde su sıcaklıklarının yüksek seyretmeye devam ettiğini ve geçen hafta daha fazla pembe nehir yunus leşinin ortaya çıktığını belirten Dr. Fleischmann.
Muhtemelen kuraklık ve aşırı sıcaklıkla bağlantılı olan zehirli alg çoğalması da gölde yayıldı ve suda kırmızı bir leke bıraktı, ancak bilim insanları bunun insanlara veya hayvanlara zarar verip vermeyeceğinden emin değil. “Yunusları bu bölgeden uzak tutmak için ağ kullanmaya çalışıyoruz” dedi Dr. Fleischmann.
Düşük nem ve yüksek sıcaklık tek başına bazı bitki ve hayvanları öldürebilirken, tahribatın büyük bir kısmı, genellikle çiftçilerin ve diğerlerinin araziyi temizlemesi tarafından başlatılan, kuru ormanların yangınlara karşı artan hassasiyetinden kaynaklanıyor. Yılın başından bu yana orman yangınları, Vermont’un iki katı büyüklüğünde bir alan olan Amazon’un 18.000 mil karesinden fazlasını harap etti.
Dünya Hava Kalitesi Endeksi projesine göre, orman yangınlarından çıkan duman, Amazon’un kalbinde yer alan iki milyon nüfuslu Manaus şehrinin havasını o kadar tehlikeli hale getirdi ki, son zamanlarda dünyanın en kirli şehirlerinden biri haline geldi. Manaus’taki doktorlar, çocukların ve yaşlıların nefes darlığı nedeniyle hastanelere başvurması nedeniyle sabah hava kalitesi verilerini kontrol etmenin şehirde kaygı verici bir alışkanlık haline geldiğini söylüyor.
Manaus’ta veteriner olan Camila Justa, gökyüzünü hiç bu kadar yoğun bir dumanla kapladığını görmediğini ve 20 yıl sonra ilk kez astım krizi geçirdiğini, 4 yaşındaki oğlunun ise eylül ayından bu yana iki kez zatürreye yakalandığını söyledi.
“Ciğerlerinizi havayla doldurmak gerçekten zor” dedi. “Ve bunu yaptığında yanıyor.”
Kuraklık Amazon’daki toprakları kuraklaştırdı. Kâr amacı gütmeyen bir grup olan Doğa Dostları Vakfı’nın araştırma direktörü Marlene Quintanilla, Bolivya’da düzinelerce topluluğun su kaynaklarının azaldığını, mahsullerin azaldığını ve lagünlerin kuruduğunu, bunun “biyolojik çeşitlilik açısından büyük sonuçlar doğurduğunu” söyledi.
Uzmanlar, Amazon’da yağmur yağmamasının büyük ölçüde iki iklim düzeninden kaynaklandığını söyledi.
El Niño batıdan artıyor ve Pasifik’te ekvatora yakın suları ısıtıyor. Güneybatıdan Kuzey Atlantik sularında görülen yüksek sıcaklıklar, Amazon’a doğru hava akışını hızlandırdı ve orman üzerinde yağmur bulutlarının oluşmasını engelledi.
İnsan kaynaklı küresel ısınma ile kuraklık arasındaki bağlantı hala belirsiz olsa da iklim modelleri, “iklim değişikliğinin neden olduğu sıcaklıklar arttıkça bu olayların önümüzdeki birkaç on yılda daha yaygın hale geleceğini” öne sürüyor, diyor İklim desenlerini izleyen bilim insanı Gilvan Sampaio. Brezilya Ulusal Uzay Araştırmaları Enstitüsü.
Çiftçiler, ürünleri dünya çapındaki ülkelere ihraç edilen soya ve büyükbaş hayvan çiftlikleri için arazi açarken, iklim değişikliğinin etkileri Amazon’daki şiddetli ormansızlaşmayla daha da artıyor. Küresel ısınmaya benzer şekilde ağaçların kesilmesi, Amazon’daki ağaçların nem salması, sıcaklıkların soğuması ve yağmur bulutlarının oluşması nedeniyle daha az yağmura ve daha yüksek sıcaklıklara yol açıyor.
Nehirlerin kuruması aynı zamanda bölge ekonomisine de darbe vuruyor. Çin’e ve diğer ülkelere mısır taşıyan mavnalar, suyun çok sığ olması ve nehir yatağındaki erozyonun limanın çökmesine yol açması nedeniyle bu ay önemli bir nehir boyunca yüklerini yarı yarıya azaltmak zorunda kaldı.
Amazon nehirleri aynı zamanda Brezilya’nın elektriğinin onda birinden fazlasını üreten enerji santrallerini de besliyor ve yağmurun olmayışı bir santralin kapanmasına neden oldu.
Benzer kuraklık koşulları 2015’te de belgelendi ve bu durum Amazon’un kayıtlara geçen en kötü orman yangını sezonuna katkıda bulundu. Ancak bilim insanları, Atlantik Okyanusu’nun daha sıcak olması ve El Niño’nun henüz zirveye ulaşmaması nedeniyle bu kuraklığın daha da yıkıcı olmasını bekliyor.
“Bu sadece başlangıç” dedi Dr. Gatti, bilim adamı.
Geçtiğimiz günlerde öğleden sonra ağır bulutlar nehir kıyısındaki Boca do Mamirauá köyünün üzerindeki gökyüzünü kararttı. İnsanlar yağmur suyuyla doldurmak için kovalara koştu. Ancak uğursuz bulutlar hızla ortadan kayboldu. Topluluk lideri Bayan Martins “Tek bir damla bile yok” dedi.
“Sadece yağmur yağması için dua ediyoruz.”