Taylan Mintaş, 2008’den beri sinemayla ve görüntü sanatı ile yakından ilgileniyor. Çeşitli kısa sinemalarda sanat danışmanlığı ve manzara direktörlüğü yapan Mintaş, farklı platformlara belgeseller çekti. 2012’de birinci uzun belgesel sineması olan “Sessizliğin Kardeşleri” sinemasını çekmeye başladı. Çekimleri dört yıl süren sinema, 2017 yılında bitti ve şu anda çeşitli ulusal ve memleketler arası şenliklerde yarışıyor.
Disiplinlerarası sanatçı, 2012’de birinci solo standını, heykel-enstalasyon ve video-enstalasyon olarak Tütün Deposu’nda gerçekleştirdi. 2016’da 2. solo standını fotoğraf, görüntü ve resim-enstalasyon olarak Joint İdea’da gerçekleştiren sanatçı, 2015’te de deher neysel ve video-art olan “Bi Fikrim Var!” sinemasını çekti. 2016’da direktörlüğünü ve senaristliğini yaptığı “0 Rh-” kısa sinemasını çeken Mintaş, bir daha 2016’da “From The Space Syria is Here” belgeselinin manzara direktörlüğünü, kurgusunu ve Erol Mintaş ile birlikte ortak yapımcılığını üstlendi.
“Cinayet” isimli birinci uzun metraj kurmaca sinemasının üzerinde çalışan ve İstanbul’daki şahsi atölyesinde, “40” isimli görüntü arka, heykel, fotoğraf üzere farklı disiplinlerden oluşan çalışmalarına devam eden Taylan Mintaş ile bir ortaya geldik ve belgesel sinemayı konuştuk.
‘KURGUSALLIK, BELGESEL SİNEMA YAPAN ŞAHSA ÖZGÜRLÜKLER SUNAR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordu kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Alışılmış ki sorunuzun birden çok karşılığı var. Öncelikle ismi üzerinde belgesel. Doküman, bir şeyin varlığına dair bir delil niteliği taşır. Öncelikle bu gerçeklik olgusunu unutmamamız gerekir. İkincisi siz bu belgeyi nasıl bir okumadan geçiriyorsunuz ve nasıl bir yorum getiriyorsunuz? Onu özünden ne kadar uzaklaştırarak manipüle ediyorsunuz? Bunların ayarını kaçırdınız mı doküman, doküman olmaktan çıkar ve öteki bir şeye dönüşür. Üçüncü olarak da şuna baş yormak lazım; bir belgesel sinemanın konusunu belirlerken nelere dikkat ediyoruz? Bir defa, biz beşerler her şeyi kurgularız. ömrümüzde kurgusallık başladığı gün öbür türdaşlarımızdan ayrıştık. Lisanımızı, avlarımızı, ailemizi, savaşlarımızı, seyahatlerimizi daima bir olgu ve olay çerçevesinde kurgulamaya başladık. Bundan dolayı, yalın bir kıssayı antropolojik, gözlemci bir kamera ile saatlerce kayıt altına aldıktan daha sonra “kurgu” masasına oturduğunuz an olay başkalaşır ve okümanlarınız “manipülasyona”, ”seçme, ayıklama” ve şahsi yorumunuza uğrayarak bir sinema, kıssa halini alır. Belgesel sinemasını çektiğiniz şeyin kendisi bile bir kurgunun ortasında yer alıyor. Onun için kurgusallık, belgesel sinema yapan kişiyi kısıtlamaz tersine fazla özgürlükler sunar. Bu yanıyla biraz tehlikeli buluyorum. Bizim bu üzere gerçeklerin farkında olup, etik ve ahlaki taraftan kayıt altına aldığımız şeyi gerçek bir biçimde aktarmamız “kurgulamamız” gerekir.
