Prof. Dr. Gökçen Orhan, Kovid-19’a ait dikkat çeken açıklamalarda bulundu. Orhan, “Kovid zannedildiğinin ötesinde, daima bir akciğer hastalığı üzere geçirilmesine karşın aslında bir pıhtı hastalığı, yaygın bir damar hastalığı. Pıhtıların damar ortasında oluşması ile ortaya çıkan bir hastalık.” diyerek, “Bu noktada bir hususa dikkat çekmemiz gerekiyor.” dedi. Orhan, Finans Gündem’den Volkan Karsan’ın sorularını yanıtladı.
“YAZDIM, ÇOK ENTERESAN BİR ŞEY OLDU, YAZDIKÇA YAZASIM GELDİ, YAZASIM GELDİKÇE YAZDIM”
– Sayın Orhan, kitabınız “Emanet Kalp” fazlaca etkileyici bir roman. Hem Covid 19 ve ölümcül yansımaları hem organ nakli konusu birebir vakitte sıhhat ordumuzun fedakar savaşçılarımızın hikayeleri var… Nasıl yazıldı bu kitap?
– Türkiye’de bu üslupta yazan kimse yoktu şimdiye kadar. Ben buna ‘neşter edebiyatı’ -bu, NewYork Times’da okuduğum bir makaleden alıntıdır- dedim. Bir ameliyat hikayesinin etrafında gelişiyor olaylar. Ameliyathanenin ortasında yaşanan olaylar anlatılıyor, o yüzden neşter edebiyatı dedim. Benim bildiğim Türkçe yazılmış, tıp etrafında gelişen bir roman yok. Birinci deneme oldu.
Bu, benim Kovid 19 yardımıyla yazabildiğim bir roman. Ben hayli süratli çalışan bir cerrahım. Vakit, yer kavramım yoktur zira uç ameliyatlar yaparım. Örneğin, kalp nakli, epey az merkezde yapılan yeterli kasılmayan kalplerle ilgili ameliyatlar. İster istemez ağır çalışıyorum. Ancak pandemi devrinde bir ‘es’ aldım, biraz nefes alma fırsatımız oldu. Hasta yükümüz azaldı, lakin acil hastaları alır hale geldik. Benim hayli yakın bir dostum var, müellif Bedia Ceylan Güzelce… Beni o periyotta Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten daha sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum lakin beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana kimi yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık. Benim bu biçimde başladığım fakat yarım kalmış romanlarım vardır, başlamışımdır lakin bitmemiştir zira tekniği bilmiyordum. Bedia, benden bir roman yazmamı değil, kesimler halinde hikayeler yazmamı daha sonra birleştirmemi istedi. “Aynı hikayeyi küçük modüllere ayır, onları yaz ve daha sonra birleştir” dedi. Biz cerrahlar gördüklerimizi uygularız, bir metodolojimiz vardır. Aslında ameliyata girmeden A planınız, B planınız, C planınız, D planınız daima vardır. Ameliyat zannedilir ki, girilir patır kütür yapılır. Hayır, bir gece öncesinde siz onun bütün planını, programını başınızda yaparsınız. Artık bu metodolojiye anlayınca, modüllere ayırarak onu yaptığımda ben başımda bir metodoloji oluşturdum. Bu büsbütün istem dışı oldu.
Benim fazlaca yakın bir dostum var, müellif Bedia Ceylan Güzelce… Beni o periyotta Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten daha sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum fakat beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana birtakım yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık.
daha sonra yazdım, yazdıkça hayli farklı bir şey oldu, yazdıkça yazasım geldi, yazasım geldikçe yazdım. Ortaya bir metin çıktı. daha sonra o metni epey güvendiğim insanlara, evvela Bedia’ya okuttum. “Çok hoş olmuş” dediler. daha sonraki evrede, natürel ben bir edebiyatçı değilim, bir argümanım da yok, ben bir cerrahım. Cerrahlığım konusunda bana birisi bir şey söylemiş olduğinde her çeşit tartışmaya da girerim lakin haddimi de bilirim muharrir da değilim. Burada bir yol alırsam muharrir olabilirim lakin şu anda müellif da değilim. Ben bir yola çıktım, epeyce güvendiğim dostlarıma, etrafımdaki edebiyatla ilgili insanlara okuttum. Onlar da epeyce beğendiler, birtakım tenkitler yaptılar. Onları elden geçirdim. En son yolumuz İpek Özbey ile kesişti. Editörlüğümü kabul etti. Kendisine ne kadar teşekkür etsem azdır. Biz onunla metnin üzerinden tekrar geçtik. bir daha yazmadık aslında, daha hoş Türkçe haline gelmesini sağladı. İpek Özbey’den yazma konusunda epeyce şey öğrendim. Biroldukça ödev verdi. Bunları yaptıkça ortaya bu kitap çıktı.
Ben hayatımda kimi şeyleri profesyonellere delege etmeyi severim. Bir kitap ajansıyla anlaştık. O ajans aracılığıyla dört yayınevi okudu. Üçü olumlu döndü. Kitap insanların güzeline gitti. Biz düşündük ve Daima Kitap ile anlaştık. Güzel ki de o denli yapmışız. Genç ve dinamik bir takımı var. Tam bana uygun. Bu tecrübeye başlarken etrafım beni epey uyardı. “Türkiye’de birfazlaca muharririn birinci romanları epeyce satmaz. Bu da satmayabilir. Büyük beklentiyle girme…” Fakat beklediğimizin üzerinde bir ilgi oldu. Artık ikinci baskıya girmek üzereyiz. Umarım diğer baskılar gelir. Bu ortada ikinci romanı yazmaya başladım. O da bir daha neşter edebiyatı olacak. bir daha bir ameliyat hikayesinin etrafında gelişen bir bahis. Ameliyat anlatmıyoruz lakin onun etrafında dönüyor olay. bir daha spesifik bir ameliyattan kelam ediyoruz. Birebir kalp naklinin nasıl yapıldığı üzere. Alışılmış tıbbi lisanda değil. her insanın anlayabileceği bir lisanda anlatmaya çalışacağız, bakalım o nasıl olacak?
“KOVİD ZANNEDİLDİĞİNİN ÖTESİNDE ASLINDA BİR PIHTI HASTALIĞI, YAYGIN BİR DAMAR HASTALIĞI”
– Neşter edebiyatından biraz da neştere dönersek, Kovid 19 niçiniyle yakın gelecekte kalp hastalıkları nasıl şekillenecek ya da etkilenecek?
