Aslı Yazır
*Yazı spoiler içermektedir.
Pablo Larraín direktörlüğündeki “Spencer”, bir kuşun kafesten kaçış denemesini anlatıyor. Kuş, Prenses Diana’dan, kafes ise İngiliz Kraliyet Ailesi’nin Noel’i geçirmek üzere toplandıkları Sandringham Sarayı’ndan oburu değil…
Diana’nın iki farklı kaçış denemesiyle başlayıp son buluyor sinema. Muhafazalarını atlattığı birinci denemede otomobiline atlamış fakat kendi sözcükleriyle “kaybolmuştur”, bir kuş cesedinin yanından geçip masraf. İkincisinde ise sarayın kuş avı partisinden azat ettirdiği çocuklarıyla birlikte bu sefer hayata, sokağa, kolay insanların ortasına yanlışsız yola koyulur.
Girişteki ibareyle, bu “gerçek bir trajediden uyarlanmış peri masalı”nın detaylı bir sembolizm etrafında ördüğü üzere saray bir kafes, Diana ise tutsak bir kuştur. Celseler, uygun adım yürüyen askerler, silah kasalarında taşınıp buyruk komuta zinciriyle hazırlanan yiyecekler üzere militer referanslar, izleyeceğimiz dünyanın kodlarını elimize verir. Anlatılanın esasen bir çeşit savaş olduğunun ipuçlarıyla birlikte. Tıpkı kışlada olduğu üzere, bu kafeste de beşerle üniforma, o üniformada beden bulan unvan yer değiştirmiştir; yaşayan birey boş kıyafetin içini dolduran nesniçin, gökyüzünden bakınca insan üzere görünen bir dehşetlikten ibarettir. Diana ise uçmak ister, bir kişiliğe, ruha ve vicdana sahip olduğu konusunda ısrar eder, ona yedirilenleri kusar ve giydirilenleri giymez, kapatıldığı kafeste kendini kanatma değerine kanat çırpma temrinlerinden, evcilleştirilmeye direnmekten, dünyayı ve kendini talep etmekten vazgeçmez. Sinema, olağanüstü bir derinlikle kurduğu, kafese sığmayan, sığmayı da reddeden, telleri koparma savaşı veren Diana’nın çocuksu, muzip, pak ve epeyce bahadır iç dünyasına yerleştirir bizi.
DIANA’NIN VAROLMA ISRARI
Gerek sinemanın kurduğu gerekse bildiğimiz dünyada Diana’nın ruhuna değenlerin ona aşkla bağlanmalarında, cenazesini milyonların doldurmasından ömrü üzerine onlarca sinema, belgesel, dizi ve kitap üretilmiş olmasında, çırpınırken dökülen kanatlarının kafesin haricindekilere ulaşmasının bir hissesi olmalı. Tarihe kalan, insanların yüreğine değen tam da Diana’nın varolma ısrarı, yüreği olmalı. Kendilerine sunulan seyirlik masalı mükemmelen icra ettiği, prenses kıyafetini üzerine tam oturttuğu için değil, tersine oraya sığamadığı, sinemanın direktörü Larrain’in sözcükleriyle ‘kraliçe olmayı reddedip kendim olacağım’ diye tutturduğu, peri masalını tepetaklak ettiği, koskoca saraya baş tuttuğu için bu kadar sene daha sonra bile bu derece seviliyor olmalı Diana.
