“İstanbul’un Gözü”, “Kadın Olmanın Günahı”, “Sevan Bıçakçı”, “Kapıyı Açık Bırak” üzere belgesel sinemalarıyla tanınan Ümran Safter’in direktörlüğünü üstlendiği “Kabahat”, 33’üncü Ankara Sinema Şenliği kapsamında izleyicilerle buluştu. Çankırı’da çekimleri gerçekleştirilen sinema, gelenekler, taassup ve batıl inançların ortasında kalan 13 yaşındaki bir kız çocuğunun öyküsünü anlatıyor.
Yapımcılığını Suraj Sharma, imaj direktörlüğünü ise Bertan Özer’in yaptığı sinemanın oyuncu takımında Mina Demirtaş, Ece Demirtürk, Işıl Acaray, Berivan Edebali, Kayra Kalaycı, Eray Yasin Işık ve Mine Demirtaş yer alıyor.
Ümran Safter’le “Kabahat”i ve bayanların toplum tarafınca gördüğü baskıyı konuştuk.
Ümran Safter
“Kabahat” birinci uzun metraj kurmaca sinemanız. Sinema, yaz tatilini babaannesinin yanında köyde geçiren Reyhan’ın erkek hâkim klâsik toplumla, bayanların ‘kabahat’ olarak kabul ettiği olgularla tanıştığı bir büyüme ve başkaldırı kıssası. Sinemanın fikri birinci vakit içinderda nasıl ortaya çıktı?
Her öykü bana bakılırsa biraz otobiyografiktir. “Kabahat”in senaryosunda da kendi çocukluğumdan, arkadaşlarımın öykülerinden esintiler var. Sonuçta hepimiz, tüm bayanlar büyüme sürecinde birebir baskılarla, birebir endişelerle yüzleşiyoruz. Ve bu endişelerle baş etmenin yollarını da bir biçimde öğreniyoruz. “Kabahat”i yazmaya yapımcım ve bununla birlikte eşim olan Suraj Sharma’nın teşvikiyle başladım. Çocukluğumda yaşadığım ve ona anlattığım bir kıssadan epeyce etkilenmişti. Bu öykünün uzun metraj sinemaya dönüşmesini epeyce istedi ve bunun için fazlaca uğraş verdi. Tüm bu süreçte senaryo danışmanım Zafer Şengül’ün de katkısı fazlaca büyük oldu.
‘TÜM DİYALOGLARIN GERÇEKÇİ OLMASINI İSTEDİM’
‘Ergenliğe yeni adım atan’ bir karakteri yazarken nelerden etkilendiniz? Sinema bir başkaldırı kıssası anlatsa da didaktik bir anlatım tercih etmiyor. Bu anlatımı bilerek mi tercih ettiniz?
Senaryoyu yazdığım periyotta öykünün geçtiği Çankırı’nın Akçavakıf Köyü’nde oldukça vakit geçirdim. Burası beraberinde benim doğduğum ve belirli bir yaşa kadar yaz tatillerini geçirdiğim bir yer. Köyde bayanlarla ve kız çocuklarıyla sohbet imkanı buldum. Hurafelerin, din soslu taassubun bayanları nasıl cendereye aldığını daha da yakından gözlemledim. Ayrıyeten senaryomda anlattığım bir olayın, gerçekte yaşanması da beni derinden sarstı. Tıpkı köyden 26 yaşındaki iki çocuk annesi bir bayan, cin çarptı diye hoca hoca dolaştırılıyordu. halbukiki beyninde tümör vardı ve istemsiz yüzünün kasılması yalnızca bundan dolayıydü. Eşi ve ailesi durumu fark ettiğinde iş işten geçmişti ve uzun bir koma sürecinden daha sonra ömrünü kaybetti. Bu olay, sinemaya olan inancımı ve isteğimi daha da pekiştirdi. Anadolu’da bu durumda olan bir epeyce bayan var.
“Kabahat”i yazarken tüm diyalogların gerçekçi olmasını istedim. bununla birlikte yerin, oyunculukların, çekim tekniğinin ve ışık kullanmasının da doğal olmasını istedim. Sinemanın imaj direktörlüğünü yapan Bertan Özer ile sinemanın estetiği üzerinde epey çalıştık. Her Şeyin altının kalın çizgilerle çizildiği, her görüşün keskin harflerle anlatıldığı toplumsal medya çağında duru, yalın ve sade bir sinema yapmak istedik.
Film, Reyhan’ın İstanbul’daki hayatını, annesinin kentte nasıl olduğunu paylaşmıyor izleyiciyle. Reyhan ve ailesi İstanbul’da nasıl bir hayat sürüyor?