– Kovid zannedildiğinin ötesinde, daima bir akciğer hastalığı üzere geçirilmesine karşın aslında bir pıhtı hastalığı, yaygın bir damar hastalığı. Pıhtıların damar ortasında oluşması ile ortaya çıkan bir hastalık. Bu noktada bir mevzuya dikkat çekmemiz gerekiyor. Maalesef Tıp ile ilgili beşerler ikiye ayrıldılar. Bunlardan bir kısmı vitamin ve sağlıklı beslemeyi öne çıkararak aşı aksiliğine kadar gidebiliyorlar. Bir de hakikaten alanda savaşan, benim üzere iki kez Kovid olmuş, savaşa devam eden tabipler var. Bu tabipler, bilhassa akademisyen olanlar bahisle ilgili önemli makaleler okuyorlar. Tanınan kültürde ilgi çekecek bir şey söylemek epey kolay. Topluma bir iletisi verirken bilimsel altyapıyı epey yanlışsız biçimde anlatmak gerekiyor. Derinlemesine süzmek için de önemli bir bilimsel birikim gerekiyor. Şu anda ben eminim ki toplumsal medyada “Aşı tu kaka” desem, şu ankinden epey daha fazla ilgi toplarım, takipçim artar.
Pıhtı konusu benim özel ilgi alnımdır. Birfazlaca pıhtı ilaçları da o denli. İnternette de nazaranbilirsiniz, ortalarında Cem Yılmaz’ın da bulunduğu geniş bir ünlü topluluğuyla pıhtıya dikkat çektiğimiz kampanyalar da yaptık. Kovid nasıl bir hastalık? Evvel onu bir anlatmak lazım. Aslında kimse bu hastalıktan enfeksiyondan ötürü ölmüyor. Kovid aslında bir grip. Hepimiz grip geçiririz. Gripte de kalbimiz tutulur, akciğerimiz tutulur. Gripte de pnömoni(zatürre) oluruz. Lakin asıl sorun Kovid hastalığında -genetik olarak yahut diğer niçinlerden ötürü- beden bu hastalığın etkenine fazlaca önemli bir tepki gösteriyor. O denli bir tepki gösteriyor ki, güya beden çıldırıyor. Bunu da maalesef şu an için öngörmek mümkün değil. Tahminen de ileride -şimdi de o istikamette çalışmalar var- bir kadro gen analizleriyle, birtakım kümelerde bu çıldırmanın niçinini bulabileceğiz. Kovid’te beden çıldırdığında, -sitokin fırtınası üzere ya da hiperimün cevap diye kısa laflar söyleniyor- adeta virüsü yok etmek için olağanın epeyce üzerinde bir reaksiyon gösteriyor. Bedenimiz bu cins karşılıklar verdiğinde, damar cidarı bozulunca, damarlarımızın ortasında bu karşılığa bağlı pıhtılar oluşuyor. Pıhtılar oluşunca organlara giden en uç damarlarımız, pıhtılarla tıkanıyor ve organ işlevlerimiz bozulmaya başlıyor. daha sonra da fazlacalu organ yetersizliğine yakalanıyoruz.
En sık nerede oluşuyor bu pıhtılar? Akciğer, karaciğer, böbrek, daha sonra kalp daha da berbatı, damarları besleyen yapılarda, damarın damarında da oluşuyor. Bu yaygın iltihabi durum, o kadar süratli seyrediyor ki biz Kovid’te insanları kaybediyoruz. Bunun için pıhtı ve pıhtıyla savaşmak fazlaca kıymetli. Biz birinci günlerde bu hastalığa yaptığımız tedavilerin bugün tam aykırısını yapar olduk. Birtakım ilaçlar veriyorduk bugün vermiyoruz. Mekanizmayı daha âlâ anladıkça hastalıkla daha güzel savaşır olduk. Kovid’te artık niye steroid veriyoruz, bunu herkes biliyor? O delicesine cevabı azaltmak için… Faal Covid’te niye kan sulandırıcı veriyoruz? Pıhtıları yok edip, organların pıhtılarla beslenmesini engellemek için veriyoruz…
“BU İŞİ KEFEYE KOYARSAK, BİR TARAF AĞIR BASIYOR YANİ AŞILANMAMIZ GEREKİYOR”
– Biraz evvel kelamını ettiğiniz üzere, aşı konusu önemli bir tartışma yarattı, bir tıp insanı olarak sizin davetiniz nedir?
– Bütün bu gürültü yeni aşı teknolojisinden çıktı. Bu yeni kullanılan teknoloji çabucak hemen epeyce sayıda insan üzerinde denenmiş bir teknoloji değil. Daha evvel yol alınmıştı lakin Kovid’le daha da hızlandırıldı. Hepimizin bildiği üzere FDA de iki gün evvel onay verdi. Ondan evvel FDA onayı da yoktu. Bu onay niye değerli, zira FDA hayli ince eler sık dokur. Bir ilacın FDA onayı alması her vakit uzun sürer. örneğin Avrupa’da kullanılan biroldukca ilaç bu onayı daha sonradan almıştır. En değerli referans merkezi burasıdır.
Birinci başlarda Sinovac vardı. Bu aşı bizim suçiçeği, çiçek üzere virüs aşılarının hepsinin üretildiği metotla üretiliyor. Bunun için Sinovac’ın inançlı olduğunu herkes biliyordu. Biz de ülke olarak Sinovac’ı tercih ettik, ki ben de herkese bu aşıyı olalım dedim. Lakin ondan sonrasında bir dizi mutasyonlar gelişti. Bu mutasyonlar kararında şu anda tıbbi olarak biliyoruz ki, Sinovac’ın yeni varyantlara tesiri ya epey az, ya da etkisiz. bu biçimde elimizde silah olarak yeni jenerasyon RNA aşıları kaldı. Bunların ortasında Johnson&Johnson aşısının pıhtıya yol açtığına yönelik bir yayın çıktı. İstatistik, bir bilimdir ve bu bilim siz nereden bakarsanız orayı söyleyen bir bilimdir. Bir de bin denek üzerinde yaparsanız sizi yanıltabilir, on bin denek üzerinde yaparsanız daha hakikat sonuca ulaşabilirsiniz. Bu yayın birinci çıkan bilgilere nazaran yapılmıştı ve insanlarda bir tepki gelişti. daha sonradan uzun vadede bakıldığında, sayı arttıkça Johnson&Johnson aşısının bile Kovid’in yarattığı yan tesirlerin epeyce daha altında bu tip problemlere yol açtığı görüldü. Fakat bir kez damga yenilmiş oldu.
Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya her insanın bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Lakin şöyleki bir sorun çıkıyor, bu virüs epeyce süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir biçimde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiç bir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan tıpkı vakitte kayıplar açısından vazgeçtiler.
İkinci husus, aşı hakkındaki tecrübe üzerine spekülasyonlar da hayli arttı. Üçüncüsü bir de miyokardit yani kalp kasının iltihabı konusu gündeme geldi. Artık altını çizerek söylüyorum, saygın tıbbi mecmualarda yayınlanmış makalelerden elde edilen datalara göre aşılar yüzde yüz temiz diyemeyiz ancak siz aşı olmadığınız takdirde Kovid’in getireceği riskler bunun fazlaca daha üzerinde.
