Özel Eğitim ve Çocuk Gelişimi Uzmanı Hamide Merve Demir, “disleksi”yi anlatarak gerçek bilinen yanlışlara dikkat çekti. Demir disleksiyi, “Bireylerin, olağan ve olağan üstü zekaya sahip olmalarına karşın okuma yazma, aritmetik maharetler, yordama, sorun çözme, lisan hünerleri, toplumsal ilgilerde yaşıtlarına oranla besbelli gerilik ve farklılık göstermeleridir.” ifadeleri ile tanımladı. “Disleksi bir zeka geriliği değildir.” diyen Demir, “Disleksi bir sıhhat sorunu ve hastalık değildir. Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) açıklamış olduğu araştırmalarda; ‘disleksi sıhhat sorunu ve hastalık değildir, öğrenme farklılığıdır’ ibaresi yer almaktadır.” şeklinde konuştu.
Hangi alanda zayıflık var ise oraya yöneliyoruz
Disleksiye yönelik çalışmaları anlatan Hamide Merve Demir, şöyleki devam etti: “Çocuklarımızı tarama testinden geçirdikten daha sonra baskın ve çekinik yanlar tespit ediliyor. Hangi alanlarda eksiklikleri var ise belirleyip o alanda yeterliliğe sahip olması için öğrenciye ona mahsus bir eğitim-öğretim planı hazırlıyoruz. İşitsel algısı zayıflık gösteriyorsa işitsel algı çalışmalarına tartı veriyoruz. Ya da görsel alanda eksiklikler var ise bu doğrultuda çalışmalar yapıyoruz. Dikkat ve lisan alanlarında da yaşıtları düzeyine ve kendi potansiyeli düzeyine getirmek yolunda çalışmalar düzenliyoruz. Kazanılmış ve var olan bilgi-becerilerin süratlice işlemlenmesi doğrultusunda idmanlarla çalışmalara istikamet veriyoruz.”
Öncelik her vakit çocuğumuzun ferdileşmesi
“Duyu girdilerini arttırıp üstbilişsel stratejiler ve kendini düzenleme hünerlerini öğreterek ömür uzunluğu bağımsızlaşmaları ve benlik algıları ile öz itimatlarını geliştirerek toplumsal kabullerini de düzenliyoruz. Okuma, yazma, metin ve söz bilgisi çalışmaları ve matematik hünerlerinde destekleyci ve yönlendirici yapılandırılmış çalışmalarla seanslarımızı şekillendiriyoruz. Öncelik her vakit çocuğumuzun kişiselleşmesi üzerine olduğu için; ortasında bulunduğu ortamlara da eğitim–öğretim de dahil olmak üzere düzenlemeler getirip eğitmen eğitimleri düzenleyerek uygulanabilir fazlaca kolay ve pratik stratejiler sunmaktayız. Konutta aileye verdiğimiz dayanak eğitim programları ve içerikleri sunularak kritik periyotları en az hasarla ve en verimli vakit idaresiyle kıymetlendirmek hedefimizdir.”
Demir, özel öğrenme kuvvetliğü kapsamındaki alt başlıkları, şu biçimde sıraladı:
Öğrenemeyen çocuk yoktur
Çocukların, okul öncesi periyotta bu ve gibisi marifetlerde zorluklar, farklılıklar yaşaması durumunda, disleksi değil ancak “disleksi riski taşıyan çocuk” olarak isimlendirildiğini belirten Hamide Merve Demir, “Unutulmamalıdır ki; dislektik olan yada disleksi riski taşıyan çocuklarımızın zeka geriliği yoktur. Olağan zeka ve olağan üstü zekaya sahip bireyler %82 oranla IQ, 110-130 puan aralığındadır. Yalnızca uzman dayanağa ve yönlendirici eğitim–öğretim modellerine gereksinimleri vardır. Unutmamalıyız ki ; öğrenemeyen çocuk yoktur. Öğretemeyen ebeveyn, öğretmen ya da sistem vardır.” dedi.
