Gişe sinemamızda geride bıraktığımız on beş yıla damga vurmuş; son üç sinemasıyla ivme yitirse dahi seri boyunca “tanımlanamayan cisim” olma özelliğini korumuş “Recep İvedik”, bu defa sinema salonlarını terk ederek çevrimiçi platforma geçti ve Togan Gökbakar’ın yönettiği yedinci sinemasıyla seyirci karşısına çıktı.
“Recep İvedik”, uzun soluklu sinema seyahatinde nadiren övgü, çokça yergi toplayıp, bir kesimde nefretin adresine dönüşürken geniş yığınları kendisine en az bir defa maruz bırakan bir “sosyal facia” olarak gündemdeki yerine bir daha kavuştu diyebiliriz.
İlk üç sinemasıyla büyük kentte dikkate kıymet çatışmalar resmederek toplumsal bir materyal sunan lakin vakit içinde fizikî efora dayalı ucuz skeçlerin kolajı biçiminde çekildikçe kabak tadı veren “Recep İvedik” sinemaları, yaratıcısı Şahan Gökbakar’ın yeni politik durumuna koşut muhalif bir tabana de yerleşiyor. Tahminen hatta biraz daha halkın içine gömülüyor. Serinin birinci sinemalarında yoz ve yalnız bir karakterin büyük kentteki yalnızlığını ve sistem tarafınca ıslahını, zıt istikamette ise tertibe entegre olma arayışlarını izliyor; dördüncü kısımla birlikte iktidara geçtiğini ve etrafındakilere kan kusturduğunu görüyorduk. Ekseriyetle bir AK Parti iktidarı hikayesi formunda okunan bu seyir, hükümetin gerçek manada hükümet olmasıyla çığırından çıkarken Recep de uğurlandığı seferlerde ona buna -en hayli da güdümündeki belirli bir güruha- buyruk yağdırıyor lakin bir iki makas alıp, gönülleri güzel etmeyi, halkın yanında değilse de ardında durmayı ihmal etmiyordu.(1) İvedik bir daha birinci sinemadan itibaren seçkinciliğe savaş açıyor, beyaz Türklerin karşısına dikiliyordu. İvedik, gecekondunun temsili değildi, siyasi gücünü daha çok kente öbeklenmiş amorf bir yoksulluktan alıyordu. Kemal Sunal ortadirekliği, İlyas Salman garibanlığı hatta Levent Kırca sarhoş romantizmiyle açıklanamıyordu bu yoksulluk.
Güngoren’den geliyordu İvedik. Sık sık vurguladığı üzere Günbakılırsan çocuğuydu… Mümkün bir zelzele felaketinde yaşanacak yıkımı tanım etmek için havadan çekilmiş kiremit denizinden çıkıp geliyordu. Yüzmeyi hayat havuzunda öğrenmişti! Serinin son sinemasında ise garantici bir çizgiye yerleşerek seçkinlere sövgü kofluğunun ötesine geçmeyen duruşunu terk etmiş, toplumsal muhalefete yelken açmış bir hassas bir İvedik izliyoruz. Bir adım öne çıkıp halkın yanına geçen Recep, bu defa köyünü kurtarmak için türlü maceralara atılıyor. Bu son sinemada İvedik’in, altındaki bir başka sandalyeyi tekmeleyişini, kentten ayrılıp “köyüne dönüşü”nü de görüyoruz. Birinci üç sinemada kentteki toplumsal çatışmayı aktararak on yıllardır göçlerle biriken gücün niteliğine dair kaba çizgiler çeken karakter, uyumsuz duruşunun pahalı olduğu kentten ayrıldığında hikayesi de boşa düşüyordu. İvedik bu kere son üç sinemada olduğu üzere müsabakaya, olimpiyata, safariye diye çeşitli mazeretler ileri sürerek kentten kaçmıyor, bilakis bavulunu toplayıp köyüne dönüyor. Bu, bir meydan okuma tahminen ve siyasi iktidarın rücusuyla da manasını perçinlemekte. Sessizlerin sesi olma argümanıyla gelip her sesi kesen siyasi iktidar son senelerda kendi tabanına ağırlaşırken daha doğrusu kalan tüm seslere kulak tıkarken İvedik de seçkinlerle gayretini köylü-şehirli çekişmesine ancak daha sınıfsal bir perspektife taşıyor.
.
RECEP’E UYMAYAN BİR MÜZİK: HAYDİ GEL KÖYÜMÜZE GERİ DÖNELİM!
Şaşırtıcı bir gevezelikle siyaset konuşan sineması, göndermeleri vasıtasıyla değerlendirmeye geçmeden mevzusuyla da özetlemek gerekirse analım. Recep, konutunda serkeş hayatını sürmektedir. Üst katta komşusu Halime, apartmanın girişinde bakkal Salih ve en yakın arkadaşı Nurullah (Nurullah Çelebi) ile sonlu bir dünyada yaşamakta, kabarık elektrik faturalarından şikâyet etmektedir. Hayatla kurduğu yegâne bağ bakkala sallandırdığı sepetin ipidir!
