Beykent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Kısmı Dr. Öğr. Üyesi Samuray Özdemir, hiperleksi bozukluğunun tanısı, tedavisi ve dikkat edilmesi gereken durumlar hakkında açıklamalarda bulundu. Hiperleksi bozukluğunun tanısı hakkında açıklamalarda bulunan psikiyatrist Samuray Özdemir, “Hiperleksi, bir çocuğun erken ve şaşırtan bir biçimde beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya başlaması ve ekseriyetle buna bebeklik devrinde gelişen, harflere ve sayılara karşı takıntılı bir ilgi duyma halinin de eşlik etmesidir” dedi.
3 FARKLI ÇEŞİTTE ‘HİPERLEKSİ’
Dr. Özdemir, 3 farklı hiperleksi çeşidi olduğunu ve teşhislerini şöyle deklare etti:
Hiperleksinin toplumdaki yaygınlığı hakkında net bir şey söyleyebilmenin mümkün olmadığını belirten Dr. Özdemir, araştırmalardan elde edilen istatistiklere nazaran şöyle deklare etti: Otizmli çocukların yaklaşık yüzde 6 ila yüzde 14’ünde hiperleksi vardır. Hiperleksi olan her çocuğun otizmi yoktur. Hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır. 54 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu vardır” dedi.
HİPERLEKSİNİN TEDAVİ YOLU
Dr. Özdemir, hiperleksi hastalığının tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmediğini ama tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar ise şu tedavi cinslerinden yarar nazaranbileceklerini belirtti: Konuşma ve lisan terapisi, hiperleksisi olan çocukların lisan ve toplumsal marifetlerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Bu metotta çocukların toplumsal etkileşim ve manaya üzere zayıf oldukları taraflarını geliştirmeye ve düzgünleştirmeye yardımcı olmak hedefiyle gelişmiş okuma yeteneklerinden yararlanılmaktadır. Her çocuğun toplumsal maharetler, üst seviye lisan hünerleri, konuşulan lisanı manaya, yazma ve konuşma üzere kendine has gereksinimlerine odaklanan bireye özel bir tedavi planı vardır.” Terapistlerin bu maharetler üzerinde çalışmak için kullandıkları kimi stratejiler olduğunu söz eden Özdemir şunlardır: “Anlamayı desteklemek için görsel yollar, görsel programlar ve vakit çizelgeleri, söz bağlarını öğretmek için çağrışım oyunları, toplumsal öyküler, niye ve sonuç konusunda kestirim yürütme, ebeveynler ve öğretmenler için stratejiler.”
BİREYE ÖZEL TEDAVİ SİSTEMİ
Tedavi biçimlerinden bir ötekinin uğraş terapileri olduğunu söyleyen Dr. Özdemir, “Bu tedavi yaklaşımı bireye özeldir lakin terapist sürekli çocuğun uyku, beslenme, öz bakım, okul faaliyetlerine katılma, toplumsal aktivitelere katılma, yazı yazma ve duyusal uyaranlara uygun biçimde karşılık verme üzere zorluk alanlarında çalışır. Eğitsel yerleştirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklaşım stratejilerinin temel farklılığını oluşturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel eğitim sınıflarından yarar görürler. Çünkü olağan sınıflar onlar için fazlaca fazla uyaran içerdiğinden uygun olmaz ve bu niçinle bire-bir eğitim aldıkları ortamda daha âlâ öğrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sınıf ortamında olmaktan daha fazla yarar görürler. Tıpkı yaşlarındaki sınıf arkadaşlarıyla uygun toplumsal etkileşime girebilmek için sınıf ortamında daha fazla bahta sahip olurlar” dedi.
KAYNAK: DHA
3 FARKLI ÇEŞİTTE ‘HİPERLEKSİ’
Dr. Özdemir, 3 farklı hiperleksi çeşidi olduğunu ve teşhislerini şöyle deklare etti:
“Tip 1 hiperleksi: Bu tip, nörogelişimsel bir bozukluğu/yeti yitimi olmayan çocukların erkenden ve beklenen gelişim seviyelerinin epey üzerinde okumayı öğrenmeleri formunda ortaya çıkar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmediğinden özel bir teşhis yaklaşımı gerekli görülmez.”
“Tip 2 hiperleksi: Bu tip hiperleksi otizmli çocuklarda görülür. Çoklukla sayılara ve harflere takıntılıdırlar, öbür oyuncak çeşitlerine göre kitapları ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayrıyeten, plakalar ve doğum tarihleri üzere kıymetli sayıları da çoğunlukla hatırlarlar. Bu çocuklar çoklukla, göz temasından ve duygusal yakınlık kurmaktan kaçınma ve duyusal uyaranlara çok hassas olma üzere daha tipik otizm belirtilerine sahiptirler. Tip 2 hiperlekside görülen esas özellikler çocuğun yaşına göre beklenenin epey üzerinde okuma yeteneğinin olması, sayılar ve harflerle takıntılı bir halde meşguliyet, bilgi kesimlerini yinelamak üzere ezbere öğrenme ve öbür çeşitli davranış problemleridir.