Bu işi kefeye koyarsak, bir taraf ağır basıyor yani aşılanmamız gerekiyor. Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya her insanın bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Lakin şu biçimde bir sorun çıkıyor, bu virüs epey süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir biçimde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiç bir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan tıpkı vakitte kayıplar açısından vazgeçtiler.
Birebir bilgi kirliliği kan sulandırıcılarda da oluyor. Herkes bir asprin içme merakında. İçtiğiniz aspirini şayet size Kovid niçiniyle bir tabip önermemişse, sizin altta yatan hastalıklarınız yoksa, sizin midenizi kanatma ihtimali epeyce daha yüksek, beyninizi kanatma ihtimali de hayli daha yüksek. Tıpta her şey fayda ve ziyan hesabıdır. Evvel ziyan vermeyeceksin. Ben kendimde üç aşımı oldum, artık dördüncü aşımın mühletini bekliyorum.
“YOĞUN BAKIM KONUSUNDA DÜNYANIN EN BAŞARILILARINDAN BİRİYİZ”
– Pandemi periyodunda ağır bakım servisleri ve bu mevzuda uzman tabipler büyük bir imtihandan muvaffakiyet ile geçti. Ülkemiz için bu hususta “dünyanın en başarılılarından biri” diyebilir miyiz?
– Emin olun dünya çapında muvaffakiyet var. Ağır bakım konusunda dünyanın en başarılılarından biriyiz. niye? Zira Türk hekimleri olarak fazlaca yeterli yetiştirilen hekimleriz. Hepsinden kıymetlisi biz Türk tabipleri, ön safta süngü ile savaşabilen hekimleriz. Dünyanın biroldukça yerinde süngü ile savaşmak yerine önlemle savaşılır. Biz milletçe bir gerilim anında kendimizi feda edebiliriz. Bence sıhhat ordusu hayli önemli fedakarlık yaptı. Bunun karşılığında ne kadar takdir edildi bunu toplumun vicdanına bırakıyorum.
bu vakitte sıhhat ordusu fazlaca insan kaybetti. Tanıdığım dostlarımı kaybettim. Çok önemli tabip kayıpları, hayli önemli hemşire kayıpları, fazlaca önemli sayıda acil teknisyenleri, ambülans sürücüleri, epey önemli sayıda sıhhat çalışanı kaybettik. Sizin odanızı temizleyen insan hayatını kaybetti. Burada kimseyi ayırmanın manası yok. Bu bir savaştı, şanssızlık o arkadaşlarımızı buldu. Bizi de vurabilirdi ben iki kere bu hastalığı geçirdim. Birinde perikardit (kalp zarı iltihabı) oldum, fakat atlattım. Şunu tekrar vurgulamak istiyorum gerek ağır bakımda, gerekse tedavi etabında Türk tabipleri üzerlerine düşeni ziyadesiyle yaptı. Lakin artık, benim inancım hepimiz fazlaca yorulduk. Artık toplumca hepimiz şuurlu olmalı, aşılanmalıyız. Biraz kendimizi müdafaayı öğrenmeliyiz. Maskeye, toplumsal uzaklığa ve biraz da zevk-ü sefadan uzaklaşmalıyız. Ve de akılcı davranmamız gerekiyor. Zira sıhhat çalışanları da epeyce şey kaybetti, kapasitesinin üzerinde çalıştı. Hekimlerimiz, hemşirelerimiz günlerce uykusuz çalıştı. Ülkece epeyce güzel imtihan verdik, “tehlike bitti” üzere bir algı var, ancak bitmedi… Delta varyantı orada duruyor, yeni varyantlar sırada ve bir defa geçirmeniz tekrar geçirmeyeceğiniz manasına gelmiyor. Gevşemememiz lazım. Aşı oldum diye de fazlaca inançta hissetmemek lazım. Aşı sizin hastalanmayacağınızın garantisi değildir. Aşı sizin vefat oranınızı düşürmek, ağır bakıma yatış oranınızı düşürmek, hastalığınızı daha yavaşça geçirmek için bir araçtır.
“BİZ TÜRK HALKI OLARAK ÇOK YARDIM SEVERİZ FAKAT ORGAN BAĞIŞINA GELİNCE ELİMİZ KOLUMUZ BAĞLANIYOR”
– Kitabınız adeta organ bağışına bir davet üzere, bu hususta beşerler daha âlâ nasıl özendirilebilir?
– Sıhhat Bakanlığı 2025 yılı için bir projeksiyon yaptı ve Türkiye’de üzerimize bir çığın geldiğini saptadı. O çığ şu, Türkiye’de kalp damar hastalıkları süratle ve bilhassa genç nüfus içinde artıyor. İleride de bizi bekleyen en büyük sorun kalp yetersizliği olacak zira bu rahatsızlıkların en geldiği nokta kalp yetersizliği. Bu da geniş bir spektrum. Bunun en ucu hastalığın başladığı yer öbür ucu son devir kalp yetersizliği dediğimiz hastalar. Bir insan bu noktaya geldiğinde yürüyemiyor, merdiven çıkamıyor, konutundan çıkıp dolaşamıyor. Ancak daha da berbat bir hasta kümesi var, hastaneye bağımlı kalıyor.
Hastanede birtakım ilaçları kullanmak zorunda. Hastaniçin taburcu olamıyor. ömrünü bir odanın ortasında birtakım ilaçları kullanarak geçirmek zorunda kalıyor ya da daha da berbatı ağır bakımda ömürle mevt içinde arafta kalıyor. Türkiye’de her yıl, ileri devir kalp yetersizliğinden ötürü kalp nakli havuzuna beş bin insan giriyor. O havuzdan nakil listesine alabildiğimiz hasta sayısı -bazılarını ilaçla tedavisini sürdürebildiğimiz için- 500 kişi. Ancak nakilden öbür tahlili olmayan bu 500 hasta bu listesi oluşturuyor. Pekala, biz en düzgün ihtimalle ne kadarına kalp nakli yapabiliyoruz? Yaklaşık 50… Bu en âlâ durumda 80’e çıkabildi.