Dahası, ona bakınca kendi kafeslerini, uçmayı deneyişlerini ya da denemeyişlerini de hatırlıyor olmalı onu sevenler. Sinema, politik bağlamı örtük bir halde kursa da (Kraliçe, TV konuşmasında diktatörlüklerden kaçanlara özgür dünyanın nimetlerini sunabileceklerinden dem vurur!) Kraliyet Ailesi’nin kendisi ve sinemanın geçtiği 1991 yılı, politik bağlamı düşünmek için çok çok kafidir. Tarihi bir milattan; Berlin Duvarı’nın yıkıldığı, tüm dünyanın Irak Savaşı’nı ekranlardan izlediği, Balkanlarda savaşların karar sürdüğü, Sovyetlerin dağıldığı, neo-liberalizmin zaferini ilan ettiği, İngiltere özelinde işsizliğin yüzde onlara ulaştığı, geçim problemiyle bir arada kabahat oranının da arttığı bir periyottan bahsediyoruz. Dünya nüfusunun kıymetli bir kısmı için devasa bir kafes manasına gelen dünyanın kendisinden…
DEHŞETLİKTEN İBARET OLMAK
Sinema, Diana’nın kafesinin kapılarını kırmasını, dünyaya yanlışsız uçmasını izler, bunu da olağanüstü ağır, aykırısını da kapsayıp kucaklayan, tıpkı Diana üzere kanat çırpan bir imgeyle, kuşları tüfekten uzaklaştıran korkuluk imgesiyle yapar; Diana, çocukken bir korkuluğa giydirdiği babasının ceketini üzerine geçirir, yani çok ironik bir halde bedenini bir korkuluğa çevirir, sarayın av tüfeklerinin gayesindeki kuşları ve çocuklarıyla birlikte kendini de özgürleştirir. Masalı nasıl tepetaklak ediyorsa kendisine giydirilmek istenen imgeyi de (korkuluktan ibaret olma) o denli alaşağı eder. Kaçar, uçar. Kurtulur. Mu?
Tahminen kısacık bir süre için. Masalı, prensesliği bilakis çevirerek isteğine, sıradan, görünmez bir insan olarak Thames’in sularına bakabilme, kendi seçtiği yiyeceği, kızarmış tavuğu, daha sonradan kusmak zorunda kalmadan yiyebilme dileğine kavuşur.
Ne var ki, sinemanın ufku bir daha bir çeşit kafestir. Ana karakterini sülünle özdeşleştiren, “güzel de olsa pek akıllı sayılamayacak” bu hayvanların bir kısmının yemek olarak servis edildiğini, bir kısmının çalışana verildiğini, bir kısmının köpeklere yedirilip geri kalanın da çöpe gittiğinden dem vuran bir sinemanın özgürlük ufku olarak kızarmış tavukları, uçamayan kuşları sunup, üstüne üstlük bunu dünyanın en büyük fast-food restoran zincirlerinden birinin (KFC) sponsorluğunda yapmasında, sinemanın bir tavuk reklamıyla sona ermesinde, bu kulak tırmalayacı, haysiyet yaralayıcı lisan sürçmesinde sinemanın kendi içini oyan, ufkunu delen, kendi kendisinin üzerini çizen bir şey vardır. En yavaşça tabirle olağan olarak.
‘SPENCER’ VE KAPİTALİZMİN KAFESİ
Diana, bir daha şeyleştirilmekten, bir öbür kafesten (paparazzi kameralarından) kaçarken öldü; şaibe söylentilerine ve sinemanın de alt metninde tekraren altını çizdiği ihtimale nazaran, mevti pekala kazadan fazla kraliyetin kuş avı müsebbibiyle gerçekleşmiş olabilir. Bu yüzden de üstte sorduğumuz soruya “Hayır, kurtulamadı” cevabını verebiliriz. Ne yazık ki tıpkı cevap son kertede sinema için de geçerli. Öyküsünü ne kadar keyifli sonla bitirirse bitirsin, Diana’nın iç dünyasını bir fast-food reklamının aracı haline getirerek özgürlük arayışını nesneleştirir, kafese tıkar sinema.
KFC İngiltere, sinemanın vizyona girmesiyle birlikte Prenses Diana’nın ikonik kazağından ilhamla tasarlandığını deklare ettiğı, beyaz tavuklara gerisini dönmüş siyah tavuk desenli kazağı 35 sterline satışa sunmuş(1). Diana’nın iç dünyası her şeyi pazarlanabilir kılan kapitalizmin kafesinden kurtulamadı ne yazık ki. Ne de olsa sinemada Kraliçe Elizabeth’in paranın üstündeki fotoğraf olmakla ilgili sarf ettiği kelamlarında de açığa çıktığı üzere asıl konu, artık yönetme kabiliyetini yitirmiş, seyirlik bir masala indirgenmiş kraliyet falan değil, düpedüz tertibi kuran paranın kendisidir.
bir daha de Diana’nın söylemiş olduği üzere, “bazı şeyleri bilemezler”, ötürüsıyla esir de alamazlar işte…
Dipnot
*Yazı spoiler içermektedir.