Demir, disleksilerle ilgili en önemli yanlışsız bilinen yanlışları şu tabirlerle anlattı:
Disleksiye yönelik çalışmalardaki yol haritasını anlatan Demir, kelamlarını şu biçimde tamamladı:
Hangi alanda zayıflık var ise oraya yöneliyoruz
Disleksiye yönelik çalışmaları anlatan Hamide Merve Demir, şöyleki devam etti: “Çocuklarımızı tarama testinden geçirdikten daha sonra baskın ve çekinik yanlar tespit ediliyor. Hangi alanlarda eksiklikleri var ise belirleyip o alanda yeterliliğe sahip olması için öğrenciye ona mahsus bir eğitim-öğretim planı hazırlıyoruz. İşitsel algısı zayıflık gösteriyorsa işitsel algı çalışmalarına tartı veriyoruz. Ya da görsel alanda eksiklikler var ise bu doğrultuda çalışmalar yapıyoruz. Dikkat ve lisan alanlarında da yaşıtları düzeyine ve kendi potansiyeli düzeyine getirmek yolunda çalışmalar düzenliyoruz. Kazanılmış ve var olan bilgi-becerilerin süratlice işlemlenmesi doğrultusunda idmanlarla çalışmalara istikamet veriyoruz.”
Öncelik her vakit çocuğumuzun ferdileşmesi
“Duyu girdilerini arttırıp üstbilişsel stratejiler ve kendini düzenleme hünerlerini öğreterek ömür uzunluğu bağımsızlaşmaları ve benlik algıları ile öz itimatlarını geliştirerek toplumsal kabullerini de düzenliyoruz. Okuma, yazma, metin ve söz bilgisi çalışmaları ve matematik hünerlerinde destekleyci ve yönlendirici yapılandırılmış çalışmalarla seanslarımızı şekillendiriyoruz. Öncelik her vakit çocuğumuzun kişiselleşmesi üzerine olduğu için; ortasında bulunduğu ortamlara da eğitim–öğretim de dahil olmak üzere düzenlemeler getirip eğitmen eğitimleri düzenleyerek uygulanabilir fazlaca kolay ve pratik stratejiler sunmaktayız. Konutta aileye verdiğimiz dayanak eğitim programları ve içerikleri sunularak kritik periyotları en az hasarla ve en verimli vakit idaresiyle kıymetlendirmek hedefimizdir.”
Demir, özel öğrenme kuvvetliğü kapsamındaki alt başlıkları, şu biçimde sıraladı:
Okuma problemleri reading disorder öteki ismiyle Dyslexia (DİSLEKSİ)
Yazma sorunu Disgraphia (DİSGRAFİ)
Matematiksel süreçlerden kaynaklanan meseleler Dyscalculia (DİSKALKULİ)
Demir, disleksinin sık karşılaşılan özelliklerini de aktardı:
Lisan bozuklukları
Zayıf güdülenme
Harf ses kodlaması
Seslerin ve sayıların aykırı yazımı sorunları
Genelleme sorunları
Zayıf toplumsal marifetler
Bellek sorunları
Üst bilişsel ve bilişsel sorunlar
Algı, motor ve genel uyum sorunları
Dikkat bozukluğu ve hiperaktivite sorunları bu alandaki en bariz sınırlılıklarıdır.
Bilgi işlemleme sürecinde sorunları vardır. Çabuk unutur ve yeni ayrıntıları düzenleme evvelki bilgi ile birleştirmede kuvvetlikler yaşarlar.
Yazılı sözleri öğrenme ve hatırlamada zorluk.
B ve d, p ve q harflerini, 6 ve 9 üzere sayıları karşıt algılama; sözlerdeki harfleri ya da sayıları karışık algılama, ne’yi en; 3’ü E; 12’yi 21 olarak algılamak üzere.
Okurken söz atlamak.
Hecelerin seslerini karıştırmak ya da sessiz harflerin yerini değiştirmek,
çoğunlukla yazım yanılgısı yapmak.
Yazı yazmada zorluk.
Gecikmiş ya da yetersiz konuşma.
Konuşurken manaya en uygun kelimeyi seçmede zorluk.
İstikamet (sağ – sol , üst, aşağı gibi) ve vakit (önce, daha sonra, dün, yarın gibi) kavramları konusunda sıkıntılar.
Elleri kullanmada hantallık ve beceriksizlik , el dominansının gelişmemiş olması.
Uzamsal algıda bozukluk görülmektedir (kuşbakışı gorememe diyebiliriz)
Öğrenemeyen çocuk yoktur
Çocukların, okul öncesi periyotta bu ve gibisi marifetlerde zorluklar, farklılıklar yaşaması durumunda, disleksi değil ancak “disleksi riski taşıyan çocuk” olarak isimlendirildiğini belirten Hamide Merve Demir, “Unutulmamalıdır ki; dislektik olan yada disleksi riski taşıyan çocuklarımızın zeka geriliği yoktur. Olağan zeka ve olağan üstü zekaya sahip bireyler %82 oranla IQ, 110-130 puan aralığındadır. Yalnızca uzman dayanağa ve yönlendirici eğitim–öğretim modellerine gereksinimleri vardır. Unutmamalıyız ki ; öğrenemeyen çocuk yoktur. Öğretemeyen ebeveyn, öğretmen ya da sistem vardır.” dedi.