Temel sorun şu. Kalp bir tane. Karaciğerinizin bir modülünü bir şahsa verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Böbreğin bir adedini verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Kalbi veremiyorsunuz zira ölürsünüz…
bu biçimde bir durumda tek çıkış yolu, beyin mevti olan bir bireyden kalp nakli yapmak. Beyin vefatını tanım edelim. Komadan fazlaca farklı, komanın geri dönüşü vardır, beyin vefatının yoktur. Bunun bir hekim kümesi tarafınca tanısı konur. Çok önemli kuralları vardır ve bir beşere beyin mevti tanısı konulduğunda geri dönüşü yoktur. O insanın ortalama 72 saatte organları da ölür. O periyot içerisinde çabucak hemen organları yaşıyorken, siz o organları alıp o emanetini muhtaçlığı olan öteki birine verebilirseniz o kişi yahut şahısların yaşama tutunmasını sağlarsınız. Bu kalp olabilir, akciğer, karaciğer, pankreas olabilir. Böbrek, bağırsak, kornea hatta günümüzde yüz olabilir. Ayrıyeten sadece o insanın yaşama tutunmasını sağlamazsınız, onun anası babası ailesi vardır, onları da yaşama tutundurursunuz.
Burada kıymetli olan şu: Bu çaresiz insanlara yardım etmeli miyiz?
Biz Türk halkı olarak hayli yardım severiz lakin organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna karşılık verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet lakin ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, hayli sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama bir daha tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını gerçek bilmemiz lazım. Klasik bir hikaye var ya, bir deniz yıldızını denize attık. O deniz yıldızı için fazlaca kıymetli lakin insanlık için hiç değeri yok. Bir deniz yıldızını kurtarmak, tahminen size bu dünyada kendinizi en uygun hissettirecek şey.
Organ bağışı yapan insanların, yakınlarının organlarını bağışlayan insanların epey ulu, fazlaca saygın olduklarına inanıyorum.
Bir de nakil bekleyenler için yapay kalpler de var. Onları takarak öbür organlar bozulmadan gerçek nakil safhasına taşımaya çalışıyoruz. Bu bir son tahlil değil. Bunun için bizim bağışı daha epeyce arttırmamız lazım.
Biz Türk halkı olarak fazlaca yardım severiz fakat organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna yanıt verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet fakat ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, epey sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama bir daha tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını gerçek bilmemiz lazım.
“ÜNİVERSİTE İMTİHANINDA EN YÜKSEK PUANI ALANLAR TIP FAKÜLTESİNE GİRİYOR VE BİZ BU ZEKİ ÇOCUKLARI KAYBEDİYORUZ”
– Hocam sizin de yurt dışı meslek hayatınız var. Günümüzde önemli bir tıp insanı göçü var batıya hakikat. Ne olacak bu gelişim?
– Şu anda Tıp fakültelerini bitirmek üzere olan birfazlaca beşerle temasım var, fazlaca yakından tanıdıklarım var… Hepsi Almanca, İsveççe öğreniyorlar. Bu lisanları öğrenip o ülkelere gitmek hayli moda. Amerika’ya gitmek o kadar tanınan değil.
sebebi şu?
Türkiye’de bu beşerler bizim krema tabakamız. Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten daha sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, paha verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz. örneğin bugün hasta hakları var -oldukca doğru- fakat aykırı tarafta doktor hakları eşit oranda gelişmiyor.
Günümüzde tabiplere hayli sayıda malpraktis (yanlış, özensiz tedavi) davaları açılıyor. Doktorların en büyük meselelerinden bir tanesi bu. Süratle defansif tıbba geçiyorlar. Çok yakında ameliyat yapacak cerrah bulmakta kuvvetlik çekilebilir zira tabipler sıkıntı ameliyatlar için “niye dokunayım ki, davalarla uğraşayım” diyorlar. Daima birlikte toplumsal bir sulh içine girmeliyiz zira o hastalığı, en yakınınızın hastalığını oraya doktor koymadı. Onun hatası değil sizin de kabahatiniz değil, hastanın da cürmü değil. birlikte bir savaş vereceğiz. Karşı cephelerde değiliz, tıpkı cephedeyiz. Bence evvel bunu çözmeliyiz. daha sonra doktorlara daha âlâ haklar vermeliyiz zira yurt haricinde daha âlâ ekonomik kurallarda çalışabileceğini bilen doktor, memleketler arası insan olduğunda, kimi yetenekleri olduğunda hak ettiğini kazanacağı yeri tercih ediyor.
Bir de tabibe şiddet konusu var. Yurt haricinde bu biçimde bir şey akıldan geçmez, tabibe sesini yükseltemezsin. Ayrıyeten, bu biçimde bir teşebbüste yaptırımları fazlaca serttir.
Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten daha sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, bedel verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz.
“niçin BİRBİRİMİZLE SAVAŞALIM, BIRAKIN HASTALIKLA SAVAŞALIM”
– yine kitaba dönersek, biraz evvel de vurguladığınız üzere, kitapta da olan bir kelam var: birlikte savaşmak. Hasta ve hekimin bir arada savaşını biraz daha açar mısınız?
– Her hastamla ameliyat öncesi konuşurken şunu söylerim. Muhakkak oranda riskleri var. Seni yüzde yüz yaşatırım garantisini ben veremem, kimse de veremez. Ağır bakımın uzun sürmez ya da felç kalmazsın garantisini ben veremem. Ancak sana bir şeyin garantisini veririm. Sen savaşı bırakma, ben asla bırakmam sonuna kadar savaşırım ve haydi “savaşalım” derim. Bilhassa nakil hastalarıma bunu kesinlikle söylerim.
hayatın kendisi bir savaş, bu savaşta yanınızda fazlaca düzgün yardımcılar var. Hekimler var, hemşireler ve sıhhat işçisi var. Bu bir nimet aslında. niye birbirimizle savaşalım, bırakın hastalıkla savaşalım.
Kitapta da bu biçimde dedim ve ben kitap yazmayı fazlaca sevdim. İşin enteresan tarafı daha sonra da kitabı okutmayı epey sevdim. daha sonra da şunu fark ettim, kitabı tartışmayı hayli sevdim. Umarım bundan daha sonra birfazlaca roman yazmayı daha başarabilirim. Kimi süreçlerde yenilerini yazmayı düşünüyorum. Bu benim bir nevi kaçış alanım. Çok nefes aldım. Umarım devam ederim. Şu anda muharrir değilim ancak ileride tıp hekiminin yanında müellif olarak anılmayı epey isterim.
KAYNAK: FİNANS GÜNDEM – VOLKAN KARSAN
“YAZDIM, ÇOK ENTERESAN BİR ŞEY OLDU, YAZDIKÇA YAZASIM GELDİ, YAZASIM GELDİKÇE YAZDIM”
– Sayın Orhan, kitabınız “Emanet Kalp” fazlaca etkileyici bir roman. Hem Covid 19 ve ölümcül yansımaları hem organ nakli konusu birebir vakitte sıhhat ordumuzun fedakar savaşçılarımızın hikayeleri var… Nasıl yazıldı bu kitap?
