1983 yılında Hakkari’de dünyaya gelen Murat Adıyaman, lisans eğitimini Yüzüncü Yıl Üniversitesi’nde tamamlar. Fotoğrafları ile şahsi ve çeşitli karma stantlarda yer alır. 8. Memleketler arası BursaFotofest’te Kırmızı Çarşamba şahsi fotoğraf standı gösterilir. Birinci gösterimi İstanbul Sinema Festivali’nde yapılan “3. Bölgeden Atak Varyasyonları” belgeselinin direktör ve yapımcılığını üstlenir. Documentarist 10. İstanbul Belgesel Günleri Yeni Yetenek Ödülü’nü alır.
Biroldukça ulusal ve milletlerarası fotoğraf yarışında dereceler kazanan Adıyaman, ‘Hakkâri Turizmi’, ‘Görürsen Her Yer Güzel- Hakkâri Tabiat Sporları Rotaları’ (ortak) kitaplarını yayımlar. Hala Hakkâri Üniversitesi’nde öğretim nazaranvlisi olarak nazaranv yapan Adıyaman ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘SANAT BİR BİLGİYİ ORTAYA KOYMAK İÇİN DEĞİL ONU AKTARMAK İÇİN BİR ARAÇTIR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Gerçeklik insanlık için her vakit büyük bir ehemmiyet arz etmiştir. Sanat ve bilim alanındaki gerçeklik kavramsal olarak insanlık tarihi boyunca farklılıklar göstermiştir. Doğal bu farklılıkların var olması, gerçekliğin yahut gerçeğe sadık kalınma durumunun gerekliliğini yahut ehemmiyet derecesini azaltmamıştır. Tam bilakis gün geçtikçe değerini arttırmıştır. Sanat alanında gerçeğin büsbütün aktarılabileceğini sav etmek epey zordur. Yalnız gerçeğe sadık kalınması oranının durumu tartışılabilir. Bir öbür konu ise sanat bir bilgiyi ortaya koymak için değil onu aktarmak için bir araçtır. Sanatın bilim üzere gerçeğin bilgisini var etme üzere bir argümanı olduğunu düşünmüyorum. Bir projeye karar verdikten daha sonra topladığım bilgiler ışığında zihnimde bu gerçeğe dair bilginin görselleri oluşuyor. Asıl canlandırdığım ise o bilginin kameramın kadrajında oluşacak olan imgesidir. Aktarılmak istenen fikir ile ilgili sanatkarın zihninde canlanmanın olması bence sanatçı açısından epey olumlu bir durumdur zira sanatkara umut veriyor.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada problem yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Sivil toplum olmayı başaran ülkeler bilgi toplumuna dönüşmeyi başardılar. Bu toplumlar kentler inşa ettiler. Oluşturulan bu alanların kent kimliğinin temelinde sinema ve tiyatro salonları vardır. Ne yazık ki ülke olarak bilgi toplumuna dönüşemedik hala. Kentlerimizin birçoklarında hala sinema ve tiyatro salonları ya yok ya da faal değil. Var olanların birçok da pandemi ile birlikte kapandı. Bu bağlamda belgesel sinemanın ülkemizde gereğince kıymet görmemesinin temel niçini, bilginin bedel görmemesidir denilebilir. Bilginin kıymet görmediği bir coğrafyada belgesel sinemanın bedel görmesini beklemek de hakikat olmaz.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Hareketli imajın kaydedilip gösterilmesiyle başlayan sinema serüvenin birinci örnekleri belgesellerdi. Lumiere Kardeşler’in çektiği “Trenin Gara Gelişi” üzere birinci örnekler kurmaca olmayan belgesel çeşit olarak tanımlanıyor. Bu sinemaların en temel ve ortak noktası kurmacanın olmayışı ve gerçekliği olduğu üzere aktarmaya çalışmasıdır. Yalnız vakit içinde sinema temelde iki farklı tıp olan kurmaca ve kurmaca dışı ile bunların alt tiplerine ayrıldı. Belgesel sinemada vakit içinde tesirini artıran kurmaca, alanda daha fazla paradokslar yaratmıştır. Kurmaca dışı anlatım çeşidini tercih ediyorum. şüphesiz sanatsal bir anlatım çeşidi olduğu için belgeselin gerçeklik durumu tartışılır. Günümüzde değişen teknolojinin geldiği yere bakınca tartışmalı durumlar ve sorular daha da artmıştır. Bilginin, evrakın ne olduğu epeyce daha fazla tartışılır olmuş ve tahminen de güncellenecek kavramlardır. Bilginin yahut gerçeğin aktarıcısı pozisyonundaki direktörün kullandığı sinema tekniği, kendine mahsus anlatımı onun durağan olmayan durumunun varlığını kabul etmek gerekir.