Bir gün tesadüf yapıtı, gaz lambası aramak için sandığı açan Nurullah, Recep’in babaannesinden kalan tapuyu bulur. Babaannesinin köydeki meskenini öğrenen Recep, arkadaşının da ısrarıyla köyü Yutan’ın yolunu meblağ. Köy ömrü hareketli başlar. Komşusu avukat Büşra (Öznur Serçeler), sonlu ve uygar bir bayandır; alttan almaz, boyun eğmez Recep’e. Köyün muhtarı Asım (Murat Ergür) ise Recep’in çocukluk arkadaşı çıkmıştır. Silik bir çocukken avanta peşine düşmüş, köye muhtar olmuştur. Asım beraberinde köyün topraklarını Çökelek Holding’e peşkeş çekmektedir. Cismini yeğen Fazilet (İrfan Kangı) ve amca Enver Çökelek’te (Mehmet İlhami Adsal) gördüğümüz inşaat şirketi köyü haritadan silerek bir tatil sitesi inşa edecektir.
Recep, köylüleri örgütleyip avukat Büşra ile öğretmen Kemal’i de yanına alarak köyün doğal hoşluklarına çökmek isteyen bu holdinge savaş açar. Bu yolda en büyük destekçisi bir daha tır sürücülerinin derneği KAKA-DER’dir.
İVEDİK’TE ÜÇ KOPUŞ ALAMETİ BİRDEN
Serinin yedinci sineması olağandışı bir Recep İvedik portresi sunuyor; üstelik bu portre, karakterin işlenişinden hikayenin geçtiği yere ve üretimin yayınlandığı mecraya kadar çeşitli başlıklarda kopuş alametleri sergiliyor. Birinci iki alamete üstte özetlemek gerekirse değinmeye çalıştık. İvedik gişe sinemasında yükselen bir yıldızdı, salonları doldurup taşırmıştı; artık orayı terk edip konutların salonlarına konuk oluyor. Öbür yandan kentle abat olan Recep karakteri birinci kere köyüne dönüyor. Köyüne kesin bir dönüş kelam konusu değil, bavulunu değil de tatil çantasını yükleniyor bir bakıma ancak onu var eden kültürel çatışmalardan uzağa, kıra gidiyor. Her iki alamete bir daha döneceğim. Fakat evvel şuradan başlamak niyetindeyim. “Recep İvedik”, bilhassa birinci sinemalarıyla alabildiğine politik bir sinemaydı, siyasal bildiriler barındırıyor, biroldukça okumaya imkân sağlıyordu. Fakat bu kapalı bir politiklikti. İvedik, Şahan Gökbakar’ın televizyon programında (Dikkat Şahan Çıkabilir) yarattığı bir skeçten devşirilme bir karikatürdü. ötürüsıyla politik açılımlarından, toplumsal yükündilk evvelden beğeni toplamış bir çizginin istismarına dayanmaktaydı. Gökbakar, İvedik’ten giderek bir canavar yarattı. İvedik, eleştirmenlerin büyük kısmı tarafınca topa tutulduğu için politik taraftan dişe dokunur ögeleri ıskalandı, fazlaca hayli siyasi iktidarla örtüştürüldü, turuncu gömleğiyle göstergebilim makalelerine esin verdi. İvedik’i analojik bir değerlendirmeye tabi kılmak hakkındaki okumaları kısıtlayacağı için sakıncalıydı aslında, onu modüllere ayırıp farklı istikametlerden yaklaşmak daha manalı olabilirdi. Bu pek yapılmadı. halbuki İvedik, kaba saba hâl tutumlarından hareketle kentin varoşlarındaki yalnızlığı ve osuruğundan fazla arayışlarıyla iktidarlarca (siyasi ve kültürel iktidarın her ikisi birden) dikkate alınmamış insan kalabalığında, geniş halk kitlelerinde giderek daha yüksek ölçüle gelen metan gazını yalın bir formda tabir ediyordu. Asıl gösterge kuvvetle mümkün buradaydı ama pek bakılmadı zira karakter vurulmaya müsaitti. Kum torbasına benziyordu. Gökbakar için de kullanışlı bir torbaydı bu. İvedik vuruldukça güçleniyor, hor görüldükçe siyasi savunma hakkını kullanmak üzere kürsüye çıkıyordu.
Serinin yedinci sinemasında çarpıcı bir değişiklik, dahası bir üçüncü kopuş emaresi karakterin ve çatışmanın açık seçik siyasi bir figür hâline gelmesi. Bir manada İvedik yeraltından çıktı! Alt metni ile fakir kesitlerin öfkesini, çaresizliğini, siyasi iktidarca sömürülmeye ve kültürel iktidarca yoz yaftası yemeye mahkûm edilmiş durumuna dair fikir veren karakter bu sefer direkt hatta sloganvari bir seviyeden sesleniyor. Üstelik işin kolayına kaçıyor ve muhalefete göz kırpıyor. İvedik’in AK Parti üzere davrandığı, uyanık ve konformist refleksler sergilediği ortada. İktidar kuvvetliyken onun gemisine binen, onun üzere despot davranan İvedik, AK Parti siyasi üstünlüğünü yitirdiğinde muhaliflerine göz kırpıyor. AK Parti tabanına, İvedik de kültürel iktidarın yamacına yanlışsız yol alıyor. Bu üçüncü değişim seyircinin yanı sıra eleştirmenler ve hatta siyaset bilimciler, pek pahalı “uzmanlar” için çok kışkırtıcı durmakta…
.
MİLLETE NASIL BAKARSAN ONU GÖRÜRSÜN
“Recep İvedik”in siyasi göndermelerine geçelim dilerseniz. Liste kabarık, tez elden girişmek gerek… Bu göndermeler birinci üç kısımda İvedik’in soyulan katmanlarından bağımsız; bile isteye yapılan, adrese teslim göndermeler o yüzden işimiz epeyce olsa da kolay sayılır.