– Türkiye’de bu üslupta yazan kimse yoktu şimdiye kadar. Ben buna ‘neşter edebiyatı’ -bu, NewYork Times’da okuduğum bir makaleden alıntıdır- dedim. Bir ameliyat hikayesinin etrafında gelişiyor olaylar. Ameliyathanenin ortasında yaşanan olaylar anlatılıyor, o yüzden neşter edebiyatı dedim. Benim bildiğim Türkçe yazılmış, tıp etrafında gelişen bir roman yok. Birinci deneme oldu.
Bu, benim Kovid 19 yardımıyla yazabildiğim bir roman. Ben hayli süratli çalışan bir cerrahım. Vakit, yer kavramım yoktur zira uç ameliyatlar yaparım. Örneğin, kalp nakli, epey az merkezde yapılan yeterli kasılmayan kalplerle ilgili ameliyatlar. İster istemez ağır çalışıyorum. Ancak pandemi devrinde bir ‘es’ aldım, biraz nefes alma fırsatımız oldu. Hasta yükümüz azaldı, lakin acil hastaları alır hale geldik. Benim hayli yakın bir dostum var, müellif Bedia Ceylan Güzelce… Beni o periyotta Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten daha sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum lakin beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana kimi yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık. Benim bu biçimde başladığım fakat yarım kalmış romanlarım vardır, başlamışımdır lakin bitmemiştir zira tekniği bilmiyordum. Bedia, benden bir roman yazmamı değil, kesimler halinde hikayeler yazmamı daha sonra birleştirmemi istedi. “Aynı hikayeyi küçük modüllere ayır, onları yaz ve daha sonra birleştir” dedi. Biz cerrahlar gördüklerimizi uygularız, bir metodolojimiz vardır. Aslında ameliyata girmeden A planınız, B planınız, C planınız, D planınız daima vardır. Ameliyat zannedilir ki, girilir patır kütür yapılır. Hayır, bir gece öncesinde siz onun bütün planını, programını başınızda yaparsınız. Artık bu metodolojiye anlayınca, modüllere ayırarak onu yaptığımda ben başımda bir metodoloji oluşturdum. Bu büsbütün istem dışı oldu.
Benim fazlaca yakın bir dostum var, müellif Bedia Ceylan Güzelce… Beni o periyotta Kovid ile ilgili tıbbi bir sorun için aramıştı. Ben onu yarım saat dinledikten daha sonra dedim ki, “Ben de bir roman yazmak istiyorum fakat beceremiyorum. Sen de bana bunu anlatsana.” O bana birtakım yollar gösterdi. Biz onunla “Emanet Kalp”in temelini attık.
daha sonra yazdım, yazdıkça hayli farklı bir şey oldu, yazdıkça yazasım geldi, yazasım geldikçe yazdım. Ortaya bir metin çıktı. daha sonra o metni epey güvendiğim insanlara, evvela Bedia’ya okuttum. “Çok hoş olmuş” dediler. daha sonraki evrede, natürel ben bir edebiyatçı değilim, bir argümanım da yok, ben bir cerrahım. Cerrahlığım konusunda bana birisi bir şey söylemiş olduğinde her çeşit tartışmaya da girerim lakin haddimi de bilirim muharrir da değilim. Burada bir yol alırsam muharrir olabilirim lakin şu anda müellif da değilim. Ben bir yola çıktım, epeyce güvendiğim dostlarıma, etrafımdaki edebiyatla ilgili insanlara okuttum. Onlar da epeyce beğendiler, birtakım tenkitler yaptılar. Onları elden geçirdim. En son yolumuz İpek Özbey ile kesişti. Editörlüğümü kabul etti. Kendisine ne kadar teşekkür etsem azdır. Biz onunla metnin üzerinden tekrar geçtik. bir daha yazmadık aslında, daha hoş Türkçe haline gelmesini sağladı. İpek Özbey’den yazma konusunda epeyce şey öğrendim. Biroldukça ödev verdi. Bunları yaptıkça ortaya bu kitap çıktı.
Ben hayatımda kimi şeyleri profesyonellere delege etmeyi severim. Bir kitap ajansıyla anlaştık. O ajans aracılığıyla dört yayınevi okudu. Üçü olumlu döndü. Kitap insanların güzeline gitti. Biz düşündük ve Daima Kitap ile anlaştık. Güzel ki de o denli yapmışız. Genç ve dinamik bir takımı var. Tam bana uygun. Bu tecrübeye başlarken etrafım beni epey uyardı. “Türkiye’de birfazlaca muharririn birinci romanları epeyce satmaz. Bu da satmayabilir. Büyük beklentiyle girme…” Fakat beklediğimizin üzerinde bir ilgi oldu. Artık ikinci baskıya girmek üzereyiz. Umarım diğer baskılar gelir. Bu ortada ikinci romanı yazmaya başladım. O da bir daha neşter edebiyatı olacak. bir daha bir ameliyat hikayesinin etrafında gelişen bir bahis. Ameliyat anlatmıyoruz lakin onun etrafında dönüyor olay. bir daha spesifik bir ameliyattan kelam ediyoruz. Birebir kalp naklinin nasıl yapıldığı üzere. Alışılmış tıbbi lisanda değil. her insanın anlayabileceği bir lisanda anlatmaya çalışacağız, bakalım o nasıl olacak?
“KOVİD ZANNEDİLDİĞİNİN ÖTESİNDE ASLINDA BİR PIHTI HASTALIĞI, YAYGIN BİR DAMAR HASTALIĞI”
– Neşter edebiyatından biraz da neştere dönersek, Kovid 19 niçiniyle yakın gelecekte kalp hastalıkları nasıl şekillenecek ya da etkilenecek?
– Kovid zannedildiğinin ötesinde, daima bir akciğer hastalığı üzere geçirilmesine karşın aslında bir pıhtı hastalığı, yaygın bir damar hastalığı. Pıhtıların damar ortasında oluşması ile ortaya çıkan bir hastalık. Bu noktada bir mevzuya dikkat çekmemiz gerekiyor. Maalesef Tıp ile ilgili beşerler ikiye ayrıldılar. Bunlardan bir kısmı vitamin ve sağlıklı beslemeyi öne çıkararak aşı aksiliğine kadar gidebiliyorlar. Bir de hakikaten alanda savaşan, benim üzere iki kez Kovid olmuş, savaşa devam eden tabipler var. Bu tabipler, bilhassa akademisyen olanlar bahisle ilgili önemli makaleler okuyorlar. Tanınan kültürde ilgi çekecek bir şey söylemek epey kolay. Topluma bir iletisi verirken bilimsel altyapıyı epey yanlışsız biçimde anlatmak gerekiyor. Derinlemesine süzmek için de önemli bir bilimsel birikim gerekiyor. Şu anda ben eminim ki toplumsal medyada “Aşı tu kaka” desem, şu ankinden epey daha fazla ilgi toplarım, takipçim artar.