Küçük bir örnek vermek istiyorum; ‘Diktatörün el kitabı’ baz alınarak yapılan “Zorba Nasıl Olunur?” isimli belgeselde Saddam Hüseyin’in yaptığı zalimlikler ve yıkımlar anlatılıyor. Ancak bir sözünde dahi Kürtlere karşı yaptığı yıkım ağza alınmıyor. Saddam’ın öyküsü tasarlanırken Kürtler bilerek göz gerisi edilmiş durumda; bu halkın her şeyden azade, var olma realitesinin bile kurgu masasına getirilmediğini görüyoruz. halbuki bu adamın rejimi sırasında en büyük yıkımı ve soykırımı Kürtler yaşadı. Hala toplu mezarlarda yüzlerce Kürdün kemikleri çıkıyor. Yani belgeselde gerçeği kırparak, yarım göstererek, etik ve ahlakı göz gerisi ederek bu türlü kurgu yapmanın hakikat ve hakkaniyet üzerinde yarattığı tahribatı bir düşünün.
Az evvel söylemiş olduğimi yinelarsam, siz gerçekliği ne seviyede gerçek veriyorsunuz? Bir konutu tanıtırken yalnızca hoş bir görüntüyü bakılırsan penceresinin açısını gösterirseniz öteki bir meskeni, çöplüğe bakan kısmını gösterirseniz de değişik bir konutu göstermiş olursunuz. Ancak sonuç olarak iki durumda da gerçeklikten uzak bir konutu gösterirsiniz. bu biçimde da siz ve işiniz, etik ve ahlaki açıdan tartışmaya açık bir pozisyonda olursunuz. Külfet, konutun tüm pencerelerinin gördüğü açıları göstermemekte yatıyor. En azından elimizden geleni yapalım, natürel ki bunun da farkında olmamız gereken sonları ve zorlukları var.
Birayên Bêdengiyê Poster
‘TÜRKİYE’DE SİNEMANIN KENDİSİ BİR BÜTÜN OLARAK ÜVEY EVLAT KONUMUNDA’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada kasvet yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Türkiye’de kurmaca dâhil sinemanın kendisi bir bütün olarak üvey evlat pozisyonunda. Kaynak bulmaktan tutun seyirciye kadar biroldukça alanda, biroldukça ıstırap var. Dizi kesiminin parlayıp para getirmesi ile birlikte Türkiye’de sinema uzun bir süre geriledi. Tek sebep bu değil natürel ki, sosyolojik ve politik birfazlaca sebep sayabiliriz. değişen teknolojinin gelişmesiyle birlikte biroldukca çevrimiçi platform oluştu, bunların da tesirini yadsımamak lazım.
Natürel bir süre daha sonra yavaştan bir hareketlenme yaşandı, hoş işler de çıktı. Hatta milletlerarası şenliklerde mükafatlar vs. alan sayılı sinemalar gördük. daha sonra bir daha bir gerileme sürecine girdi maalesef. Bundandır ki belgesel sinemayı yapanların fazlaca üzülmemesini tavsiye ediyorum. Zira bizim bulunduğumuz çağ, her manada kendisinde epeyce imkân ve imkanlar barındırıyor. Bu imkân ve imkanları faal bir biçimde kendi üretim alanlarımızda kullanıp işlerimizi üretmeye devam edebiliriz.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Sondan yanıt vereyim. Birincisi, aslında ben kendimi bir belgesel sinemacıdan epeyce bir multidisipliner sanatçı olarak görüyorum. Yaptığım işlerden dolayı kendime bu biçimde demeyi daha gerçek buluyorum. Zira anlatmak istediğim sorunsalımı, “şeyi”, hangi sanatsal disiplin ile daha düzgün ve daha kuvvetli bir biçimde tabir ediyorsam en doğrusu o alanda üretmektir. bu türlü kendimi daha rahat söz ettiğimi düşünüyorum.
İkincisi, belgesel sinemanın yıllar ortasındaki serüvenine baktığımızda inanılmaz derecede bir gelişim gösterdiğini görüyoruz. Kendi içerisinde inanılmaz bir biçimde kısımlara ayrıldı. Canlandırmadan tutun antropolojik belgesel kadar onlarca alanda kendisini geliştirip varlığını sürdürdü. Olağan ki bunda süratle gelişen teknolojinin gelişmesinin de büyük bir katkısı var. Yadsınamayacak derecede tarihe ışık tutan belgesel sinemalar yapıldı. Endemik bir canlıyı kayıt altına almak için foto-belgesel ve görüntü belgeseller yapılıp dünyanın bin bir tarafıyla paylaşılıyor. Uzay alanında yapılan belgesel sinemaları izliyoruz, inanılmaz teknikler kullanılıyor. Yapay zekadan tutun canlandırmaya kadar iç içe geçmiş disiplinler belgesel sinemada sıkça kullanılır oldu. Bu gelişmeler belgesel sinemayı güncelleyip kendi varlığını sürdürmesine katkıda bulunuyor. Bütün bu gelişmelere karşın, daha epey antropolojik “gözleme dayalı öykü takibi” üslubunda belgeseller yapmak istiyorum.