Öncelikle Recep’in serinin bu sinemasında aykırı köşe yaptığını unutmayalım. Birinci zıt köşeye, köye giden İvedik’in köy hayatıyla haşır neşir olacağı, saçma sapan bir safari yahut Survivor kısmıyla döneceğini zannederek düşüyoruz. Kasketi ve şalvarıyla karakteri gorenler “tamam” diyor, “yandık, bir daha sulu zırtlak bir macera bizi beklemekte!” Nedir ki beklenen gerçekleşmiyor ve nispeten eli yüzü düzgün bir çatışma kuruluyor. Birinci zıt köşenin çabucak peşinden bir başkası geliyor. Recep İvedik bugüne kadar seçkinlerle amansız uğraşa girişen bir halk kahramanıydı aslına bakarsan. AK Parti iktidarı ile örtüştürülmesinin iki kıymetli öne sürülen sebebinden biri turuncu gömleği ise ötekisi de buydu. İvedik, avukat Büşra’nın yoga yaptığını görür görmez karşı mahalleye dair alışıldık reaksiyonlarını veriyor lakin bu reaksiyonun temkinli yönetildiğini ve kin yerine merak hissiyle haşır neşir olduğunu epeyce geçmeden anlıyoruz. İvedik, Büşra’ya cephe almak yerine onunla birebir cephede yer almayı seçiyor. Dakika bir tüm ezberler bozuluyor ve enteresan bir uzlaşıya şahit oluyoruz. Kahramanımız yoga yapan bir bayana anlayışla yaklaşarak Recep’in tabularını yıkıyor. Dünya bir anlığına güzelleşiyor mu bilemeyiz lakin böğüldemeler biraz olsun diniyor!
daha sonrasında ise boşa düşen düşman cepheye muhatap bulunuyor ve tabir uygunsa bir siyasi sağanak başlıyor. Betonlaşma, ülkenin siyasi ve toplumsal iklimini ortaya koyarken beden ve fırsat bulduğu inşaat bölümü de son yirmi yılın türedilerini emzirmekte. Çünkü tam burada milletin bağrı ile sıcak para tomarının zıtlığı kelam konusu… İvedik, sırtını sıcak paraya yaslayıp millete çeşitli destek noktaları bularak koyacağını taahhüt edenlere karşı milletin bağrına yaslanarak köyüne sahip çıkıyor ve direniş örgütlüyor. Yutan köyüne “Yutanbiance” isimli ucube siteyi dikmek isteyen şirkete, şifa bulamadığı çamuru kurutan kapitalizme dur diyen Recep o derece net çiziliyor ki karşısına çıkan Enver Çökelek’in kim olduğunu anlamakta zorluk çekmiyoruz. Milletle ilgili fanteziler kuran bu şahıslar, Recep’in karşısında küçüldükçe küçülüyor sinema boyunca.
“Recep İvedik 7”, temel çatışmasını tabiat savunusu üzerine inşa ederken bilhassa finalde karşımıza çıkan direniş sahneleriyle Kaz Dağları ve Seyahat üzere yakın devir pratikleri hatırlatıyor. Fazilet Çökelek’in inşaat alanına kamp kuran çevrecileri kastederek “bunların çadırını yıktırmak lazım” demesi Seyahat’e yönelik birinci yabanî müdahaleleri akla getiriyor. Muhtemelen o devir de avmde hissesi, kaz gelecek yerde tavuğu olanlar “yaktırmak lazım şunların çadırlarını” demiştir. İvedik, hudutları zorluyor ve köydeki çevreci direnişini olanca gerçekliği ve şimdiki dinamikleri çerçevesinde aktarıyor. olağan olarak çağdaş araçlarla… Toplumsal medya paylaşımları ile kendini zincirleme ve açlık grevi gibisi klâsik metotlar yan yana geliyor. Sinemada legal direniş onaylanırken aktivistler, hukuk yollarını ve pasif direniş kotasını tükettiklerinde tam manasıyla harekete geçip ağaç kesim takımlarını “etkisiz” hâle getiriyorlar.
“Recep İvedik”, bunları ekranlarımıza taşırken kaçak dövüştüğü sahnelerle de dikkat çekiyor. Örneğin hiç bir direniş sahnesinde aktivistlerin karşısına kolluk güçleri dikilmiyor. Bu durum verilenin çarpıcı olsa dahi işlenenin tıpkı gerçekliği paylaşmadığını ve aşikâr, inançlı sonlar dahilinde bir muhalefet gösterisi sunulduğunu ortaya koyuyor. Gerçi bir gişe güldürüsünden, dahası İvedik’ten nasıl bir tenkit bekliyoruz? Recep İvedik, üzerine düşenden çoksını yapmış yedinci sinemada ve anaakım sinemada sivri mizahçılarımızın bile yürek edemediği bir işe girişmiş. Zira yalnızca Silivri değil, boş salonlar da soğuktur! İvedik de bunu salonlarda yapamazdı büyük ihtimalle.
.
2 SAAT 13 DAKİKA GÜLDÜRÜ SİNEMASI Mİ OLUR?
Filmin anlatısındaki eksikleri öne çıkaracağım bu başlıkta. “Recep İvedik 7” birfazlaca bakımdan kendi sandalyesini tekmelediği için kimi yalpalara sahip. Sinemanın mühletinden başlayalım. Bir güldürü sineması için 2 saat bile ziyadesiyle uzunken “Recep İvedik 7” bu süreyi de aşmakta. Serinin öbür sinemalarında olduğu üzere girişi ve serimi sular seller üzere geçerek temel soruna ağırlaşan Gökbakar, fazlalıkları atmasına rağmen bizi 2 saatlik bir kıssa anlattığına inandıramıyor. Tamam, bu bir direniş ve çeşitli safhalar barındırması makul lakin bir on beş yirmi dakika yitirse manasından eksilmez. Elbet bunun niçini İvedik’in her sinemadaki saçma sapan sahnelerinden bir kuple olsun ekleme eforu.