Reyhan, İstanbul’da kenar mahallede yaşayan bir personel çocuğu. Her yaz tatilini babaannesinin köyünde geçiriyor tıpkı benim yaz tatillerini köyde geçirdiğim üzere. Köy hayatı klâsik kültür kodlarıyla şekillenmiş, inanç sistemiyle belirlenen, bu niçinle bireyi, kişiselliği, farklılıkları, yeniyi çarçabuk kabul edebilecek bir ortam olmaktan çok uzak. Reyhan, bu yüzden de hayata dair kendi gücüyle, klasiğin dayatmasından ortaya çıkan bir karabasanın içinde kalıyor ve kendince bundan kurtulmanın yollarını arıyor.
.
Filmde günlerce süren su kesintisi niçiniyle Reyhan’ın ‘çarpılma korkusu’ yaşaması, ‘kirli’ hissetmesi üzere sembolik manalar bulunuyor. Bayanların ‘kirli hissetmesini, günümüzde dahi bu üzere dehşetler yaşamasını nasıl yorumluyorsunuz?
Hikâyenin de ana temasını oluşturan regl konusu, hala büyük oranda tabu olma özelliğini koruyor. Hala konuşulması ayıp sayılıyor. Hala pedler siyah poşetlerde satılıyor. gorece olarak daha muhafazakar yerlerde bu taassup bayanlar açısından epeyce daha sıkıntılı bir hal alıyor. Daha geçenlerde bir belediyenin bayan öğrencilere dağıttığı pedler dinci medyada epey tenkit konusu olmuştu.
‘KADIN, VAROLUŞSAL KİMLİĞİ GEREĞİ KABAHATLİ OLARAK NİTELENİYOR’
Film, ataerkil toplumun genç kızlara regl olmalarından itibaren uyguladığı baskıyı açık açık, kurgu değilmişçesine yansıtıyor perdeye. Toplumun normlarına göre hareket etmeyen bayanların yaptığı her hareket, söylemiş olduği her cümle ‘kabahat’ sayılıyor. Bayanların, kız çocukların bu şartlar ortasında yaşaması hakkında neler söylemek istersiniz? Toplum olarak neler yapılmalı, ilerleyeceğimiz daha fazlaca uzun yollar var mı?
Bizim üzere ülkelerde ahlakın odağına hanımın nezareti ve kontrolü problemi yerleştiriliyor. Güya doğuştan günahkâr olma hali yalnızca bayanların omzuna yüklenmiş durumda.
Kadın, günahkâr olmaya en yakın, ahlakı bozma potansiyeli en yüksek öge olarak görülüyor. Yani varoluşsal kimliği gereği kabahatli olarak niteleniyor. Patriyarkanın dayattığı hayat biçimine sorgusuz sualsiz boyun eğmesi bekleniyor. Fakat bayanlar artık sinemada Reyhan’ın babaannesine söylemiş olduği üzere “ yeter” diyebiliyor. Bugün Türkiye’de fazlaca kuvvetli bir feminist bayan hareketinden bahsetmek mümkün. Yüzsenelerdır baskı altında tutulan bayanların yeri geldiğinde erkeklere göre epeyce daha mert aksiyonlar ürettiğini düşünüyorum. Çünkü yanı başımızda İranlı bayanlar vefatı göze alarak yobaz rejime karşı büyük bir başkaldırı başlattılar. Harikulade ilham verici bir isyan. Afganistan’da keza bayanlar öldürülme kıymetine okula gitmeye çalışıyorlar. Gıpta ve gururla takip ediyorum.
Kadınların toplum tarafınca gördüğü baskı vb. üzere mevzuları eril bakış anlatımından çıkarıp bir bayan gözüyle yansıtmak hayli kıymetli. Sinemada bayan olmak dahi ‘kadın yönetmen’ tabiriyle ayrılıyor. Bir bayan olarak bölümün bu tarafını nasıl değerlendirirsiniz?
Ben uzun yıllar yazılı ve görsel medyada muhabir ve editör olarak çalıştım. Bayansanız, sınıfsal olarak fakir bir aileden geliyorsanız, aslına bakarsan bütün dallarda olduğu üzere daima daha epey çalışmak zorunda kalıyorsunuz. Benim durumum da aşağı üst bu biçimdeydi. Ancak sızlanmadan üretmeye, kendimi var etmeye çalıştım. Gazetecilik dönemimde de belgesel yönetirken de bayan sıkıntısına, azınlık sıkıntısına daima daha hassas olmaya çalıştım.
.