‘SİZİ BAŞKALARINDAN AYIRAN ŞEY HİKÂYENİZ’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Birinci sorunuza karşılığım evet. Zira, görsel ya da yazınsal hatta işitsel olan her türlü dokümantasyon, bilgi taşır ve esasen belgesel sinemanın temelini bunlar oluşturmaktadır.
İkinci sorunuza gelecek olursak, Youtube’daki kimi içerikler bence estetik açıdan çok yeterli ve seçtikleri bahisler açısından da hayli düzgünler. Olağan ki her şeyde olduğu üzere belgesel sinemanın da âlâ ve makûs üretimleri mevcut. Bunlar kaçınılmaz gerçeklikler. Zira gelişen teknoloji ile birlikte birtakım öyküleri fazlaca daha rahat, “az maliyetle” anlatıyoruz. Evvelce kamera ve ses ekipmanı olmadan bir şeyler anlatmak ya da göstermek güçtü. Artık gelişen teknoloji ile bir arada bir cep telefonu ile tek başınıza neredeyse koca bir yapım takımının işini yapıyorsunuz. Burada sizi başkalarından farklı ve farklı kılan şey, öykünüz ve öykünüzü anlatım biçiminiz.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt alakasından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Doğrular kimin işine gelmez? Yanlış ve palavralardan beslenen kişi-ler-in. Çoğunlukla hâkim (hükmeden) olan, birkaç hakikat yaptığı şeylerden daha sonra pek hakikat bir şey yapmadığı için yanlışsız söylenen ya da yapılan her şeye olumsuz refleks gösterir. Bu da birlikteinde bir baskı sistemi oluşturmaktadır. Aksisini öcü gösterir. Genelde ideolojik bağlamda, her insanın yahut bölümün doğrusu kendisine yanlışsız olduğu için kimse ötekininkini görmek istemiyor. İdeolojik saplantılar sonsuz labirent üzeredir. kuvvetli bir iradeniz yoksa ve dikkatli şayet olmazsanız sizi içine çekip kendileştirir. Sizi siz yapan pahaları bütünüyle bir çırpıda yok edip kendi ideolojilerine kurban eder.
Sinema manasında ele alacak olursak, üretilen işlerin birçoğu siyasi atmosfere nazaran değişen ideolojik sinemalar. Azınlıktaki öbür sinema üreticileri ise kendisine her alanda ve platformda maddi ve manevi takviye bulmakta zorlanıyor.
Aslında toplum, sahip olduğu şuur ve bilgi çerçevesinde yöneticisini seçer. Hükümran olanın ezme alışkanlığı kazanmasının en büyük sebebi, yönetilen toplumun ta kendisidir. İktidar, toplumun aynasıdır. Bundan dolayı hâkim olan zümre, kendisi üzere düşünen kitleyi etrafına toplayıp geriye kalan kesitin yokluğu üzerinde varlığını inşa ediyor.
‘KAFA DEĞİŞMEDİKÇE SERMAYENİN EL DEĞİŞTİRMESİ ÇOK BİR ŞEY DEĞİŞTİRMEZ’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşünüyorsunuz?
Öncelikle şunu belirtmek istiyorum. İnternet mecralarının hangisi yanlışsız düzgün Kürtçe konuşan sinema alımı yapıyor? Neredeyse hiç biri, yalnızca MUBI Türkiye var fakat onların da alım gücü hudutlu, verebilecekleri bütçeler hayli büyük bütçeler değil, bir de BluTV’nin aldığı bir iki tane sineması sayabiliriz. niye pekala? Zira üstte değindiğimiz üzere hakim ideoloji istemiyor. Hakim ideolojiden kastım maalesef yalnızca siyaset manasında değil. Bunun ortasında sermayedarlar ve daha birfazlaca etken var.