Pıhtı konusu benim özel ilgi alnımdır. Birfazlaca pıhtı ilaçları da o denli. İnternette de nazaranbilirsiniz, ortalarında Cem Yılmaz’ın da bulunduğu geniş bir ünlü topluluğuyla pıhtıya dikkat çektiğimiz kampanyalar da yaptık. Kovid nasıl bir hastalık? Evvel onu bir anlatmak lazım. Aslında kimse bu hastalıktan enfeksiyondan ötürü ölmüyor. Kovid aslında bir grip. Hepimiz grip geçiririz. Gripte de kalbimiz tutulur, akciğerimiz tutulur. Gripte de pnömoni(zatürre) oluruz. Lakin asıl sorun Kovid hastalığında -genetik olarak yahut diğer niçinlerden ötürü- beden bu hastalığın etkenine fazlaca önemli bir tepki gösteriyor. O denli bir tepki gösteriyor ki, güya beden çıldırıyor. Bunu da maalesef şu an için öngörmek mümkün değil. Tahminen de ileride -şimdi de o istikamette çalışmalar var- bir kadro gen analizleriyle, birtakım kümelerde bu çıldırmanın niçinini bulabileceğiz. Kovid’te beden çıldırdığında, -sitokin fırtınası üzere ya da hiperimün cevap diye kısa laflar söyleniyor- adeta virüsü yok etmek için olağanın epeyce üzerinde bir reaksiyon gösteriyor. Bedenimiz bu cins karşılıklar verdiğinde, damar cidarı bozulunca, damarlarımızın ortasında bu karşılığa bağlı pıhtılar oluşuyor. Pıhtılar oluşunca organlara giden en uç damarlarımız, pıhtılarla tıkanıyor ve organ işlevlerimiz bozulmaya başlıyor. daha sonra da fazlacalu organ yetersizliğine yakalanıyoruz.
En sık nerede oluşuyor bu pıhtılar? Akciğer, karaciğer, böbrek, daha sonra kalp daha da berbatı, damarları besleyen yapılarda, damarın damarında da oluşuyor. Bu yaygın iltihabi durum, o kadar süratli seyrediyor ki biz Kovid’te insanları kaybediyoruz. Bunun için pıhtı ve pıhtıyla savaşmak fazlaca kıymetli. Biz birinci günlerde bu hastalığa yaptığımız tedavilerin bugün tam aykırısını yapar olduk. Birtakım ilaçlar veriyorduk bugün vermiyoruz. Mekanizmayı daha âlâ anladıkça hastalıkla daha güzel savaşır olduk. Kovid’te artık niye steroid veriyoruz, bunu herkes biliyor? O delicesine cevabı azaltmak için… Faal Covid’te niye kan sulandırıcı veriyoruz? Pıhtıları yok edip, organların pıhtılarla beslenmesini engellemek için veriyoruz…
“BU İŞİ KEFEYE KOYARSAK, BİR TARAF AĞIR BASIYOR YANİ AŞILANMAMIZ GEREKİYOR”
– Biraz evvel kelamını ettiğiniz üzere, aşı konusu önemli bir tartışma yarattı, bir tıp insanı olarak sizin davetiniz nedir?
– Bütün bu gürültü yeni aşı teknolojisinden çıktı. Bu yeni kullanılan teknoloji çabucak hemen epeyce sayıda insan üzerinde denenmiş bir teknoloji değil. Daha evvel yol alınmıştı lakin Kovid’le daha da hızlandırıldı. Hepimizin bildiği üzere FDA de iki gün evvel onay verdi. Ondan evvel FDA onayı da yoktu. Bu onay niye değerli, zira FDA hayli ince eler sık dokur. Bir ilacın FDA onayı alması her vakit uzun sürer. örneğin Avrupa’da kullanılan biroldukca ilaç bu onayı daha sonradan almıştır. En değerli referans merkezi burasıdır.
Birinci başlarda Sinovac vardı. Bu aşı bizim suçiçeği, çiçek üzere virüs aşılarının hepsinin üretildiği metotla üretiliyor. Bunun için Sinovac’ın inançlı olduğunu herkes biliyordu. Biz de ülke olarak Sinovac’ı tercih ettik, ki ben de herkese bu aşıyı olalım dedim. Lakin ondan sonrasında bir dizi mutasyonlar gelişti. Bu mutasyonlar kararında şu anda tıbbi olarak biliyoruz ki, Sinovac’ın yeni varyantlara tesiri ya epey az, ya da etkisiz. bu biçimde elimizde silah olarak yeni jenerasyon RNA aşıları kaldı. Bunların ortasında Johnson&Johnson aşısının pıhtıya yol açtığına yönelik bir yayın çıktı. İstatistik, bir bilimdir ve bu bilim siz nereden bakarsanız orayı söyleyen bir bilimdir. Bir de bin denek üzerinde yaparsanız sizi yanıltabilir, on bin denek üzerinde yaparsanız daha hakikat sonuca ulaşabilirsiniz. Bu yayın birinci çıkan bilgilere nazaran yapılmıştı ve insanlarda bir tepki gelişti. daha sonradan uzun vadede bakıldığında, sayı arttıkça Johnson&Johnson aşısının bile Kovid’in yarattığı yan tesirlerin epeyce daha altında bu tip problemlere yol açtığı görüldü. Fakat bir kez damga yenilmiş oldu.
Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya her insanın bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Lakin şöyleki bir sorun çıkıyor, bu virüs epeyce süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir biçimde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiç bir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan tıpkı vakitte kayıplar açısından vazgeçtiler.
İkinci husus, aşı hakkındaki tecrübe üzerine spekülasyonlar da hayli arttı. Üçüncüsü bir de miyokardit yani kalp kasının iltihabı konusu gündeme geldi. Artık altını çizerek söylüyorum, saygın tıbbi mecmualarda yayınlanmış makalelerden elde edilen datalara göre aşılar yüzde yüz temiz diyemeyiz ancak siz aşı olmadığınız takdirde Kovid’in getireceği riskler bunun fazlaca daha üzerinde.
Bu işi kefeye koyarsak, bir taraf ağır basıyor yani aşılanmamız gerekiyor. Aşılanmazsak bu pandemiden nasıl çıkacağız? Ya her insanın bu hastalığı geçirmesi gerekecek. Lakin şu biçimde bir sorun çıkıyor, bu virüs epey süratli mutasyon geçiriyor, tip değiştiriyor. Siz birini tanırken öbürü çıkıyor ve yumruğu geçiriyor. Bundan çıkmanın tek yolu süratli bir biçimde aşılanmak. Sürü bağışıklığına bel bağlayan hiç bir ülke kalmadı. Hem ekonomik açıdan tıpkı vakitte kayıplar açısından vazgeçtiler.