İkinci olarak bir daha İvedik sinemalarının genel çizgisinden miras bir meşakkate işaret etmeli. Şahan Gökbakar, sinemalarında kendisinden diğer bir karakterin öne çıkmasına müsaade vermiyor. İstisnası Zeynep Çamcı’ydı. Çamcı bir biçimde İvedik’le kendini denklemeyi başarmıştı. Ama ikinci bir örnek daha yok. İvedik sinemalarında tipik makûs ve itici karakterler var, uygunlar ve müttefikler ise pek silik… Serinin yedinci sinemasında de avukat bayan karakteri Büşra ve onu canlandıran etkisiz kalıyor. Akıllarda kalan özelliklerini şu biçimde sıralayabiliriz: Bağırarak konuşuyor, asabi, avukat olduğundan sinemadaki hukuksal işlerin takibatını yapıyor, köyde yeri var ve yogayı sevmekte. Birfazlaca sahnede karşımıza çıkan bir karakterin üç beş sözle özetlenmesi sinemanın aleyhine. Sinemada kendini oynayan Murat Dalkılıç da tıpkı sıkıntıdan muzdarip. Dalkılıç, sinemada bir gayeye hizmet etmiyor. Hesapta ünlü olduğu için toplumsal medyayı ateşlemesi hedefiyle devreye sokuluyor ancak öykü gereği işlerin sarpa sarmasının ötesinde Dalkılıç sinemaya bir türlü girememiş. bir daha de süreksiz körlük yaşadığı sahnelerde güldürdü diyebiliriz.
OLGUN BİR RECEP, OLUMLU BİR İVEDİK
Şahan Gökbakar farklı bir İvedik getirmemiş karşımıza fakat bu yeni yorumu yadırgamamak güç… Bu Recep daha az küfrediyor örneğin, daha az saldırgan; enseye tokat alakalarda daha sakıngan… Avukat Büşra ile karşılaştığı birinci anda uzaklığını koyuyor ve değişik bir reaksiyona şahit oluyoruz. Recep’te daha evvel pek sık rastlamadığımız bir duyguya… Recep avukata hürmet duyuyor! Bunu isterseniz “deli deliyi görür görmez sopasını saklar”a yorun, isterseniz yeni politik Recep’in yükseltilmiş paketine bağlayın.
Saygı duyan Recep beraberinde olgunlaşmış bir karakter… Birinci sinemanın üzerinden yaklaşık on beş yıl geçtiği düşünülürse olağan lakin giderek karikatürize olan bir tipleme için bu ani olgunlaşmayı da politik tercihe borçlu olduğumuz açık. Eski Recep bu bildirileri veremezdi. Eski Recep öbür bildiriler verdi. Kilo latifeleri yaptı, el latifeleri yaptı, mazlum edebiyatı yaptı, züccaciye dükkanındaki sinema numarasını çekti. Bu yeni bir bildiri… esasen eski Recep Günbakılırsan’i fil, İstanbul’u bir züccaciye dükkânı olarak işaretliyor, tüm bu çekişmeden de sinema üretiyordu. Yeni Recep ise “filmin koptuğu yerde”, artık herkesçe lisana getirilen “yol ayrımı”nda tarafını seçip iletilerini dikkatlice veriyor. Açık lakin hassas ayarda…Siyasi popülizmi Recep’in kasketi ve şalvarı ile aktaran Gökbakar, hikayeyi de toparlamış. Daha bir sinema izliyoruz. Kimi aksaklık ve sarkmalara rağmen sinemaya eli yüzü düzgün çatışmalar hâkim, ayrıyeten sulu sahneler de seyreltilmiş. Evvelce iki osuruk üç yumrukla güldüren İvedik gitmiş, yerine oturaklı bir “halk önderi” gelmiş. Recep İvedik’ten halk başkanı yaratan şartlar bize neler yapmaz!
.
* *
Yazıyı artık noktalarken Recep İvedik’in “tanımlanamayan cisimliği”ne halel getirmediğini, üzerine bir de “beklenmedik politikliği” ekleyip “her periyodun magandası” olduğunu görüyoruz. Kendisinden nefret eden bölümlerin ise değiştiğine ibretle şahit oluyoruz. Bir devir eleştirenler son sinemanın akabinde şaşkınlıkla karışık bir onaylama hissine kapılırken, bir devir elitlikle gayret üzerinden (neyi bastığını bilmeden) Recep’i bağrına basanlar ise büyünün kaçtığını ve İvedik’in “bozulduğunu” ileri sürüyorlar. İvedik mi bozuldu yoksa toplum mu? Kim ileri gitti kim geri kaldı, bir sinemayla anlaşılmaz ya şurası kesin: İvedik maganda da olsa direniş de örgütlese ne aşağı ne üst mahalleye yaranacak. Bu politik İvedik’ten ise yeni saptamalar çıkacak. Sağır olmayan kulaklara Recep İvedik ne hoş böğülder! Böhöööy! Böhöööy!