‘BELGESELİN BİLİMSEL YANI KADAR BİLİMSEL OLMAYAN BİR YANI DAHA VARDIR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgeseli sanatsal bir anlatımla bilgi aktaran olarak tanımlayabiliriz. Yalnız bu, her belgeselin gerçek bilgiyi yahut gerçeği aktardığı telaffuzunu yaratmaz. Belgeselin bilimsel yanı kadar bilimsel olmayan bir yanı daha vardır. Belgesel yaratıcısının zihninde bir gerçek vardır ve bu gerçeği ulaştırmak istediği bir izleyici kitle vardır. Natürel bunu aktarırken ne kadar hakikat ve sade ulaştıracağı direktörün yaklaşımına bağlıdır. Başka bir konu ise maliyettir. Her yapıt muhakkak bir bütçeyle finanse edilmek zorundadır. İster büyük bir bütçesi olsun ister akıllı bir telefonla çekilsin sonuçta var olabilmesi için seyirciye gereksinim duyar. İzleyiciye iletisi ne kadar gerçekçi aktarmış ise o kadar estetik bir paha kazanmıştır.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt münasebetinden dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
İster sanat olsun ister bilim olsun nihayetinde her ikisi de insan eforu kararında oluşmuştur. Günümüzde bilimin egemenlerin hışmına uğradığını gösteren sayısız örnekler tartışılıyorken sanatın durumunu varsayım etmek hiç de sıkıntı değil. Olaya belgesel sinema açısından bakacak olursak sinemanın kurmaca dışı cinslerinin ortaya çıkmasını sağlayan I. Dünya Savaşı’nın niye olduğu askeri ve siyasal tesirler ile üretilen propaganda filmleridir. Bu siyasal iklimin tesiri günümüzde hala tesirini göstermektedir. Alışılmış bu durumun değişmesi için emek veren, alternatif yollar üreten biroldukca sanatçı da bulunmaktadır. Günümüzde sansürü akla yatkın telaffuzlarla yenmeyi başarmış bir İran sineması örneği var örneğin.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Son devirlerde büyük dertler yaşayan sinema salonları korona virüsü salgınıyla birlikte daha da sıkıntı günler yaşıyor elbette. Tam da konutlara kapanmanın yaşandığı bir devirde dijital platformlar epeyce konuşulur olmaya başladı. Bu dijital platformların sinemanın yerini alıp almayacağı yahut ne kadarını alacağını vakit gösterecek. yıllar evvel TV’lerin yaygınlaşması, görüntü kasetler, korsan CD/DVD yaygınlaşması üzere çeşitli problemler yaşayan sinema salonları önemli yaralar aldı. Fakat bunlar hiç bir vakit sinema salonlarının tesirini kırmadı. Dijital platformlar sinemaları bir bedel karşılığı satın alıyor fakat yapımcıların aldığı hisseler düşük. Büyük bütçeli sinemaların bu mecralardaki durumunun ne olacağını kestiremiyoruz. Öbür bir yanıyla dijital platformlar bununla birlikte süratli tüketim biçimidir. Sinemanın, sanatın süratli tüketim alanını da birlikteinde getiriyor. Bu bence büyük bir dezavantaj… Sinema salonlarının yahut dijital platformların kitleleri olacaktır. Sinemanın her vakit farklı bir kitlesi olmuştur. Bence dijital platformları yeğleyen kitlenin tamamı sinema salonlarının seyircisi değil, TV seyircisidir.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Elimde çalıştığım projeler var. Belgesel şekil oldukları için vakit alan çalışmalar. Bunlardan biri belgesel fotoğraf projesi olan “Kırmızı Çarşamba (Çarşemba Sor). Bu çalışma Ortadoğu’nun kadim dini geleneklerinden olan Yezidilere (Êzidilere) ilişkin dini bir ritüeli ele alıyor. Bunun haricinde üzerinde çalıştığım kültürel bir çalışmam daha var. Yalnız pandemi süreci bizi fazlaca makus etkiledi, fazlaca ağır ilerleme kaydediyorum. Umarım en yakın vakitte bu pandemi sürecini atlatıp aldığımız dersler ile yeni hayatı daha hoş, daha umutlu ve manalı yaşayacağız.