Birebir bilgi kirliliği kan sulandırıcılarda da oluyor. Herkes bir asprin içme merakında. İçtiğiniz aspirini şayet size Kovid niçiniyle bir tabip önermemişse, sizin altta yatan hastalıklarınız yoksa, sizin midenizi kanatma ihtimali epeyce daha yüksek, beyninizi kanatma ihtimali de hayli daha yüksek. Tıpta her şey fayda ve ziyan hesabıdır. Evvel ziyan vermeyeceksin. Ben kendimde üç aşımı oldum, artık dördüncü aşımın mühletini bekliyorum.
“YOĞUN BAKIM KONUSUNDA DÜNYANIN EN BAŞARILILARINDAN BİRİYİZ”
– Pandemi periyodunda ağır bakım servisleri ve bu mevzuda uzman tabipler büyük bir imtihandan muvaffakiyet ile geçti. Ülkemiz için bu hususta “dünyanın en başarılılarından biri” diyebilir miyiz?
– Emin olun dünya çapında muvaffakiyet var. Ağır bakım konusunda dünyanın en başarılılarından biriyiz. niye? Zira Türk hekimleri olarak fazlaca yeterli yetiştirilen hekimleriz. Hepsinden kıymetlisi biz Türk tabipleri, ön safta süngü ile savaşabilen hekimleriz. Dünyanın biroldukça yerinde süngü ile savaşmak yerine önlemle savaşılır. Biz milletçe bir gerilim anında kendimizi feda edebiliriz. Bence sıhhat ordusu hayli önemli fedakarlık yaptı. Bunun karşılığında ne kadar takdir edildi bunu toplumun vicdanına bırakıyorum.
bu vakitte sıhhat ordusu fazlaca insan kaybetti. Tanıdığım dostlarımı kaybettim. Çok önemli tabip kayıpları, hayli önemli hemşire kayıpları, fazlaca önemli sayıda acil teknisyenleri, ambülans sürücüleri, epey önemli sayıda sıhhat çalışanı kaybettik. Sizin odanızı temizleyen insan hayatını kaybetti. Burada kimseyi ayırmanın manası yok. Bu bir savaştı, şanssızlık o arkadaşlarımızı buldu. Bizi de vurabilirdi ben iki kere bu hastalığı geçirdim. Birinde perikardit (kalp zarı iltihabı) oldum, fakat atlattım. Şunu tekrar vurgulamak istiyorum gerek ağır bakımda, gerekse tedavi etabında Türk tabipleri üzerlerine düşeni ziyadesiyle yaptı. Lakin artık, benim inancım hepimiz fazlaca yorulduk. Artık toplumca hepimiz şuurlu olmalı, aşılanmalıyız. Biraz kendimizi müdafaayı öğrenmeliyiz. Maskeye, toplumsal uzaklığa ve biraz da zevk-ü sefadan uzaklaşmalıyız. Ve de akılcı davranmamız gerekiyor. Zira sıhhat çalışanları da epeyce şey kaybetti, kapasitesinin üzerinde çalıştı. Hekimlerimiz, hemşirelerimiz günlerce uykusuz çalıştı. Ülkece epeyce güzel imtihan verdik, “tehlike bitti” üzere bir algı var, ancak bitmedi… Delta varyantı orada duruyor, yeni varyantlar sırada ve bir defa geçirmeniz tekrar geçirmeyeceğiniz manasına gelmiyor. Gevşemememiz lazım. Aşı oldum diye de fazlaca inançta hissetmemek lazım. Aşı sizin hastalanmayacağınızın garantisi değildir. Aşı sizin vefat oranınızı düşürmek, ağır bakıma yatış oranınızı düşürmek, hastalığınızı daha yavaşça geçirmek için bir araçtır.
“BİZ TÜRK HALKI OLARAK ÇOK YARDIM SEVERİZ FAKAT ORGAN BAĞIŞINA GELİNCE ELİMİZ KOLUMUZ BAĞLANIYOR”
– Kitabınız adeta organ bağışına bir davet üzere, bu hususta beşerler daha âlâ nasıl özendirilebilir?
– Sıhhat Bakanlığı 2025 yılı için bir projeksiyon yaptı ve Türkiye’de üzerimize bir çığın geldiğini saptadı. O çığ şu, Türkiye’de kalp damar hastalıkları süratle ve bilhassa genç nüfus içinde artıyor. İleride de bizi bekleyen en büyük sorun kalp yetersizliği olacak zira bu rahatsızlıkların en geldiği nokta kalp yetersizliği. Bu da geniş bir spektrum. Bunun en ucu hastalığın başladığı yer öbür ucu son devir kalp yetersizliği dediğimiz hastalar. Bir insan bu noktaya geldiğinde yürüyemiyor, merdiven çıkamıyor, konutundan çıkıp dolaşamıyor. Ancak daha da berbat bir hasta kümesi var, hastaneye bağımlı kalıyor.
Hastanede birtakım ilaçları kullanmak zorunda. Hastaniçin taburcu olamıyor. ömrünü bir odanın ortasında birtakım ilaçları kullanarak geçirmek zorunda kalıyor ya da daha da berbatı ağır bakımda ömürle mevt içinde arafta kalıyor. Türkiye’de her yıl, ileri devir kalp yetersizliğinden ötürü kalp nakli havuzuna beş bin insan giriyor. O havuzdan nakil listesine alabildiğimiz hasta sayısı -bazılarını ilaçla tedavisini sürdürebildiğimiz için- 500 kişi. Ancak nakilden öbür tahlili olmayan bu 500 hasta bu listesi oluşturuyor. Pekala, biz en düzgün ihtimalle ne kadarına kalp nakli yapabiliyoruz? Yaklaşık 50… Bu en âlâ durumda 80’e çıkabildi.
Temel sorun şu. Kalp bir tane. Karaciğerinizin bir modülünü bir şahsa verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Böbreğin bir adedini verebiliyorsunuz, canlıdan alabiliyorsunuz. Kalbi veremiyorsunuz zira ölürsünüz…
bu biçimde bir durumda tek çıkış yolu, beyin mevti olan bir bireyden kalp nakli yapmak. Beyin vefatını tanım edelim. Komadan fazlaca farklı, komanın geri dönüşü vardır, beyin vefatının yoktur. Bunun bir hekim kümesi tarafınca tanısı konur. Çok önemli kuralları vardır ve bir beşere beyin mevti tanısı konulduğunda geri dönüşü yoktur. O insanın ortalama 72 saatte organları da ölür. O periyot içerisinde çabucak hemen organları yaşıyorken, siz o organları alıp o emanetini muhtaçlığı olan öteki birine verebilirseniz o kişi yahut şahısların yaşama tutunmasını sağlarsınız. Bu kalp olabilir, akciğer, karaciğer, pankreas olabilir. Böbrek, bağırsak, kornea hatta günümüzde yüz olabilir. Ayrıyeten sadece o insanın yaşama tutunmasını sağlamazsınız, onun anası babası ailesi vardır, onları da yaşama tutundurursunuz.