Pablo Larraín direktörlüğündeki “Spencer”, bir kuşun kafesten kaçış denemesini anlatıyor. Kuş, Prenses Diana’dan, kafes ise İngiliz Kraliyet Ailesi’nin Noel’i geçirmek üzere toplandıkları Sandringham Sarayı’ndan oburu değil…
Diana’nın iki farklı kaçış denemesiyle başlayıp son buluyor sinema. Muhafazalarını atlattığı birinci denemede otomobiline atlamış fakat kendi sözcükleriyle “kaybolmuştur”, bir kuş cesedinin yanından geçip masraf. İkincisinde ise sarayın kuş avı partisinden azat ettirdiği çocuklarıyla birlikte bu sefer hayata, sokağa, kolay insanların ortasına yanlışsız yola koyulur.
Girişteki ibareyle, bu “gerçek bir trajediden uyarlanmış peri masalı”nın detaylı bir sembolizm etrafında ördüğü üzere saray bir kafes, Diana ise tutsak bir kuştur. Celseler, uygun adım yürüyen askerler, silah kasalarında taşınıp buyruk komuta zinciriyle hazırlanan yiyecekler üzere militer referanslar, izleyeceğimiz dünyanın kodlarını elimize verir. Anlatılanın esasen bir çeşit savaş olduğunun ipuçlarıyla birlikte. Tıpkı kışlada olduğu üzere, bu kafeste de beşerle üniforma, o üniformada beden bulan unvan yer değiştirmiştir; yaşayan birey boş kıyafetin içini dolduran nesniçin, gökyüzünden bakınca insan üzere görünen bir dehşetlikten ibarettir. Diana ise uçmak ister, bir kişiliğe, ruha ve vicdana sahip olduğu konusunda ısrar eder, ona yedirilenleri kusar ve giydirilenleri giymez, kapatıldığı kafeste kendini kanatma değerine kanat çırpma temrinlerinden, evcilleştirilmeye direnmekten, dünyayı ve kendini talep etmekten vazgeçmez. Sinema, olağanüstü bir derinlikle kurduğu, kafese sığmayan, sığmayı da reddeden, telleri koparma savaşı veren Diana’nın çocuksu, muzip, pak ve epeyce bahadır iç dünyasına yerleştirir bizi.
DIANA’NIN VAROLMA ISRARI
Gerek sinemanın kurduğu gerekse bildiğimiz dünyada Diana’nın ruhuna değenlerin ona aşkla bağlanmalarında, cenazesini milyonların doldurmasından ömrü üzerine onlarca sinema, belgesel, dizi ve kitap üretilmiş olmasında, çırpınırken dökülen kanatlarının kafesin haricindekilere ulaşmasının bir hissesi olmalı. Tarihe kalan, insanların yüreğine değen tam da Diana’nın varolma ısrarı, yüreği olmalı. Kendilerine sunulan seyirlik masalı mükemmelen icra ettiği, prenses kıyafetini üzerine tam oturttuğu için değil, tersine oraya sığamadığı, sinemanın direktörü Larrain’in sözcükleriyle ‘kraliçe olmayı reddedip kendim olacağım’ diye tutturduğu, peri masalını tepetaklak ettiği, koskoca saraya baş tuttuğu için bu kadar sene daha sonra bile bu derece seviliyor olmalı Diana.