Dipnot:
1. Recep İvedik’in politik konumu, bir gelişimden çok popülist bir siyasi çizginin yerinde saymasına ve kendi ortasındaki küçük değişimlere işaret ediyor. İvedik’i 90’lardan beri televizyon üretimlerinde ve ticari güldürülerde izlediğimiz “kaba sabanın iktidarı”nda seyredebiliyoruz: https://sacinitarayanlarintaragi.home.blog/2020/09/23/zampara-seyfettinden-recep-ivedike-ivedikten-zengoya-siyasi-sefaletimiz/
“Recep İvedik”, uzun soluklu sinema seyahatinde nadiren övgü, çokça yergi toplayıp, bir kesimde nefretin adresine dönüşürken geniş yığınları kendisine en az bir defa maruz bırakan bir “sosyal facia” olarak gündemdeki yerine bir daha kavuştu diyebiliriz.
İlk üç sinemasıyla büyük kentte dikkate kıymet çatışmalar resmederek toplumsal bir materyal sunan lakin vakit içinde fizikî efora dayalı ucuz skeçlerin kolajı biçiminde çekildikçe kabak tadı veren “Recep İvedik” sinemaları, yaratıcısı Şahan Gökbakar’ın yeni politik durumuna koşut muhalif bir tabana de yerleşiyor. Tahminen hatta biraz daha halkın içine gömülüyor. Serinin birinci sinemalarında yoz ve yalnız bir karakterin büyük kentteki yalnızlığını ve sistem tarafınca ıslahını, zıt istikamette ise tertibe entegre olma arayışlarını izliyor; dördüncü kısımla birlikte iktidara geçtiğini ve etrafındakilere kan kusturduğunu görüyorduk. Ekseriyetle bir AK Parti iktidarı hikayesi formunda okunan bu seyir, hükümetin gerçek manada hükümet olmasıyla çığırından çıkarken Recep de uğurlandığı seferlerde ona buna -en hayli da güdümündeki belirli bir güruha- buyruk yağdırıyor lakin bir iki makas alıp, gönülleri güzel etmeyi, halkın yanında değilse de ardında durmayı ihmal etmiyordu.(1) İvedik bir daha birinci sinemadan itibaren seçkinciliğe savaş açıyor, beyaz Türklerin karşısına dikiliyordu. İvedik, gecekondunun temsili değildi, siyasi gücünü daha çok kente öbeklenmiş amorf bir yoksulluktan alıyordu. Kemal Sunal ortadirekliği, İlyas Salman garibanlığı hatta Levent Kırca sarhoş romantizmiyle açıklanamıyordu bu yoksulluk.
Güngoren’den geliyordu İvedik. Sık sık vurguladığı üzere Günbakılırsan çocuğuydu… Mümkün bir zelzele felaketinde yaşanacak yıkımı tanım etmek için havadan çekilmiş kiremit denizinden çıkıp geliyordu. Yüzmeyi hayat havuzunda öğrenmişti! Serinin son sinemasında ise garantici bir çizgiye yerleşerek seçkinlere sövgü kofluğunun ötesine geçmeyen duruşunu terk etmiş, toplumsal muhalefete yelken açmış bir hassas bir İvedik izliyoruz. Bir adım öne çıkıp halkın yanına geçen Recep, bu defa köyünü kurtarmak için türlü maceralara atılıyor. Bu son sinemada İvedik’in, altındaki bir başka sandalyeyi tekmeleyişini, kentten ayrılıp “köyüne dönüşü”nü de görüyoruz. Birinci üç sinemada kentteki toplumsal çatışmayı aktararak on yıllardır göçlerle biriken gücün niteliğine dair kaba çizgiler çeken karakter, uyumsuz duruşunun pahalı olduğu kentten ayrıldığında hikayesi de boşa düşüyordu. İvedik bu kere son üç sinemada olduğu üzere müsabakaya, olimpiyata, safariye diye çeşitli mazeretler ileri sürerek kentten kaçmıyor, bilakis bavulunu toplayıp köyüne dönüyor. Bu, bir meydan okuma tahminen ve siyasi iktidarın rücusuyla da manasını perçinlemekte. Sessizlerin sesi olma argümanıyla gelip her sesi kesen siyasi iktidar son senelerda kendi tabanına ağırlaşırken daha doğrusu kalan tüm seslere kulak tıkarken İvedik de seçkinlerle gayretini köylü-şehirli çekişmesine ancak daha sınıfsal bir perspektife taşıyor.
.
RECEP’E UYMAYAN BİR MÜZİK: HAYDİ GEL KÖYÜMÜZE GERİ DÖNELİM!
Şaşırtıcı bir gevezelikle siyaset konuşan sineması, göndermeleri vasıtasıyla değerlendirmeye geçmeden mevzusuyla da özetlemek gerekirse analım. Recep, konutunda serkeş hayatını sürmektedir. Üst katta komşusu Halime, apartmanın girişinde bakkal Salih ve en yakın arkadaşı Nurullah (Nurullah Çelebi) ile sonlu bir dünyada yaşamakta, kabarık elektrik faturalarından şikâyet etmektedir. Hayatla kurduğu yegâne bağ bakkala sallandırdığı sepetin ipidir!
Bir gün tesadüf yapıtı, gaz lambası aramak için sandığı açan Nurullah, Recep’in babaannesinden kalan tapuyu bulur. Babaannesinin köydeki meskenini öğrenen Recep, arkadaşının da ısrarıyla köyü Yutan’ın yolunu meblağ. Köy ömrü hareketli başlar. Komşusu avukat Büşra (Öznur Serçeler), sonlu ve uygar bir bayandır; alttan almaz, boyun eğmez Recep’e. Köyün muhtarı Asım (Murat Ergür) ise Recep’in çocukluk arkadaşı çıkmıştır. Silik bir çocukken avanta peşine düşmüş, köye muhtar olmuştur. Asım beraberinde köyün topraklarını Çökelek Holding’e peşkeş çekmektedir. Cismini yeğen Fazilet (İrfan Kangı) ve amca Enver Çökelek’te (Mehmet İlhami Adsal) gördüğümüz inşaat şirketi köyü haritadan silerek bir tatil sitesi inşa edecektir.