‘SENARYOYU ÖZGÜRCE YAZDIM, SİNEMASI ÖZGÜRCE ÇEKTİM’
Filmin çekimleri nasıl geçti, ne üzere zorluklar yaşadınız?
“Kabahat”i küçük bir takımla yaklaşık iki haftada çektik. Köyde, benim büyüdüğüm konutu de Reyhan’nın babaannesinin meskeni olarak tasarladık. Çankırı’daki kent sahnelerinde yerleri ve insanları da tüm doğallığı ile sinemanın içine aldık. Bu niçinle kent sahnelerinin çekimleri nispeten daha güç oldu. Sinemanın hiç bir müddetcinde mali takviye almadık. Tahminen de bu biçimdesi daha güzel oldu. Senaryoyu özgürce yazdım, sineması özgürce çektim, külliyen bağımsız bir sinema oldu. Sinemada Reyhan’ı oynayan Mina Demirtaş, Şükran karakterini oynayan Ece Demirtürk birinci sinema tecrübeleri bulunmasına karşın olağanüstü iş çıkardılar. Her ikisi de Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde ödül aldılar. Işıl Acaray da babaanne karakterinde bütün klişe köy hanımı tasvirinin ötesinde muazzam bir oyunculuk sergiledi. Oyuncu koçumuz hem de sinemada de rolü bulunan Eray Yasin Işık’ın çocuk oyuncuları sete hazırlamamda fazlaca büyük katkısı oldu.
Baştan beri tercihim, büyük olayları kovalayan kıssalardan fazla insan hallerinin yansıtıldığı minimalist usulde sinemalar yapmaktı. Bunu “Kabahat” ile yapma bahtı buldum.
“Kabahat”tilk evvel epeyce sayıda belgesele imza attınız. Belgesel ve kurmaca içindeki farklar hakkında ne söylemek istersiniz?
Benim için belgesel ile kurmaca ya da deher neysel sinema içinde hiç bir fark yok. Bana nazaran her kurmaca sinema belgesel, her belgesel sinema kurmacadır. içinde son derece bulanık bir çizgi var. Kurmaca sinema, belgesel sinema ayrımının hala Türkiye’de tartışılıyor bulunmasına kendi açımdan mana veremiyorum.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı?
“Kabahat”, üçlemenin birinci sineması. İkinci sinema bekaret ile ilgili olacak ve senaryo yazımını daha yeni bitirdim. Üçlemenin üçüncüsü ise bayan cinayetiyle ilgili. İkinci sinemanın hazırlıklarına önümüzdeki yıl başlayacağız. Umarım sineması çekebilecek altyapıyı oluşturabiliriz.
Yapımcılığını Suraj Sharma, imaj direktörlüğünü ise Bertan Özer’in yaptığı sinemanın oyuncu takımında Mina Demirtaş, Ece Demirtürk, Işıl Acaray, Berivan Edebali, Kayra Kalaycı, Eray Yasin Işık ve Mine Demirtaş yer alıyor.
Ümran Safter’le “Kabahat”i ve bayanların toplum tarafınca gördüğü baskıyı konuştuk.
Ümran Safter
“Kabahat” birinci uzun metraj kurmaca sinemanız. Sinema, yaz tatilini babaannesinin yanında köyde geçiren Reyhan’ın erkek hâkim klâsik toplumla, bayanların ‘kabahat’ olarak kabul ettiği olgularla tanıştığı bir büyüme ve başkaldırı kıssası. Sinemanın fikri birinci vakit içinderda nasıl ortaya çıktı?
Her öykü bana bakılırsa biraz otobiyografiktir. “Kabahat”in senaryosunda da kendi çocukluğumdan, arkadaşlarımın öykülerinden esintiler var. Sonuçta hepimiz, tüm bayanlar büyüme sürecinde birebir baskılarla, birebir endişelerle yüzleşiyoruz. Ve bu endişelerle baş etmenin yollarını da bir biçimde öğreniyoruz. “Kabahat”i yazmaya yapımcım ve bununla birlikte eşim olan Suraj Sharma’nın teşvikiyle başladım. Çocukluğumda yaşadığım ve ona anlattığım bir kıssadan epeyce etkilenmişti. Bu öykünün uzun metraj sinemaya dönüşmesini epeyce istedi ve bunun için fazlaca uğraş verdi. Tüm bu süreçte senaryo danışmanım Zafer Şengül’ün de katkısı fazlaca büyük oldu.
‘TÜM DİYALOGLARIN GERÇEKÇİ OLMASINI İSTEDİM’
‘Ergenliğe yeni adım atan’ bir karakteri yazarken nelerden etkilendiniz? Sinema bir başkaldırı kıssası anlatsa da didaktik bir anlatım tercih etmiyor. Bu anlatımı bilerek mi tercih ettiniz?