Yani açıkçası yeni sermayedarlar “piyasaya” girecek. Benim üzere olanlar için fazlaca bir şeyin değişeceğini zannetmiyorum. Sermayedarlar, belirli çerçevede toplumsal mecralar açıp ve o çerçeve doğrultusunda üretilmiş ya da üretilecek işleri alıyorlar. Meselemi kendi sıkıntısıymış üzere görmeyen sermayedar ya da mecra yöneticileri fazlaca büyük bir fark yaratmıyor. Tıpkı fikir ve ideolojiden olan elli tane farklı sermayedar da bu toplumsal mecradaki platformlara girse boş. Görünüm ortada maalesef. Bunu kendim yaşadım. Bir temsilci, beni arayarak; şayet şu çerçevede işler üretirseniz sizinle çalışmak isteriz, işlerinize takviye veririz, dedi. İçimden geçenler kibarlık mahiyetinde dilime kadar gelmedi lakin durum bu. Onun için, baş değişmedikçe sermayenin el değiştirmesi fazlaca bir şey değiştirmez.
Atölye Vibrance
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Açıkçası etrafımda kimi hüzünlü kayıplar yaşadım. Ondan dolayı genelde günlerimi atölyemde fotoğraf, heykel ve video-art çalışmaları yaparak geçiriyorum. Bu son iki yıldır dikkatimi bilhassa bu tarafa hakikat ağırlaştırmış vaziyetteyim. Belgesel manada birkaç fikir var lakin “Sessizliğin Kardeşleri” beni hem maddi tıpkı vakitte manevi manada fazlaca yordu. tekrar bu kadar yıpratıcı bir çalışmaya bulaşmak istemiyorum.
İmkanlar olgunlaştığı vakit üzerinde çalıştığım ve aşikâr bir evreye getirdiğim fikirlerimi gerçekleştiririm. Bu ortada sürpriz bir şeyler de anlık gelişip olursa onu da bilemem. Beni fazlaca heyecanlandıran bir şey olursa, bir şeyleri göze alabilirim tahminen. Ancak şu anda bilhassa plastik alandaki çalışmalarıma yük vermek istiyorum. bu biçimde hastalığın ve konuta kapanmanın olduğu bir müddetçte fotoğraf yapmak fazlaca yeterli geliyor.
Disiplinlerarası sanatçı, 2012’de birinci solo standını, heykel-enstalasyon ve video-enstalasyon olarak Tütün Deposu’nda gerçekleştirdi. 2016’da 2. solo standını fotoğraf, görüntü ve resim-enstalasyon olarak Joint İdea’da gerçekleştiren sanatçı, 2015’te de deher neysel ve video-art olan “Bi Fikrim Var!” sinemasını çekti. 2016’da direktörlüğünü ve senaristliğini yaptığı “0 Rh-” kısa sinemasını çeken Mintaş, bir daha 2016’da “From The Space Syria is Here” belgeselinin manzara direktörlüğünü, kurgusunu ve Erol Mintaş ile birlikte ortak yapımcılığını üstlendi.
“Cinayet” isimli birinci uzun metraj kurmaca sinemasının üzerinde çalışan ve İstanbul’daki şahsi atölyesinde, “40” isimli görüntü arka, heykel, fotoğraf üzere farklı disiplinlerden oluşan çalışmalarına devam eden Taylan Mintaş ile bir ortaya geldik ve belgesel sinemayı konuştuk.