Recep, köylüleri örgütleyip avukat Büşra ile öğretmen Kemal’i de yanına alarak köyün doğal hoşluklarına çökmek isteyen bu holdinge savaş açar. Bu yolda en büyük destekçisi bir daha tır sürücülerinin derneği KAKA-DER’dir.
İVEDİK’TE ÜÇ KOPUŞ ALAMETİ BİRDEN
Serinin yedinci sineması olağandışı bir Recep İvedik portresi sunuyor; üstelik bu portre, karakterin işlenişinden hikayenin geçtiği yere ve üretimin yayınlandığı mecraya kadar çeşitli başlıklarda kopuş alametleri sergiliyor. Birinci iki alamete üstte özetlemek gerekirse değinmeye çalıştık. İvedik gişe sinemasında yükselen bir yıldızdı, salonları doldurup taşırmıştı; artık orayı terk edip konutların salonlarına konuk oluyor. Öbür yandan kentle abat olan Recep karakteri birinci kere köyüne dönüyor. Köyüne kesin bir dönüş kelam konusu değil, bavulunu değil de tatil çantasını yükleniyor bir bakıma ancak onu var eden kültürel çatışmalardan uzağa, kıra gidiyor. Her iki alamete bir daha döneceğim. Fakat evvel şuradan başlamak niyetindeyim. “Recep İvedik”, bilhassa birinci sinemalarıyla alabildiğine politik bir sinemaydı, siyasal bildiriler barındırıyor, biroldukça okumaya imkân sağlıyordu. Fakat bu kapalı bir politiklikti. İvedik, Şahan Gökbakar’ın televizyon programında (Dikkat Şahan Çıkabilir) yarattığı bir skeçten devşirilme bir karikatürdü. ötürüsıyla politik açılımlarından, toplumsal yükündilk evvelden beğeni toplamış bir çizginin istismarına dayanmaktaydı. Gökbakar, İvedik’ten giderek bir canavar yarattı. İvedik, eleştirmenlerin büyük kısmı tarafınca topa tutulduğu için politik taraftan dişe dokunur ögeleri ıskalandı, fazlaca hayli siyasi iktidarla örtüştürüldü, turuncu gömleğiyle göstergebilim makalelerine esin verdi. İvedik’i analojik bir değerlendirmeye tabi kılmak hakkındaki okumaları kısıtlayacağı için sakıncalıydı aslında, onu modüllere ayırıp farklı istikametlerden yaklaşmak daha manalı olabilirdi. Bu pek yapılmadı. halbuki İvedik, kaba saba hâl tutumlarından hareketle kentin varoşlarındaki yalnızlığı ve osuruğundan fazla arayışlarıyla iktidarlarca (siyasi ve kültürel iktidarın her ikisi birden) dikkate alınmamış insan kalabalığında, geniş halk kitlelerinde giderek daha yüksek ölçüle gelen metan gazını yalın bir formda tabir ediyordu. Asıl gösterge kuvvetle mümkün buradaydı ama pek bakılmadı zira karakter vurulmaya müsaitti. Kum torbasına benziyordu. Gökbakar için de kullanışlı bir torbaydı bu. İvedik vuruldukça güçleniyor, hor görüldükçe siyasi savunma hakkını kullanmak üzere kürsüye çıkıyordu.
Serinin yedinci sinemasında çarpıcı bir değişiklik, dahası bir üçüncü kopuş emaresi karakterin ve çatışmanın açık seçik siyasi bir figür hâline gelmesi. Bir manada İvedik yeraltından çıktı! Alt metni ile fakir kesitlerin öfkesini, çaresizliğini, siyasi iktidarca sömürülmeye ve kültürel iktidarca yoz yaftası yemeye mahkûm edilmiş durumuna dair fikir veren karakter bu sefer direkt hatta sloganvari bir seviyeden sesleniyor. Üstelik işin kolayına kaçıyor ve muhalefete göz kırpıyor. İvedik’in AK Parti üzere davrandığı, uyanık ve konformist refleksler sergilediği ortada. İktidar kuvvetliyken onun gemisine binen, onun üzere despot davranan İvedik, AK Parti siyasi üstünlüğünü yitirdiğinde muhaliflerine göz kırpıyor. AK Parti tabanına, İvedik de kültürel iktidarın yamacına yanlışsız yol alıyor. Bu üçüncü değişim seyircinin yanı sıra eleştirmenler ve hatta siyaset bilimciler, pek pahalı “uzmanlar” için çok kışkırtıcı durmakta…
.
MİLLETE NASIL BAKARSAN ONU GÖRÜRSÜN
“Recep İvedik”in siyasi göndermelerine geçelim dilerseniz. Liste kabarık, tez elden girişmek gerek… Bu göndermeler birinci üç kısımda İvedik’in soyulan katmanlarından bağımsız; bile isteye yapılan, adrese teslim göndermeler o yüzden işimiz epeyce olsa da kolay sayılır.