Senaryoyu yazdığım periyotta öykünün geçtiği Çankırı’nın Akçavakıf Köyü’nde oldukça vakit geçirdim. Burası beraberinde benim doğduğum ve belirli bir yaşa kadar yaz tatillerini geçirdiğim bir yer. Köyde bayanlarla ve kız çocuklarıyla sohbet imkanı buldum. Hurafelerin, din soslu taassubun bayanları nasıl cendereye aldığını daha da yakından gözlemledim. Ayrıyeten senaryomda anlattığım bir olayın, gerçekte yaşanması da beni derinden sarstı. Tıpkı köyden 26 yaşındaki iki çocuk annesi bir bayan, cin çarptı diye hoca hoca dolaştırılıyordu. halbukiki beyninde tümör vardı ve istemsiz yüzünün kasılması yalnızca bundan dolayıydü. Eşi ve ailesi durumu fark ettiğinde iş işten geçmişti ve uzun bir koma sürecinden daha sonra ömrünü kaybetti. Bu olay, sinemaya olan inancımı ve isteğimi daha da pekiştirdi. Anadolu’da bu durumda olan bir epeyce bayan var.
“Kabahat”i yazarken tüm diyalogların gerçekçi olmasını istedim. bununla birlikte yerin, oyunculukların, çekim tekniğinin ve ışık kullanmasının da doğal olmasını istedim. Sinemanın imaj direktörlüğünü yapan Bertan Özer ile sinemanın estetiği üzerinde epey çalıştık. Her Şeyin altının kalın çizgilerle çizildiği, her görüşün keskin harflerle anlatıldığı toplumsal medya çağında duru, yalın ve sade bir sinema yapmak istedik.
Film, Reyhan’ın İstanbul’daki hayatını, annesinin kentte nasıl olduğunu paylaşmıyor izleyiciyle. Reyhan ve ailesi İstanbul’da nasıl bir hayat sürüyor?
Reyhan, İstanbul’da kenar mahallede yaşayan bir personel çocuğu. Her yaz tatilini babaannesinin köyünde geçiriyor tıpkı benim yaz tatillerini köyde geçirdiğim üzere. Köy hayatı klâsik kültür kodlarıyla şekillenmiş, inanç sistemiyle belirlenen, bu niçinle bireyi, kişiselliği, farklılıkları, yeniyi çarçabuk kabul edebilecek bir ortam olmaktan çok uzak. Reyhan, bu yüzden de hayata dair kendi gücüyle, klasiğin dayatmasından ortaya çıkan bir karabasanın içinde kalıyor ve kendince bundan kurtulmanın yollarını arıyor.
.
Filmde günlerce süren su kesintisi niçiniyle Reyhan’ın ‘çarpılma korkusu’ yaşaması, ‘kirli’ hissetmesi üzere sembolik manalar bulunuyor. Bayanların ‘kirli hissetmesini, günümüzde dahi bu üzere dehşetler yaşamasını nasıl yorumluyorsunuz?
Hikâyenin de ana temasını oluşturan regl konusu, hala büyük oranda tabu olma özelliğini koruyor. Hala konuşulması ayıp sayılıyor. Hala pedler siyah poşetlerde satılıyor. gorece olarak daha muhafazakar yerlerde bu taassup bayanlar açısından epeyce daha sıkıntılı bir hal alıyor. Daha geçenlerde bir belediyenin bayan öğrencilere dağıttığı pedler dinci medyada epey tenkit konusu olmuştu.
‘KADIN, VAROLUŞSAL KİMLİĞİ GEREĞİ KABAHATLİ OLARAK NİTELENİYOR’
Film, ataerkil toplumun genç kızlara regl olmalarından itibaren uyguladığı baskıyı açık açık, kurgu değilmişçesine yansıtıyor perdeye. Toplumun normlarına göre hareket etmeyen bayanların yaptığı her hareket, söylemiş olduği her cümle ‘kabahat’ sayılıyor. Bayanların, kız çocukların bu şartlar ortasında yaşaması hakkında neler söylemek istersiniz? Toplum olarak neler yapılmalı, ilerleyeceğimiz daha fazlaca uzun yollar var mı?
Bizim üzere ülkelerde ahlakın odağına hanımın nezareti ve kontrolü problemi yerleştiriliyor. Güya doğuştan günahkâr olma hali yalnızca bayanların omzuna yüklenmiş durumda.