Demir, disleksilerle ilgili en önemli yanlışsız bilinen yanlışları şu tabirlerle anlattı:
-Disleksi; beynin yazılı lisanı işlemleme sürecinde yaşadığı zorluktur. Bu zorluklar lisanların yapısı gereği farklılık göstersede, ortografik evrede kimi vakit fonolojik basamakta yaşanan sorunlar baş göstermektedir. Disleksili bireylerin yazıları tersten gördüğü bilgisi yazdığı bilgisi yanlışsız değildir.
-Disleksili bireylerin hepsinin özel ve üstün yeteneklerinin olduğu yanılgısı da bir öteki yanlıştır. Araştırmalar gösteriyor ki zeka ve disleksi içinde bir bağ yoktur. Her türlü zeka düzeyinde disleksi görülebilmektedir.
-Disleksi bir zeka geriliği değildir. Yapılan testler IQ düzeyi yüksek olan ve IQ düzeyi düşük olan bireyler içinde okuma-yazma tahsiliyle ilgili bariz bir fark görülmemeiştir.
-Sol elini kullanan her insanın disleksili olduğunun düşünülmeside bir öteki yanılgıdır. Bu süreç sol el ve disleksi içindeki ilişki uzun yıllar araştırılsa da disleksili olan bireylerin çoğunluğunun disleksili olduğu doğrudur lakin her solak olan disleksili değildir. Bu bahiste araştırmalar devam etmekte olduğu için kesin bir bilgiye ulaşmak mümkün değildir.
-Türk toplumunda ‘eğer çocuğun okul başarısı yüksekse disleksili olma ihtimali yoktur’ diye bir algı oluşmuştur. Muvaffakiyetinden dolayı uzun yıllar disleksili bireyin farkedilmesi gecikmiş olabilir. Bunun niçini alfabetik yanlışların kolay tesbiti olabildiği üzere ortografik açıdan sorun yaşayan şahısları tesbit etmek daha sıkıntı olabiliyor. Akıcı okumada sorun yaşayıp akademik manada başarılı olan bireylerde daha sık görülen bu durum , toplumumuzca muvaffakiyetle disleksili olamamayı bağdaştırmış durumdadır.
-Disleksi görülme sıklığının az olduğu kanısı bir öteki yanlıştır. Türkiye de yapılan net bir bilgi olmasada dünya genelinde yapılan geçerliliği yüksek datalara bakıldığında ABD’de % 15-%25 ortası bir orana sahiptir. Yani 100 çocuktan 15 ila 25 içinde görülme sıklığı vardır. Öğrenme kuvvetliğü yaşayan çocukların ortasında de en büyük oranla %80 le disleksili bireyler yer almaktadır. Disleksinin görülme sıklığı; İngiltere’de, %10 Almanya’da, % 5 Polonya’da, %10-15, Hollanda’da % 10 oranında rastlanılmıştır. Yani bu oranların ortalaması olarak her ülkede neredeyse 20 şahısta 1 disleksi görülmektedir. Bu da az bir farklılık olamadığı gerçeğini gözler önüne sermektedir.
-Okuma marifeti olmadan disleksinin saptanamayacağı bilgisi vakit kaybından öbür bir şey değildir. Zira; araştırmalar ve çalışmalar göstermektedir ki okul öncesi hatta erken çocukluk çağı hünerlerinde ki gerilik yetersizliklerin kimileri disleksi belirtilerini göstermekte ve hatta tetiklemektedir. Araştırmalar kelamlı lisan maharetleri kazanmada sorun yaşayan çocukların daha sonrası için disleksi riskini yüksek oranda taşıdığı tarafındadır. 12 aylık bebeklerde görülen zayıf söz sayısı ve 18 aylık bebeğin zayıf söz üretiminin daha sonraki senelerda görülebilecek lisan gecikmesine işaret ettiği kararına ulaşılmıştır. Disleksili bireylerin ailelerinde okuma kuvvetlikleri araştırılarak kişinin konuşma gecikmesine, sık sık söz karıştırmasına, vakit ve yer kavramlarının kullanmasında, sayma aritmetik süreçleri öğrenmede meşakkat yaşanmasına ve de düşük bellek algısına bakarak ilkokul öncesi devirde disleksi erken teşhisi mümkün olabilmektedir. Yönlendirici ve önleyici önlem ve çalışmalarla etkilenilmişlik seviyesi en aza indirilebiliyor. Disleksili bireyin hayat kalitesi olumlu istikamette iyileştirilebiliyor.