‘KURGUSALLIK, BELGESEL SİNEMA YAPAN ŞAHSA ÖZGÜRLÜKLER SUNAR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordu kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Alışılmış ki sorunuzun birden çok karşılığı var. Öncelikle ismi üzerinde belgesel. Doküman, bir şeyin varlığına dair bir delil niteliği taşır. Öncelikle bu gerçeklik olgusunu unutmamamız gerekir. İkincisi siz bu belgeyi nasıl bir okumadan geçiriyorsunuz ve nasıl bir yorum getiriyorsunuz? Onu özünden ne kadar uzaklaştırarak manipüle ediyorsunuz? Bunların ayarını kaçırdınız mı doküman, doküman olmaktan çıkar ve öteki bir şeye dönüşür. Üçüncü olarak da şuna baş yormak lazım; bir belgesel sinemanın konusunu belirlerken nelere dikkat ediyoruz? Bir defa, biz beşerler her şeyi kurgularız. ömrümüzde kurgusallık başladığı gün öbür türdaşlarımızdan ayrıştık. Lisanımızı, avlarımızı, ailemizi, savaşlarımızı, seyahatlerimizi daima bir olgu ve olay çerçevesinde kurgulamaya başladık. Bundan dolayı, yalın bir kıssayı antropolojik, gözlemci bir kamera ile saatlerce kayıt altına aldıktan daha sonra “kurgu” masasına oturduğunuz an olay başkalaşır ve okümanlarınız “manipülasyona”, ”seçme, ayıklama” ve şahsi yorumunuza uğrayarak bir sinema, kıssa halini alır. Belgesel sinemasını çektiğiniz şeyin kendisi bile bir kurgunun ortasında yer alıyor. Onun için kurgusallık, belgesel sinema yapan kişiyi kısıtlamaz tersine fazla özgürlükler sunar. Bu yanıyla biraz tehlikeli buluyorum. Bizim bu üzere gerçeklerin farkında olup, etik ve ahlaki taraftan kayıt altına aldığımız şeyi gerçek bir biçimde aktarmamız “kurgulamamız” gerekir.
Küçük bir örnek vermek istiyorum; ‘Diktatörün el kitabı’ baz alınarak yapılan “Zorba Nasıl Olunur?” isimli belgeselde Saddam Hüseyin’in yaptığı zalimlikler ve yıkımlar anlatılıyor. Ancak bir sözünde dahi Kürtlere karşı yaptığı yıkım ağza alınmıyor. Saddam’ın öyküsü tasarlanırken Kürtler bilerek göz gerisi edilmiş durumda; bu halkın her şeyden azade, var olma realitesinin bile kurgu masasına getirilmediğini görüyoruz. halbuki bu adamın rejimi sırasında en büyük yıkımı ve soykırımı Kürtler yaşadı. Hala toplu mezarlarda yüzlerce Kürdün kemikleri çıkıyor. Yani belgeselde gerçeği kırparak, yarım göstererek, etik ve ahlakı göz gerisi ederek bu türlü kurgu yapmanın hakikat ve hakkaniyet üzerinde yarattığı tahribatı bir düşünün.
Az evvel söylemiş olduğimi yinelarsam, siz gerçekliği ne seviyede gerçek veriyorsunuz? Bir konutu tanıtırken yalnızca hoş bir görüntüyü bakılırsan penceresinin açısını gösterirseniz öteki bir meskeni, çöplüğe bakan kısmını gösterirseniz de değişik bir konutu göstermiş olursunuz. Ancak sonuç olarak iki durumda da gerçeklikten uzak bir konutu gösterirsiniz. bu biçimde da siz ve işiniz, etik ve ahlaki açıdan tartışmaya açık bir pozisyonda olursunuz. Külfet, konutun tüm pencerelerinin gördüğü açıları göstermemekte yatıyor. En azından elimizden geleni yapalım, natürel ki bunun da farkında olmamız gereken sonları ve zorlukları var.
Birayên Bêdengiyê Poster
‘TÜRKİYE’DE SİNEMANIN KENDİSİ BİR BÜTÜN OLARAK ÜVEY EVLAT KONUMUNDA’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada kasvet yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Türkiye’de kurmaca dâhil sinemanın kendisi bir bütün olarak üvey evlat pozisyonunda. Kaynak bulmaktan tutun seyirciye kadar biroldukça alanda, biroldukça ıstırap var. Dizi kesiminin parlayıp para getirmesi ile birlikte Türkiye’de sinema uzun bir süre geriledi. Tek sebep bu değil natürel ki, sosyolojik ve politik birfazlaca sebep sayabiliriz. değişen teknolojinin gelişmesiyle birlikte biroldukca çevrimiçi platform oluştu, bunların da tesirini yadsımamak lazım.