Burada kıymetli olan şu: Bu çaresiz insanlara yardım etmeli miyiz?
Biz Türk halkı olarak hayli yardım severiz lakin organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna karşılık verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet lakin ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, hayli sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama bir daha tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını gerçek bilmemiz lazım. Klasik bir hikaye var ya, bir deniz yıldızını denize attık. O deniz yıldızı için fazlaca kıymetli lakin insanlık için hiç değeri yok. Bir deniz yıldızını kurtarmak, tahminen size bu dünyada kendinizi en uygun hissettirecek şey.
Organ bağışı yapan insanların, yakınlarının organlarını bağışlayan insanların epey ulu, fazlaca saygın olduklarına inanıyorum.
Bir de nakil bekleyenler için yapay kalpler de var. Onları takarak öbür organlar bozulmadan gerçek nakil safhasına taşımaya çalışıyoruz. Bu bir son tahlil değil. Bunun için bizim bağışı daha epeyce arttırmamız lazım.
Biz Türk halkı olarak fazlaca yardım severiz fakat organ bağışına gelince elimiz kolumuz bağlanıyor. Sorunun nerede olduğuna yanıt verebileceğimiz bir bilgi de yok. Tahminen din, tahminen kurallar, tahminen cehalet fakat ben şuna inanıyorum: Biz bu insanları bilinçlendirirsek, epey sayıda beşere ümit olabiliriz. Yaşama bir daha tutunmalarını sağlayabiliriz. Beyin vefatının geri dönüşünün olmayacağını gerçek bilmemiz lazım.
“ÜNİVERSİTE İMTİHANINDA EN YÜKSEK PUANI ALANLAR TIP FAKÜLTESİNE GİRİYOR VE BİZ BU ZEKİ ÇOCUKLARI KAYBEDİYORUZ”
– Hocam sizin de yurt dışı meslek hayatınız var. Günümüzde önemli bir tıp insanı göçü var batıya hakikat. Ne olacak bu gelişim?
– Şu anda Tıp fakültelerini bitirmek üzere olan birfazlaca beşerle temasım var, fazlaca yakından tanıdıklarım var… Hepsi Almanca, İsveççe öğreniyorlar. Bu lisanları öğrenip o ülkelere gitmek hayli moda. Amerika’ya gitmek o kadar tanınan değil.
sebebi şu?
Türkiye’de bu beşerler bizim krema tabakamız. Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten daha sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, paha verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz. örneğin bugün hasta hakları var -oldukca doğru- fakat aykırı tarafta doktor hakları eşit oranda gelişmiyor.
Günümüzde tabiplere hayli sayıda malpraktis (yanlış, özensiz tedavi) davaları açılıyor. Doktorların en büyük meselelerinden bir tanesi bu. Süratle defansif tıbba geçiyorlar. Çok yakında ameliyat yapacak cerrah bulmakta kuvvetlik çekilebilir zira tabipler sıkıntı ameliyatlar için “niye dokunayım ki, davalarla uğraşayım” diyorlar. Daima birlikte toplumsal bir sulh içine girmeliyiz zira o hastalığı, en yakınınızın hastalığını oraya doktor koymadı. Onun hatası değil sizin de kabahatiniz değil, hastanın da cürmü değil. birlikte bir savaş vereceğiz. Karşı cephelerde değiliz, tıpkı cephedeyiz. Bence evvel bunu çözmeliyiz. daha sonra doktorlara daha âlâ haklar vermeliyiz zira yurt haricinde daha âlâ ekonomik kurallarda çalışabileceğini bilen doktor, memleketler arası insan olduğunda, kimi yetenekleri olduğunda hak ettiğini kazanacağı yeri tercih ediyor.
Bir de tabibe şiddet konusu var. Yurt haricinde bu biçimde bir şey akıldan geçmez, tabibe sesini yükseltemezsin. Ayrıyeten, bu biçimde bir teşebbüste yaptırımları fazlaca serttir.
Üniversite imtihanında en yüksek puanı alanlar tıp fakültesine giriyor ve biz bu zeki çocukları kaybediyoruz. Bu kadar önemli bir eğitimi ülkemizde verdikten daha sonra gidiyorlar. Burada bu insanları ülkemizde tutmak için bir dizi özendirici önlemler lazım. Ben de bir eğitimci olarak söylüyorum, onları motive etmemiz lazım. İnsan her vakit parayla motive olmayabilir. Saygınlıkla olur, haklarla olur, bedel verilmekle olur, hor görülmemekle olur. Bence toplum olarak evvel kendimize şunu sormalıyız. Biz doktorlarımızı ne kadar sayıyoruz ve seviyoruz.
“niçin BİRBİRİMİZLE SAVAŞALIM, BIRAKIN HASTALIKLA SAVAŞALIM”
– yine kitaba dönersek, biraz evvel de vurguladığınız üzere, kitapta da olan bir kelam var: birlikte savaşmak. Hasta ve hekimin bir arada savaşını biraz daha açar mısınız?
– Her hastamla ameliyat öncesi konuşurken şunu söylerim. Muhakkak oranda riskleri var. Seni yüzde yüz yaşatırım garantisini ben veremem, kimse de veremez. Ağır bakımın uzun sürmez ya da felç kalmazsın garantisini ben veremem. Ancak sana bir şeyin garantisini veririm. Sen savaşı bırakma, ben asla bırakmam sonuna kadar savaşırım ve haydi “savaşalım” derim. Bilhassa nakil hastalarıma bunu kesinlikle söylerim.
hayatın kendisi bir savaş, bu savaşta yanınızda fazlaca düzgün yardımcılar var. Hekimler var, hemşireler ve sıhhat işçisi var. Bu bir nimet aslında. niye birbirimizle savaşalım, bırakın hastalıkla savaşalım.
Kitapta da bu biçimde dedim ve ben kitap yazmayı fazlaca sevdim. İşin enteresan tarafı daha sonra da kitabı okutmayı epey sevdim. daha sonra da şunu fark ettim, kitabı tartışmayı hayli sevdim. Umarım bundan daha sonra birfazlaca roman yazmayı daha başarabilirim. Kimi süreçlerde yenilerini yazmayı düşünüyorum. Bu benim bir nevi kaçış alanım. Çok nefes aldım. Umarım devam ederim. Şu anda muharrir değilim ancak ileride tıp hekiminin yanında müellif olarak anılmayı epey isterim.
KAYNAK: FİNANS GÜNDEM – VOLKAN KARSAN