Öncelikle Recep’in serinin bu sinemasında aykırı köşe yaptığını unutmayalım. Birinci zıt köşeye, köye giden İvedik’in köy hayatıyla haşır neşir olacağı, saçma sapan bir safari yahut Survivor kısmıyla döneceğini zannederek düşüyoruz. Kasketi ve şalvarıyla karakteri gorenler “tamam” diyor, “yandık, bir daha sulu zırtlak bir macera bizi beklemekte!” Nedir ki beklenen gerçekleşmiyor ve nispeten eli yüzü düzgün bir çatışma kuruluyor. Birinci zıt köşenin çabucak peşinden bir başkası geliyor. Recep İvedik bugüne kadar seçkinlerle amansız uğraşa girişen bir halk kahramanıydı aslına bakarsan. AK Parti iktidarı ile örtüştürülmesinin iki kıymetli öne sürülen sebebinden biri turuncu gömleği ise ötekisi de buydu. İvedik, avukat Büşra’nın yoga yaptığını görür görmez karşı mahalleye dair alışıldık reaksiyonlarını veriyor lakin bu reaksiyonun temkinli yönetildiğini ve kin yerine merak hissiyle haşır neşir olduğunu epeyce geçmeden anlıyoruz. İvedik, Büşra’ya cephe almak yerine onunla birebir cephede yer almayı seçiyor. Dakika bir tüm ezberler bozuluyor ve enteresan bir uzlaşıya şahit oluyoruz. Kahramanımız yoga yapan bir bayana anlayışla yaklaşarak Recep’in tabularını yıkıyor. Dünya bir anlığına güzelleşiyor mu bilemeyiz lakin böğüldemeler biraz olsun diniyor!
daha sonrasında ise boşa düşen düşman cepheye muhatap bulunuyor ve tabir uygunsa bir siyasi sağanak başlıyor. Betonlaşma, ülkenin siyasi ve toplumsal iklimini ortaya koyarken beden ve fırsat bulduğu inşaat bölümü de son yirmi yılın türedilerini emzirmekte. Çünkü tam burada milletin bağrı ile sıcak para tomarının zıtlığı kelam konusu… İvedik, sırtını sıcak paraya yaslayıp millete çeşitli destek noktaları bularak koyacağını taahhüt edenlere karşı milletin bağrına yaslanarak köyüne sahip çıkıyor ve direniş örgütlüyor. Yutan köyüne “Yutanbiance” isimli ucube siteyi dikmek isteyen şirkete, şifa bulamadığı çamuru kurutan kapitalizme dur diyen Recep o derece net çiziliyor ki karşısına çıkan Enver Çökelek’in kim olduğunu anlamakta zorluk çekmiyoruz. Milletle ilgili fanteziler kuran bu şahıslar, Recep’in karşısında küçüldükçe küçülüyor sinema boyunca.
“Recep İvedik 7”, temel çatışmasını tabiat savunusu üzerine inşa ederken bilhassa finalde karşımıza çıkan direniş sahneleriyle Kaz Dağları ve Seyahat üzere yakın devir pratikleri hatırlatıyor. Fazilet Çökelek’in inşaat alanına kamp kuran çevrecileri kastederek “bunların çadırını yıktırmak lazım” demesi Seyahat’e yönelik birinci yabanî müdahaleleri akla getiriyor. Muhtemelen o devir de avmde hissesi, kaz gelecek yerde tavuğu olanlar “yaktırmak lazım şunların çadırlarını” demiştir. İvedik, hudutları zorluyor ve köydeki çevreci direnişini olanca gerçekliği ve şimdiki dinamikleri çerçevesinde aktarıyor. olağan olarak çağdaş araçlarla… Toplumsal medya paylaşımları ile kendini zincirleme ve açlık grevi gibisi klâsik metotlar yan yana geliyor. Sinemada legal direniş onaylanırken aktivistler, hukuk yollarını ve pasif direniş kotasını tükettiklerinde tam manasıyla harekete geçip ağaç kesim takımlarını “etkisiz” hâle getiriyorlar.
“Recep İvedik”, bunları ekranlarımıza taşırken kaçak dövüştüğü sahnelerle de dikkat çekiyor. Örneğin hiç bir direniş sahnesinde aktivistlerin karşısına kolluk güçleri dikilmiyor. Bu durum verilenin çarpıcı olsa dahi işlenenin tıpkı gerçekliği paylaşmadığını ve aşikâr, inançlı sonlar dahilinde bir muhalefet gösterisi sunulduğunu ortaya koyuyor. Gerçi bir gişe güldürüsünden, dahası İvedik’ten nasıl bir tenkit bekliyoruz? Recep İvedik, üzerine düşenden çoksını yapmış yedinci sinemada ve anaakım sinemada sivri mizahçılarımızın bile yürek edemediği bir işe girişmiş. Zira yalnızca Silivri değil, boş salonlar da soğuktur! İvedik de bunu salonlarda yapamazdı büyük ihtimalle.
.
2 SAAT 13 DAKİKA GÜLDÜRÜ SİNEMASI Mİ OLUR?
Filmin anlatısındaki eksikleri öne çıkaracağım bu başlıkta. “Recep İvedik 7” birfazlaca bakımdan kendi sandalyesini tekmelediği için kimi yalpalara sahip. Sinemanın mühletinden başlayalım. Bir güldürü sineması için 2 saat bile ziyadesiyle uzunken “Recep İvedik 7” bu süreyi de aşmakta. Serinin öbür sinemalarında olduğu üzere girişi ve serimi sular seller üzere geçerek temel soruna ağırlaşan Gökbakar, fazlalıkları atmasına rağmen bizi 2 saatlik bir kıssa anlattığına inandıramıyor. Tamam, bu bir direniş ve çeşitli safhalar barındırması makul lakin bir on beş yirmi dakika yitirse manasından eksilmez. Elbet bunun niçini İvedik’in her sinemadaki saçma sapan sahnelerinden bir kuple olsun ekleme eforu.
