Uzun yıllar hem yazılı tıpkı vakitte görsel medyada muhabir ve editör olarak çalıştıktan daha sonra 2013 yılında tekrar geri dönmemek üzere gazeteciliğe veda eden Ümran Safter, “Ne yapabilirim diye düşünürken karşıma 2015 yılında Orta Güler ile ilgili uzun metraj belgesel sinema projesi çıktı” diyerek bir tesadüf kararı belgesel sinema dünyasına adım atar. Bu projede üretimci olarak yer alan Safter, “Ara Güler ile ilgili ‘İstanbul’un Gözü’ sinemasında el yordamıyla yapımcılığı, şenlikleri, satış ve dağıtım stratejilerini öğrenmeye çalıştım” kelamlarıyla açıklar o günlerini. Bir daha sonraki yıl Sevan Bıçakçı ile ilgili bir sinema çeken Safter, Nezihe Muhiddin ile ilgili “Kadın Olmanın Günahı” ve son olarak da Ertegün Kardeşler ile ilgili “Kapıyı Açık Bırak” sinemalarının hem yapımcılığını tıpkı vakitte direktörlüğünü üstlenir.
58. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde “daha sonraki” isimli sineması yarışacak olan Safter’le bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Ümran Safter
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Ben aslında belgesel sinema ile gerçeklik sözünü yan yana koymuyorum. Belgesel sinema ne kadar gerçekçi olabilir ki? Kamerayı koyduğunuz yer, kadraja aldığınız özneler, bakış açınız vs. sonuçta belgesel sinemalar daima kurmaca öğeler taşıyor. Ben gerçeklik sözü yerine etik sözünün kullanılmasını daha uygun buluyorum. Eski bir gazeteci olarak, belgesel sinemayı gazetecilikten de ayırmak gerektiğini düşünüyorum. Toplumsal bahisleri sinema yaparken doğruyu yanlışı öğretmeye çalışan, kendince sonuç ve tarih üreten sinemalardan uzak duruyorum.
‘BELGESEL SİNEMALARIN AZIMSANMAYACAK İZLEYİCİSİ OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYORUM’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada kahır yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Yok hiç üvey evlat üzere hissetmedim. Ayrıyeten üvey evlat olmak da berbat bir şey değil. Sonuçta yaptığım işe bakıyorum. Şenlikler programlarına almış mı almamış mı, TV’ler satın alır mı diye hiç düşünmüyorum. Yola bu kanılarla ve beklentilerle çıkmıyorum. Ayrıyeten belgesel sinemaların de azımsanmayacak seyircisi olduğunu düşünüyorum. Kâfi ki sinema yapmaya, üretmeye devam edelim.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
yıllar ortasında belgesel sinemanın da bir epey çeşidi ortaya çıktı. Bu fazlaca sevindirici bir gelişme. Artık belgesel sinemalar de bir hayli şenlikte kurmaca sinemalarla tıpkı kategorilerde yarışıyor. Hatta kimi vakit en düzgün sinema mükafatı de aldıkları oluyor. En son Altın Koza Sinema Festivali’nde de bir belgesel sinema “Yaramaz Çocuklar”, en düzgün sinema mükafatını aldı. Belgesel sinemacılara yürek veren, bir gelişme. Umarım önümüzdeki senelerda sayıları daha da artar. Ben şahsi olarak belgesel ile kurmaca içindeki çizginin bulanıklaştığı sinemaları daha fazlaca seviyorum.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Toplumsal medyada, YouTube’da yayınlanan sinemalar belgesel midir, değil midir? Hiç üzerine düşünmedim. Yapanlar belgesel diyorsa öyledir. Karar verici kimdir, bilmem? Benim de vakit zaman keyifle izlediğim işler çıkıyor bu platformlarda. Belgesel sinema, bana nazaran salt bilgi taşıma aracı değildir. Fakat o denli sinemalar de hayli fazla. Dediğim üzere bu tartışmalar daima subjektif.
‘HER ŞEYİN ÇOK ÇABUK UNUTULDUĞU GÜNÜMÜZDE HAFIZAYI CANLI TUTMAK ÖNEMLİ’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından dolayı sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Vakit zaman evet yaptıkları sinemalar niçiniyle iktidarın hışmına uğrayanlar belgesel sinemacılar var. Her şeyin hayli çabuk unutulduğu günümüzde hafızayı canlı tutmak değerli. Bu tipten sinemalar de hayli kıymetli bana göre. Lakin bu çeşit sinemaları yaparken gazetecilikten de uzaklaşmak, içeriğine estetik ve yaratıcılık katmak lazım. Ayrıyeten son 20 yıldır Türkiye harikulade bir dönüşüm ve kırılma geçirdi. Bu süreçle ilgili de yanlışsız düzgün sinemalar yapılmadı. Yapılsa da sayıları fazlaca az. Bu da belgesel sinemacılara kaygı olsun demek isterim. Mızmızlanmak, daima fon aramak, şenlik stratejileri yapmak yerine daha hayli üretmek lazım.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Genel olarak sinema yapmak eskiyle kıyaslandığında hayli değerli bir uğraş değil. Minimal bütçe ve takımla de üretmek mümkün. Bu da bir epeyce yetenekli ve azimli gencin önünü açıyor. Bu yüzden artık daha epey sinema üretiliyor. Bu sinemaları yayınlayacak mecralar da çoğaldı. Lakin resmi ve özel fonlar, şenlik stratejileri yaratıcılığın ve özgür niyetin önündeki en büyük mahzurlar. Bu ikilem nasıl aşılır onu da bilmiyorum açıkçası.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Son olarak yapımcılığını Suraj Sharma’nın, imaj direktörlüğünü Bertan Özer’in yaptığı birinci uzun metraj kurmaca sinema projem “Kabahat”in çekimlerini yeni bitirdik. Kendi çocukluğumdan esinlenerek yazdığım senaryoyu, çocukluğumun geçtiği Çankırı’nın bir köyündeki aileme ilişkin meskende çektik. Heyecan verici bir tecrübe oldu benim için.