-Okuyabilen bireyde disleksi yoktur inancı bir öbür algıdır. Disleksili bireyler ,kelimelerin şekilllerini hafızaya alarak tanıdık kıssaları ezberler, birinci harflerinden daha sonra varsayım ederek okuma yapma üzere tekniklerle süratli okuma yolları keşfedebilirler. Ancak; hafızaları aşikâr bir yere kadar yardımcı olabilir. Sözlerin ses ünitelerini kodlayamadıkları düşünülünce kendilerine yabancı olan sözlerle karşılaşınca okumakta, anlamakta akıcı okumada sorun yaşamaktadırlar. Disleksi yalnızca okuma da gerilik yahut öğrenememe diye adlandırılmamalıdır. Ferdi farklılıklar her vakit düşünülmelidir.
-Disleksi yetişkinlerde görülmez algısıda bir başka yanlıştır. Yalnızca çocuklarda görülen bir farklılık olarak bakılması epeyce yanlıştır. Çünkü ; disleksili bir çocuk disleksili bir yetişkine dönüşecektir.
-Disleksinin tedavi edilen büsbütün ortadan kalktığı fikride başlı başına yanlışlardandır. Disleksi hayat uzunluğu devam eden bir müddetçtir. Kişi disleksiyle yaşama tutunabilmeyi öğrenmektedir. Disleksili bireyler sistemli ve bireye has eğitim sistemi uygulanınca yanlışsız okuma öğrendikleri bir gerçektir. Lakin akıcı okumalarının zedelenmesi sebebiyle ömür uzunluğu etkilenebilmektedirler. Hakikat tanılama teşhis ve teknikle vaktinde eğitimle arkadaş dayanağıyla disleksili bireyler okulda ve sonrasındasındaki hayatlarında başarılı birer birey olabilmektedirler. Meslek sahibi olup bağımsız yaşar hale gelmektedirler. Zira disleksi her türlü zeka tipinde görülebilmektedir.
-Disleksi yalnızca medikal takviyelerle güzelleşebilir algısı eğitime yapılmış bir nevi hakarettir. Disleksi ilaç tedavisiyle iyileşmez. Zira bir hastalık değildir. Okuma konusunda uzmanların uygulayacağı değerlendirmelerle prosedür ve teşhislerle tedavi mümkündür. Özel eğitim sistemi hazırlanmadan ve şahsa bakılırsa bir program oluşturulmadan tedavi edilmesi mümkün değildir. Ancak; şahısta disleksiden kaynaklı ruhsal durumlar başgösterdiyse o diğerdir. Örneğin; anksiyete bozukluğu, toplumsal fobi , dikkat eksikliği hiperaktivite, dert ve depresyon üzere. Bu durumlarda ilaç dayanağı için psikiyatristlerle işbirliği hayli kıymetlidir.
•Çocuğunuzun gelişmenini yakından takip edin, farklılıkları uzmanlara danışın.
•İstenmeyen toplumsal yanlışlardan kaçınmak için çocuğa yapılandırılmış ve destekleyici bir etraf sağlayın.
•Başarı hissini tatmasını sağlamak ve donanımını arttırmak için çocuğunuzun özelliklerine uygun sportif ve sanatsal aktivitelere yönlendirin.
•Çocuklarınıza yaşadıkları sorunun tabiatını anlatılmalı, kuvvetli ve zayıf yanları gösterilmeli ve uğraş teknikleri konusunda yardımcı olmalısınız.
•Çocuklar her vakit hem meskende hem okulda ‘güvenli bir yer’ olduğunu bilmeye gereksinim duyarlar. Toplumsal ve başka konularda konuşabilecekleri özel bir beşere muhtaçlık duyarlar.
•Aşamalı olarak bağımsızlığını cesaretlendirin lakin çocuk hazır olmadan takviyenin kalkmayacağını çocuğa hissettirin.
•Önemli ölçüde güç olan alanlardaki soruları anlaşılır yapmak, açıklamak ve görsel bilgiye çevirmek için lisanı kullanın.
•Öğretmeninizle bağlantınızı kuvvetli tutun.
•Çocuğunuzu kendi ortasında değerlendirin.
•Sınavlarda ve çalışmalarda beyaz kağıt yerine saman kağıt ya da pastel tonlarda kağıt tercih edin. Renkli tonlarda defter kullanmalarına müsaade verin.
•Tahtaya yazarken renkli kalemler kullanın
•Bu öğrencilerin zihinsel yetersizlikleri olmadığı için kuvvetlik çektiği alanlara yönelik eğitim programı (BEP) hazırlayın.