İkinci olarak bir daha İvedik sinemalarının genel çizgisinden miras bir meşakkate işaret etmeli. Şahan Gökbakar, sinemalarında kendisinden diğer bir karakterin öne çıkmasına müsaade vermiyor. İstisnası Zeynep Çamcı’ydı. Çamcı bir biçimde İvedik’le kendini denklemeyi başarmıştı. Ama ikinci bir örnek daha yok. İvedik sinemalarında tipik makûs ve itici karakterler var, uygunlar ve müttefikler ise pek silik… Serinin yedinci sinemasında de avukat bayan karakteri Büşra ve onu canlandıran etkisiz kalıyor. Akıllarda kalan özelliklerini şu biçimde sıralayabiliriz: Bağırarak konuşuyor, asabi, avukat olduğundan sinemadaki hukuksal işlerin takibatını yapıyor, köyde yeri var ve yogayı sevmekte. Birfazlaca sahnede karşımıza çıkan bir karakterin üç beş sözle özetlenmesi sinemanın aleyhine. Sinemada kendini oynayan Murat Dalkılıç da tıpkı sıkıntıdan muzdarip. Dalkılıç, sinemada bir gayeye hizmet etmiyor. Hesapta ünlü olduğu için toplumsal medyayı ateşlemesi hedefiyle devreye sokuluyor ancak öykü gereği işlerin sarpa sarmasının ötesinde Dalkılıç sinemaya bir türlü girememiş. bir daha de süreksiz körlük yaşadığı sahnelerde güldürdü diyebiliriz.
OLGUN BİR RECEP, OLUMLU BİR İVEDİK
Şahan Gökbakar farklı bir İvedik getirmemiş karşımıza fakat bu yeni yorumu yadırgamamak güç… Bu Recep daha az küfrediyor örneğin, daha az saldırgan; enseye tokat alakalarda daha sakıngan… Avukat Büşra ile karşılaştığı birinci anda uzaklığını koyuyor ve değişik bir reaksiyona şahit oluyoruz. Recep’te daha evvel pek sık rastlamadığımız bir duyguya… Recep avukata hürmet duyuyor! Bunu isterseniz “deli deliyi görür görmez sopasını saklar”a yorun, isterseniz yeni politik Recep’in yükseltilmiş paketine bağlayın.
Saygı duyan Recep beraberinde olgunlaşmış bir karakter… Birinci sinemanın üzerinden yaklaşık on beş yıl geçtiği düşünülürse olağan lakin giderek karikatürize olan bir tipleme için bu ani olgunlaşmayı da politik tercihe borçlu olduğumuz açık. Eski Recep bu bildirileri veremezdi. Eski Recep öbür bildiriler verdi. Kilo latifeleri yaptı, el latifeleri yaptı, mazlum edebiyatı yaptı, züccaciye dükkanındaki sinema numarasını çekti. Bu yeni bir bildiri… esasen eski Recep Günbakılırsan’i fil, İstanbul’u bir züccaciye dükkânı olarak işaretliyor, tüm bu çekişmeden de sinema üretiyordu. Yeni Recep ise “filmin koptuğu yerde”, artık herkesçe lisana getirilen “yol ayrımı”nda tarafını seçip iletilerini dikkatlice veriyor. Açık lakin hassas ayarda…Siyasi popülizmi Recep’in kasketi ve şalvarı ile aktaran Gökbakar, hikayeyi de toparlamış. Daha bir sinema izliyoruz. Kimi aksaklık ve sarkmalara rağmen sinemaya eli yüzü düzgün çatışmalar hâkim, ayrıyeten sulu sahneler de seyreltilmiş. Evvelce iki osuruk üç yumrukla güldüren İvedik gitmiş, yerine oturaklı bir “halk önderi” gelmiş. Recep İvedik’ten halk başkanı yaratan şartlar bize neler yapmaz!
.
* *
Yazıyı artık noktalarken Recep İvedik’in “tanımlanamayan cisimliği”ne halel getirmediğini, üzerine bir de “beklenmedik politikliği” ekleyip “her periyodun magandası” olduğunu görüyoruz. Kendisinden nefret eden bölümlerin ise değiştiğine ibretle şahit oluyoruz. Bir devir eleştirenler son sinemanın akabinde şaşkınlıkla karışık bir onaylama hissine kapılırken, bir devir elitlikle gayret üzerinden (neyi bastığını bilmeden) Recep’i bağrına basanlar ise büyünün kaçtığını ve İvedik’in “bozulduğunu” ileri sürüyorlar. İvedik mi bozuldu yoksa toplum mu? Kim ileri gitti kim geri kaldı, bir sinemayla anlaşılmaz ya şurası kesin: İvedik maganda da olsa direniş de örgütlese ne aşağı ne üst mahalleye yaranacak. Bu politik İvedik’ten ise yeni saptamalar çıkacak. Sağır olmayan kulaklara Recep İvedik ne hoş böğülder! Böhöööy! Böhöööy!
Dipnot:
1. Recep İvedik’in politik konumu, bir gelişimden çok popülist bir siyasi çizginin yerinde saymasına ve kendi ortasındaki küçük değişimlere işaret ediyor. İvedik’i 90’lardan beri televizyon üretimlerinde ve ticari güldürülerde izlediğimiz “kaba sabanın iktidarı”nda seyredebiliyoruz: https://sacinitarayanlarintaragi.home.blog/2020/09/23/zampara-seyfettinden-recep-ivedike-ivedikten-zengoya-siyasi-sefaletimiz/