Natürel bir süre daha sonra yavaştan bir hareketlenme yaşandı, hoş işler de çıktı. Hatta milletlerarası şenliklerde mükafatlar vs. alan sayılı sinemalar gördük. daha sonra bir daha bir gerileme sürecine girdi maalesef. Bundandır ki belgesel sinemayı yapanların fazlaca üzülmemesini tavsiye ediyorum. Zira bizim bulunduğumuz çağ, her manada kendisinde epeyce imkân ve imkanlar barındırıyor. Bu imkân ve imkanları faal bir biçimde kendi üretim alanlarımızda kullanıp işlerimizi üretmeye devam edebiliriz.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Sondan yanıt vereyim. Birincisi, aslında ben kendimi bir belgesel sinemacıdan epeyce bir multidisipliner sanatçı olarak görüyorum. Yaptığım işlerden dolayı kendime bu biçimde demeyi daha gerçek buluyorum. Zira anlatmak istediğim sorunsalımı, “şeyi”, hangi sanatsal disiplin ile daha düzgün ve daha kuvvetli bir biçimde tabir ediyorsam en doğrusu o alanda üretmektir. bu türlü kendimi daha rahat söz ettiğimi düşünüyorum.
İkincisi, belgesel sinemanın yıllar ortasındaki serüvenine baktığımızda inanılmaz derecede bir gelişim gösterdiğini görüyoruz. Kendi içerisinde inanılmaz bir biçimde kısımlara ayrıldı. Canlandırmadan tutun antropolojik belgesel kadar onlarca alanda kendisini geliştirip varlığını sürdürdü. Olağan ki bunda süratle gelişen teknolojinin gelişmesinin de büyük bir katkısı var. Yadsınamayacak derecede tarihe ışık tutan belgesel sinemalar yapıldı. Endemik bir canlıyı kayıt altına almak için foto-belgesel ve görüntü belgeseller yapılıp dünyanın bin bir tarafıyla paylaşılıyor. Uzay alanında yapılan belgesel sinemaları izliyoruz, inanılmaz teknikler kullanılıyor. Yapay zekadan tutun canlandırmaya kadar iç içe geçmiş disiplinler belgesel sinemada sıkça kullanılır oldu. Bu gelişmeler belgesel sinemayı güncelleyip kendi varlığını sürdürmesine katkıda bulunuyor. Bütün bu gelişmelere karşın, daha epey antropolojik “gözleme dayalı öykü takibi” üslubunda belgeseller yapmak istiyorum.
‘SİZİ BAŞKALARINDAN AYIRAN ŞEY HİKÂYENİZ’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Birinci sorunuza karşılığım evet. Zira, görsel ya da yazınsal hatta işitsel olan her türlü dokümantasyon, bilgi taşır ve esasen belgesel sinemanın temelini bunlar oluşturmaktadır.
İkinci sorunuza gelecek olursak, Youtube’daki kimi içerikler bence estetik açıdan çok yeterli ve seçtikleri bahisler açısından da hayli düzgünler. Olağan ki her şeyde olduğu üzere belgesel sinemanın da âlâ ve makûs üretimleri mevcut. Bunlar kaçınılmaz gerçeklikler. Zira gelişen teknoloji ile birlikte birtakım öyküleri fazlaca daha rahat, “az maliyetle” anlatıyoruz. Evvelce kamera ve ses ekipmanı olmadan bir şeyler anlatmak ya da göstermek güçtü. Artık gelişen teknoloji ile bir arada bir cep telefonu ile tek başınıza neredeyse koca bir yapım takımının işini yapıyorsunuz. Burada sizi başkalarından farklı ve farklı kılan şey, öykünüz ve öykünüzü anlatım biçiminiz.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt alakasından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Doğrular kimin işine gelmez? Yanlış ve palavralardan beslenen kişi-ler-in. Çoğunlukla hâkim (hükmeden) olan, birkaç hakikat yaptığı şeylerden daha sonra pek hakikat bir şey yapmadığı için yanlışsız söylenen ya da yapılan her şeye olumsuz refleks gösterir. Bu da birlikteinde bir baskı sistemi oluşturmaktadır. Aksisini öcü gösterir. Genelde ideolojik bağlamda, her insanın yahut bölümün doğrusu kendisine yanlışsız olduğu için kimse ötekininkini görmek istemiyor. İdeolojik saplantılar sonsuz labirent üzeredir. kuvvetli bir iradeniz yoksa ve dikkatli şayet olmazsanız sizi içine çekip kendileştirir. Sizi siz yapan pahaları bütünüyle bir çırpıda yok edip kendi ideolojilerine kurban eder.