Dahası, ona bakınca kendi kafeslerini, uçmayı deneyişlerini ya da denemeyişlerini de hatırlıyor olmalı onu sevenler. Sinema, politik bağlamı örtük bir halde kursa da (Kraliçe, TV konuşmasında diktatörlüklerden kaçanlara özgür dünyanın nimetlerini sunabileceklerinden dem vurur!) Kraliyet Ailesi’nin kendisi ve sinemanın geçtiği 1991 yılı, politik bağlamı düşünmek için çok çok kafidir. Tarihi bir milattan; Berlin Duvarı’nın yıkıldığı, tüm dünyanın Irak Savaşı’nı ekranlardan izlediği, Balkanlarda savaşların karar sürdüğü, Sovyetlerin dağıldığı, neo-liberalizmin zaferini ilan ettiği, İngiltere özelinde işsizliğin yüzde onlara ulaştığı, geçim problemiyle bir arada kabahat oranının da arttığı bir periyottan bahsediyoruz. Dünya nüfusunun kıymetli bir kısmı için devasa bir kafes manasına gelen dünyanın kendisinden…
DEHŞETLİKTEN İBARET OLMAK
Sinema, Diana’nın kafesinin kapılarını kırmasını, dünyaya yanlışsız uçmasını izler, bunu da olağanüstü ağır, aykırısını da kapsayıp kucaklayan, tıpkı Diana üzere kanat çırpan bir imgeyle, kuşları tüfekten uzaklaştıran korkuluk imgesiyle yapar; Diana, çocukken bir korkuluğa giydirdiği babasının ceketini üzerine geçirir, yani çok ironik bir halde bedenini bir korkuluğa çevirir, sarayın av tüfeklerinin gayesindeki kuşları ve çocuklarıyla birlikte kendini de özgürleştirir. Masalı nasıl tepetaklak ediyorsa kendisine giydirilmek istenen imgeyi de (korkuluktan ibaret olma) o denli alaşağı eder. Kaçar, uçar. Kurtulur. Mu?
Tahminen kısacık bir süre için. Masalı, prensesliği bilakis çevirerek isteğine, sıradan, görünmez bir insan olarak Thames’in sularına bakabilme, kendi seçtiği yiyeceği, kızarmış tavuğu, daha sonradan kusmak zorunda kalmadan yiyebilme dileğine kavuşur.
Ne var ki, sinemanın ufku bir daha bir çeşit kafestir. Ana karakterini sülünle özdeşleştiren, “güzel de olsa pek akıllı sayılamayacak” bu hayvanların bir kısmının yemek olarak servis edildiğini, bir kısmının çalışana verildiğini, bir kısmının köpeklere yedirilip geri kalanın da çöpe gittiğinden dem vuran bir sinemanın özgürlük ufku olarak kızarmış tavukları, uçamayan kuşları sunup, üstüne üstlük bunu dünyanın en büyük fast-food restoran zincirlerinden birinin (KFC) sponsorluğunda yapmasında, sinemanın bir tavuk reklamıyla sona ermesinde, bu kulak tırmalayacı, haysiyet yaralayıcı lisan sürçmesinde sinemanın kendi içini oyan, ufkunu delen, kendi kendisinin üzerini çizen bir şey vardır. En yavaşça tabirle olağan olarak.
‘SPENCER’ VE KAPİTALİZMİN KAFESİ
Diana, bir daha şeyleştirilmekten, bir öbür kafesten (paparazzi kameralarından) kaçarken öldü; şaibe söylentilerine ve sinemanın de alt metninde tekraren altını çizdiği ihtimale nazaran, mevti pekala kazadan fazla kraliyetin kuş avı müsebbibiyle gerçekleşmiş olabilir. Bu yüzden de üstte sorduğumuz soruya “Hayır, kurtulamadı” cevabını verebiliriz. Ne yazık ki tıpkı cevap son kertede sinema için de geçerli. Öyküsünü ne kadar keyifli sonla bitirirse bitirsin, Diana’nın iç dünyasını bir fast-food reklamının aracı haline getirerek özgürlük arayışını nesneleştirir, kafese tıkar sinema.
KFC İngiltere, sinemanın vizyona girmesiyle birlikte Prenses Diana’nın ikonik kazağından ilhamla tasarlandığını deklare ettiğı, beyaz tavuklara gerisini dönmüş siyah tavuk desenli kazağı 35 sterline satışa sunmuş(1). Diana’nın iç dünyası her şeyi pazarlanabilir kılan kapitalizmin kafesinden kurtulamadı ne yazık ki. Ne de olsa sinemada Kraliçe Elizabeth’in paranın üstündeki fotoğraf olmakla ilgili sarf ettiği kelamlarında de açığa çıktığı üzere asıl konu, artık yönetme kabiliyetini yitirmiş, seyirlik bir masala indirgenmiş kraliyet falan değil, düpedüz tertibi kuran paranın kendisidir.
bir daha de Diana’nın söylemiş olduği üzere, “bazı şeyleri bilemezler”, ötürüsıyla esir de alamazlar işte…
Dipnot