58. Antalya Altın Portakal Sinema Festivali’nde “daha sonraki” isimli sineması yarışacak olan Safter’le bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Ümran Safter
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Ben aslında belgesel sinema ile gerçeklik sözünü yan yana koymuyorum. Belgesel sinema ne kadar gerçekçi olabilir ki? Kamerayı koyduğunuz yer, kadraja aldığınız özneler, bakış açınız vs. sonuçta belgesel sinemalar daima kurmaca öğeler taşıyor. Ben gerçeklik sözü yerine etik sözünün kullanılmasını daha uygun buluyorum. Eski bir gazeteci olarak, belgesel sinemayı gazetecilikten de ayırmak gerektiğini düşünüyorum. Toplumsal bahisleri sinema yaparken doğruyu yanlışı öğretmeye çalışan, kendince sonuç ve tarih üreten sinemalardan uzak duruyorum.
‘BELGESEL SİNEMALARIN AZIMSANMAYACAK İZLEYİCİSİ OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYORUM’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada kahır yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Yok hiç üvey evlat üzere hissetmedim. Ayrıyeten üvey evlat olmak da berbat bir şey değil. Sonuçta yaptığım işe bakıyorum. Şenlikler programlarına almış mı almamış mı, TV’ler satın alır mı diye hiç düşünmüyorum. Yola bu kanılarla ve beklentilerle çıkmıyorum. Ayrıyeten belgesel sinemaların de azımsanmayacak seyircisi olduğunu düşünüyorum. Kâfi ki sinema yapmaya, üretmeye devam edelim.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
yıllar ortasında belgesel sinemanın da bir epey çeşidi ortaya çıktı. Bu fazlaca sevindirici bir gelişme. Artık belgesel sinemalar de bir hayli şenlikte kurmaca sinemalarla tıpkı kategorilerde yarışıyor. Hatta kimi vakit en düzgün sinema mükafatı de aldıkları oluyor. En son Altın Koza Sinema Festivali’nde de bir belgesel sinema “Yaramaz Çocuklar”, en düzgün sinema mükafatını aldı. Belgesel sinemacılara yürek veren, bir gelişme. Umarım önümüzdeki senelerda sayıları daha da artar. Ben şahsi olarak belgesel ile kurmaca içindeki çizginin bulanıklaştığı sinemaları daha fazlaca seviyorum.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Toplumsal medyada, YouTube’da yayınlanan sinemalar belgesel midir, değil midir? Hiç üzerine düşünmedim. Yapanlar belgesel diyorsa öyledir. Karar verici kimdir, bilmem? Benim de vakit zaman keyifle izlediğim işler çıkıyor bu platformlarda. Belgesel sinema, bana nazaran salt bilgi taşıma aracı değildir. Fakat o denli sinemalar de hayli fazla. Dediğim üzere bu tartışmalar daima subjektif.
‘HER ŞEYİN ÇOK ÇABUK UNUTULDUĞU GÜNÜMÜZDE HAFIZAYI CANLI TUTMAK ÖNEMLİ’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağlantısından dolayı sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Vakit zaman evet yaptıkları sinemalar niçiniyle iktidarın hışmına uğrayanlar belgesel sinemacılar var. Her şeyin hayli çabuk unutulduğu günümüzde hafızayı canlı tutmak değerli. Bu tipten sinemalar de hayli kıymetli bana göre. Lakin bu çeşit sinemaları yaparken gazetecilikten de uzaklaşmak, içeriğine estetik ve yaratıcılık katmak lazım. Ayrıyeten son 20 yıldır Türkiye harikulade bir dönüşüm ve kırılma geçirdi. Bu süreçle ilgili de yanlışsız düzgün sinemalar yapılmadı. Yapılsa da sayıları fazlaca az. Bu da belgesel sinemacılara kaygı olsun demek isterim. Mızmızlanmak, daima fon aramak, şenlik stratejileri yapmak yerine daha hayli üretmek lazım.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Genel olarak sinema yapmak eskiyle kıyaslandığında hayli değerli bir uğraş değil. Minimal bütçe ve takımla de üretmek mümkün. Bu da bir epeyce yetenekli ve azimli gencin önünü açıyor. Bu yüzden artık daha epey sinema üretiliyor. Bu sinemaları yayınlayacak mecralar da çoğaldı. Lakin resmi ve özel fonlar, şenlik stratejileri yaratıcılığın ve özgür niyetin önündeki en büyük mahzurlar. Bu ikilem nasıl aşılır onu da bilmiyorum açıkçası.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Son olarak yapımcılığını Suraj Sharma’nın, imaj direktörlüğünü Bertan Özer’in yaptığı birinci uzun metraj kurmaca sinema projem “Kabahat”in çekimlerini yeni bitirdik. Kendi çocukluğumdan esinlenerek yazdığım senaryoyu, çocukluğumun geçtiği Çankırı’nın bir köyündeki aileme ilişkin meskende çektik. Heyecan verici bir tecrübe oldu benim için.