“Tip 3 Hiperleksi: Tip 2 hiperleksiye benzeri fakat belirtileri vakit içinde azalır ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat alımlı biçimde okuduğunu manaya eğilimi gösterirler lakin sözel lisan gelişimleri geri kalmış olabilir. Bellek fonksiyonları son derece yüksektir. Otizmli çocukların tersine, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar etraflarıyla kolaylıkla irtibat kuran, dışa dönük ve duygusal yakınlık gösterebilen çocuklardır. Tip 3 hiperleksiyi teşhis etmek güç olabilir zira okumaya erken başlamaya ek olarak bu çocuklar ekseriyetle bir ekip otizm gibisi özellikler ve davranışlar gösterirler. Bunların başında olağanüstü bir ezber yeteneği, duyusal hassasiyet, değişime karşı ağır direnç, fobiler ve dehşetler, sıraya dizme yahut istifleme davranışları, kendilerinden “o” yahut “sen” yahut “ismiyle” bahsetmek biçiminde zamirleri aykırı çevirme gelmektedir. birebir vakitte, tip 3 hiperleksili çocuklar ekseriyetle duygusal yakınlık kuran, dışa dönük ve yakın aile üyeleriyle etkileşime giren çocuklardır. Otizm gibisi davranışları vakit içinde azalır ve yaşlarına uygun biçimde fonksiyonellik gösterebilir hale gelirler.”
Hiperleksinin toplumdaki yaygınlığı hakkında net bir şey söyleyebilmenin mümkün olmadığını belirten Dr. Özdemir, araştırmalardan elde edilen istatistiklere nazaran şöyle deklare etti: Otizmli çocukların yaklaşık yüzde 6 ila yüzde 14’ünde hiperleksi vardır. Hiperleksi olan her çocuğun otizmi yoktur. Hiperleksili çocukların yaklaşık yüzde 84’ünde otizm vardır. 54 çocuktan yaklaşık 1’inde otizm spektrum bozukluğu vardır” dedi.
HİPERLEKSİNİN TEDAVİ YOLU
Dr. Özdemir, hiperleksi hastalığının tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmediğini ama tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklar ise şu tedavi cinslerinden yarar nazaranbileceklerini belirtti: Konuşma ve lisan terapisi, hiperleksisi olan çocukların lisan ve toplumsal marifetlerini geliştirmeye yardımcı olabilir. Bu metotta çocukların toplumsal etkileşim ve manaya üzere zayıf oldukları taraflarını geliştirmeye ve düzgünleştirmeye yardımcı olmak hedefiyle gelişmiş okuma yeteneklerinden yararlanılmaktadır. Her çocuğun toplumsal maharetler, üst seviye lisan hünerleri, konuşulan lisanı manaya, yazma ve konuşma üzere kendine has gereksinimlerine odaklanan bireye özel bir tedavi planı vardır.” Terapistlerin bu maharetler üzerinde çalışmak için kullandıkları kimi stratejiler olduğunu söz eden Özdemir şunlardır: “Anlamayı desteklemek için görsel yollar, görsel programlar ve vakit çizelgeleri, söz bağlarını öğretmek için çağrışım oyunları, toplumsal öyküler, niye ve sonuç konusunda kestirim yürütme, ebeveynler ve öğretmenler için stratejiler.”
BİREYE ÖZEL TEDAVİ SİSTEMİ
Tedavi biçimlerinden bir ötekinin uğraş terapileri olduğunu söyleyen Dr. Özdemir, “Bu tedavi yaklaşımı bireye özeldir lakin terapist sürekli çocuğun uyku, beslenme, öz bakım, okul faaliyetlerine katılma, toplumsal aktivitelere katılma, yazı yazma ve duyusal uyaranlara uygun biçimde karşılık verme üzere zorluk alanlarında çalışır. Eğitsel yerleştirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklaşım stratejilerinin temel farklılığını oluşturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel eğitim sınıflarından yarar görürler. Çünkü olağan sınıflar onlar için fazlaca fazla uyaran içerdiğinden uygun olmaz ve bu niçinle bire-bir eğitim aldıkları ortamda daha âlâ öğrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sınıf ortamında olmaktan daha fazla yarar görürler. Tıpkı yaşlarındaki sınıf arkadaşlarıyla uygun toplumsal etkileşime girebilmek için sınıf ortamında daha fazla bahta sahip olurlar” dedi.
KAYNAK: DHA