Sinema manasında ele alacak olursak, üretilen işlerin birçoğu siyasi atmosfere nazaran değişen ideolojik sinemalar. Azınlıktaki öbür sinema üreticileri ise kendisine her alanda ve platformda maddi ve manevi takviye bulmakta zorlanıyor.
Aslında toplum, sahip olduğu şuur ve bilgi çerçevesinde yöneticisini seçer. Hükümran olanın ezme alışkanlığı kazanmasının en büyük sebebi, yönetilen toplumun ta kendisidir. İktidar, toplumun aynasıdır. Bundan dolayı hâkim olan zümre, kendisi üzere düşünen kitleyi etrafına toplayıp geriye kalan kesitin yokluğu üzerinde varlığını inşa ediyor.
‘KAFA DEĞİŞMEDİKÇE SERMAYENİN EL DEĞİŞTİRMESİ ÇOK BİR ŞEY DEĞİŞTİRMEZ’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşünüyorsunuz?
Öncelikle şunu belirtmek istiyorum. İnternet mecralarının hangisi yanlışsız düzgün Kürtçe konuşan sinema alımı yapıyor? Neredeyse hiç biri, yalnızca MUBI Türkiye var fakat onların da alım gücü hudutlu, verebilecekleri bütçeler hayli büyük bütçeler değil, bir de BluTV’nin aldığı bir iki tane sineması sayabiliriz. niye pekala? Zira üstte değindiğimiz üzere hakim ideoloji istemiyor. Hakim ideolojiden kastım maalesef yalnızca siyaset manasında değil. Bunun ortasında sermayedarlar ve daha birfazlaca etken var.
Yani açıkçası yeni sermayedarlar “piyasaya” girecek. Benim üzere olanlar için fazlaca bir şeyin değişeceğini zannetmiyorum. Sermayedarlar, belirli çerçevede toplumsal mecralar açıp ve o çerçeve doğrultusunda üretilmiş ya da üretilecek işleri alıyorlar. Meselemi kendi sıkıntısıymış üzere görmeyen sermayedar ya da mecra yöneticileri fazlaca büyük bir fark yaratmıyor. Tıpkı fikir ve ideolojiden olan elli tane farklı sermayedar da bu toplumsal mecradaki platformlara girse boş. Görünüm ortada maalesef. Bunu kendim yaşadım. Bir temsilci, beni arayarak; şayet şu çerçevede işler üretirseniz sizinle çalışmak isteriz, işlerinize takviye veririz, dedi. İçimden geçenler kibarlık mahiyetinde dilime kadar gelmedi lakin durum bu. Onun için, baş değişmedikçe sermayenin el değiştirmesi fazlaca bir şey değiştirmez.
Atölye Vibrance
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Açıkçası etrafımda kimi hüzünlü kayıplar yaşadım. Ondan dolayı genelde günlerimi atölyemde fotoğraf, heykel ve video-art çalışmaları yaparak geçiriyorum. Bu son iki yıldır dikkatimi bilhassa bu tarafa hakikat ağırlaştırmış vaziyetteyim. Belgesel manada birkaç fikir var lakin “Sessizliğin Kardeşleri” beni hem maddi tıpkı vakitte manevi manada fazlaca yordu. tekrar bu kadar yıpratıcı bir çalışmaya bulaşmak istemiyorum.
İmkanlar olgunlaştığı vakit üzerinde çalıştığım ve aşikâr bir evreye getirdiğim fikirlerimi gerçekleştiririm. Bu ortada sürpriz bir şeyler de anlık gelişip olursa onu da bilemem. Beni fazlaca heyecanlandıran bir şey olursa, bir şeyleri göze alabilirim tahminen. Ancak şu anda bilhassa plastik alandaki çalışmalarıma yük vermek istiyorum. bu biçimde hastalığın ve konuta kapanmanın olduğu bir müddetçte fotoğraf yapmak fazlaca yeterli geliyor.