Kadın, günahkâr olmaya en yakın, ahlakı bozma potansiyeli en yüksek öge olarak görülüyor. Yani varoluşsal kimliği gereği kabahatli olarak niteleniyor. Patriyarkanın dayattığı hayat biçimine sorgusuz sualsiz boyun eğmesi bekleniyor. Fakat bayanlar artık sinemada Reyhan’ın babaannesine söylemiş olduği üzere “ yeter” diyebiliyor. Bugün Türkiye’de fazlaca kuvvetli bir feminist bayan hareketinden bahsetmek mümkün. Yüzsenelerdır baskı altında tutulan bayanların yeri geldiğinde erkeklere göre epeyce daha mert aksiyonlar ürettiğini düşünüyorum. Çünkü yanı başımızda İranlı bayanlar vefatı göze alarak yobaz rejime karşı büyük bir başkaldırı başlattılar. Harikulade ilham verici bir isyan. Afganistan’da keza bayanlar öldürülme kıymetine okula gitmeye çalışıyorlar. Gıpta ve gururla takip ediyorum.
Kadınların toplum tarafınca gördüğü baskı vb. üzere mevzuları eril bakış anlatımından çıkarıp bir bayan gözüyle yansıtmak hayli kıymetli. Sinemada bayan olmak dahi ‘kadın yönetmen’ tabiriyle ayrılıyor. Bir bayan olarak bölümün bu tarafını nasıl değerlendirirsiniz?
Ben uzun yıllar yazılı ve görsel medyada muhabir ve editör olarak çalıştım. Bayansanız, sınıfsal olarak fakir bir aileden geliyorsanız, aslına bakarsan bütün dallarda olduğu üzere daima daha epey çalışmak zorunda kalıyorsunuz. Benim durumum da aşağı üst bu biçimdeydi. Ancak sızlanmadan üretmeye, kendimi var etmeye çalıştım. Gazetecilik dönemimde de belgesel yönetirken de bayan sıkıntısına, azınlık sıkıntısına daima daha hassas olmaya çalıştım.
.
‘SENARYOYU ÖZGÜRCE YAZDIM, SİNEMASI ÖZGÜRCE ÇEKTİM’
Filmin çekimleri nasıl geçti, ne üzere zorluklar yaşadınız?
“Kabahat”i küçük bir takımla yaklaşık iki haftada çektik. Köyde, benim büyüdüğüm konutu de Reyhan’nın babaannesinin meskeni olarak tasarladık. Çankırı’daki kent sahnelerinde yerleri ve insanları da tüm doğallığı ile sinemanın içine aldık. Bu niçinle kent sahnelerinin çekimleri nispeten daha güç oldu. Sinemanın hiç bir müddetcinde mali takviye almadık. Tahminen de bu biçimdesi daha güzel oldu. Senaryoyu özgürce yazdım, sineması özgürce çektim, külliyen bağımsız bir sinema oldu. Sinemada Reyhan’ı oynayan Mina Demirtaş, Şükran karakterini oynayan Ece Demirtürk birinci sinema tecrübeleri bulunmasına karşın olağanüstü iş çıkardılar. Her ikisi de Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde ödül aldılar. Işıl Acaray da babaanne karakterinde bütün klişe köy hanımı tasvirinin ötesinde muazzam bir oyunculuk sergiledi. Oyuncu koçumuz hem de sinemada de rolü bulunan Eray Yasin Işık’ın çocuk oyuncuları sete hazırlamamda fazlaca büyük katkısı oldu.
Baştan beri tercihim, büyük olayları kovalayan kıssalardan fazla insan hallerinin yansıtıldığı minimalist usulde sinemalar yapmaktı. Bunu “Kabahat” ile yapma bahtı buldum.
“Kabahat”tilk evvel epeyce sayıda belgesele imza attınız. Belgesel ve kurmaca içindeki farklar hakkında ne söylemek istersiniz?
Benim için belgesel ile kurmaca ya da deher neysel sinema içinde hiç bir fark yok. Bana nazaran her kurmaca sinema belgesel, her belgesel sinema kurmacadır. içinde son derece bulanık bir çizgi var. Kurmaca sinema, belgesel sinema ayrımının hala Türkiye’de tartışılıyor bulunmasına kendi açımdan mana veremiyorum.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı?
“Kabahat”, üçlemenin birinci sineması. İkinci sinema bekaret ile ilgili olacak ve senaryo yazımını daha yeni bitirdim. Üçlemenin üçüncüsü ise bayan cinayetiyle ilgili. İkinci sinemanın hazırlıklarına önümüzdeki yıl başlayacağız. Umarım sineması çekebilecek altyapıyı oluşturabiliriz.