•Öğrencinizi tahtayı ve sizi rahat gorebileceği biçimde sınıfın ön tarafına oturtun.
•Öğrenciye her dersin konusu, süreci, beklentilerinizi açık net olarak tabir edin.
•Her dersin başında daha evvel öğrenilen hususları özetlemek gerekirse yenidenlayın, dersin sonunda ise kıymetli bahisleri özetleyin.
•Ders içeriğindeki teknik tabirleri ve çocuk için yeni sözcükleri açıklayın, yeni terim ve sözcüklerin açıklamasının yer aldığı çalışma kâğıdını ders öncesinde öğrenciye vererek derse hazır olmasını sağlayın.
•Sınıf kurallarını belirleyin, sınıf kurallarını tek tek öğretin ve kuralların yazılı/görsel olarak yer aldığı bir pano hazırlayın.
•Öğrencinin çalışma kümelerine iştirakini destekleyin.
•Öğrenciye başarabileceği bakılırsav ve sorumluklar verin.
•Öğrencinin soru sormasına, gerektiğinde mevzularının yine edilmesine fırsat tanıyın.
•İşlenen hususların pekiştirilmesi ve öğrencinin imtihana hazırlanmasını sağlamak emeliyle mevzu içeriğine uygun sorular hazırlayın.
•Ders anlatımında jest ve mimikleri kullanın, abartılı jest ve mimiklerden kaçının.
•Öğrenciniz aktiflik sırasında başarısızlık yaşadığında ya da verdiğiniz
•Dersi anlatırken hayli uzun ve karmaşık cümlelerden kaçının.
•Araştırma projesi, sınıf içi sunum, küme çalışması üzere farklı sistem ve tekniklerle derste işlenen mevzuları daha güzel anlamasına imkan tanıyın.
•Sınıf ortasında öğretimi etkileyecek ses, ışık üzere uyaranların olmamasına dikkat edin.
•Öğrenciniz yazılı anlatımda kuvvetlik yaşıyorsa kelamlı imtihanları, kısa karşılıklı ve boşluk doldurmalı imtihanları tercih edin.
•Öğrencinin imtihanını gerekirse kişisel olarak yapın. Proje ödevleriyle destekleyin.
•Okuma/yazma sorunu olan öğrencilerin değerlendirmelerinde okutman/yazman dayanağı alın ya da kendisini sözel olarak söz etmesini isteyin, yazman dayanağı alamadığınız yazılı imtihanlarda ek müddet verin.
•Sınava başlamadan evvel öğrencinin imtihan sorularını anlayıp anlamadığını denetim edin, imtihan sorularını kendi cümleleri ile tabir etmesine imkan tanıyın.
•Matematik, fen ve teknoloji üzere derslerde imtihan sonuçlarını değerlendirirken, sırf sonuca değil, yaptığı süreçlere de puan verin.
•Öğrencinin ders sırasında mevzuyu anlayabilmesi için hesap makinesi, bilgisayar vb teknolojik aletleri kullanımına imkan tanıyın.
•Sınav daha sonrasında vakit kaybetmeden öğrenciye geri bildirim vermeye dikkat edin.
•Öğrenci ile konuşurken olumsuzdan fazlaca olumlu tabirler kullanın.
•Aile ve uzmanlarla iş birliği yaparak öğrencinize yönelik alınacak tedbir ve stratejileri belirleyin.
•Öğrencinizi kendi ortasında gösterdiği gelişme ile değerlendirin ve öğrencinizin yapamadıklarına değil yapabildiklerine ağırlaşın.
•Öğrencinizin muvaffakiyetlerini anında ödüllendirin.
•Sosyal irtibatın ve etkileşimin arttırılması hedefiyle öğrencinizin sınıf arkadaşlarıyla ahenk sağlaması için aktiflik planlayın ve bu etkinliklere katılmalarını sağlayın.
•Öğrencinin okula ahenkte yaşadığı kuvvetliklerin üstesinden gelmesi için okul rehber öğretmeni ve aile ile iş birliği yaparak alınacak tedbirleri belirleyin. .
•Sınıfta yüksek sesle okumaya zorlamayın.yönergeyi anlayamadığında verdiği yansıları dikkate ederek gerekli tedbirleri alın.
Disleksiye yönelik çalışmalardaki yol haritasını anlatan Demir, kelamlarını şu biçimde tamamladı:
Dikkat
Bellek
Algı
Lisan okur müellifliği
Aritmetik marifetler
Motor uyum
Toplumsal hünerler
Yorrdama çağrışım ve işlemleme çalışmaları
Tertip