Biroldukça ulusal ve milletlerarası fotoğraf yarışında dereceler kazanan Adıyaman, ‘Hakkâri Turizmi’, ‘Görürsen Her Yer Güzel- Hakkâri Tabiat Sporları Rotaları’ (ortak) kitaplarını yayımlar. Hala Hakkâri Üniversitesi’nde öğretim nazaranvlisi olarak nazaranv yapan Adıyaman ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘SANAT BİR BİLGİYİ ORTAYA KOYMAK İÇİN DEĞİL ONU AKTARMAK İÇİN BİR ARAÇTIR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Gerçeklik insanlık için her vakit büyük bir ehemmiyet arz etmiştir. Sanat ve bilim alanındaki gerçeklik kavramsal olarak insanlık tarihi boyunca farklılıklar göstermiştir. Doğal bu farklılıkların var olması, gerçekliğin yahut gerçeğe sadık kalınma durumunun gerekliliğini yahut ehemmiyet derecesini azaltmamıştır. Tam bilakis gün geçtikçe değerini arttırmıştır. Sanat alanında gerçeğin büsbütün aktarılabileceğini sav etmek epey zordur. Yalnız gerçeğe sadık kalınması oranının durumu tartışılabilir. Bir öbür konu ise sanat bir bilgiyi ortaya koymak için değil onu aktarmak için bir araçtır. Sanatın bilim üzere gerçeğin bilgisini var etme üzere bir argümanı olduğunu düşünmüyorum. Bir projeye karar verdikten daha sonra topladığım bilgiler ışığında zihnimde bu gerçeğe dair bilginin görselleri oluşuyor. Asıl canlandırdığım ise o bilginin kameramın kadrajında oluşacak olan imgesidir. Aktarılmak istenen fikir ile ilgili sanatkarın zihninde canlanmanın olması bence sanatçı açısından epey olumlu bir durumdur zira sanatkara umut veriyor.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada problem yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Sivil toplum olmayı başaran ülkeler bilgi toplumuna dönüşmeyi başardılar. Bu toplumlar kentler inşa ettiler. Oluşturulan bu alanların kent kimliğinin temelinde sinema ve tiyatro salonları vardır. Ne yazık ki ülke olarak bilgi toplumuna dönüşemedik hala. Kentlerimizin birçoklarında hala sinema ve tiyatro salonları ya yok ya da faal değil. Var olanların birçok da pandemi ile birlikte kapandı. Bu bağlamda belgesel sinemanın ülkemizde gereğince kıymet görmemesinin temel niçini, bilginin bedel görmemesidir denilebilir. Bilginin kıymet görmediği bir coğrafyada belgesel sinemanın bedel görmesini beklemek de hakikat olmaz.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Hareketli imajın kaydedilip gösterilmesiyle başlayan sinema serüvenin birinci örnekleri belgesellerdi. Lumiere Kardeşler’in çektiği “Trenin Gara Gelişi” üzere birinci örnekler kurmaca olmayan belgesel çeşit olarak tanımlanıyor. Bu sinemaların en temel ve ortak noktası kurmacanın olmayışı ve gerçekliği olduğu üzere aktarmaya çalışmasıdır. Yalnız vakit içinde sinema temelde iki farklı tıp olan kurmaca ve kurmaca dışı ile bunların alt tiplerine ayrıldı. Belgesel sinemada vakit içinde tesirini artıran kurmaca, alanda daha fazla paradokslar yaratmıştır. Kurmaca dışı anlatım çeşidini tercih ediyorum. şüphesiz sanatsal bir anlatım çeşidi olduğu için belgeselin gerçeklik durumu tartışılır. Günümüzde değişen teknolojinin geldiği yere bakınca tartışmalı durumlar ve sorular daha da artmıştır. Bilginin, evrakın ne olduğu epeyce daha fazla tartışılır olmuş ve tahminen de güncellenecek kavramlardır. Bilginin yahut gerçeğin aktarıcısı pozisyonundaki direktörün kullandığı sinema tekniği, kendine mahsus anlatımı onun durağan olmayan durumunun varlığını kabul etmek gerekir.
‘BELGESELİN BİLİMSEL YANI KADAR BİLİMSEL OLMAYAN BİR YANI DAHA VARDIR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgeseli sanatsal bir anlatımla bilgi aktaran olarak tanımlayabiliriz. Yalnız bu, her belgeselin gerçek bilgiyi yahut gerçeği aktardığı telaffuzunu yaratmaz. Belgeselin bilimsel yanı kadar bilimsel olmayan bir yanı daha vardır. Belgesel yaratıcısının zihninde bir gerçek vardır ve bu gerçeği ulaştırmak istediği bir izleyici kitle vardır. Natürel bunu aktarırken ne kadar hakikat ve sade ulaştıracağı direktörün yaklaşımına bağlıdır. Başka bir konu ise maliyettir. Her yapıt muhakkak bir bütçeyle finanse edilmek zorundadır. İster büyük bir bütçesi olsun ister akıllı bir telefonla çekilsin sonuçta var olabilmesi için seyirciye gereksinim duyar. İzleyiciye iletisi ne kadar gerçekçi aktarmış ise o kadar estetik bir paha kazanmıştır.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt münasebetinden dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
İster sanat olsun ister bilim olsun nihayetinde her ikisi de insan eforu kararında oluşmuştur. Günümüzde bilimin egemenlerin hışmına uğradığını gösteren sayısız örnekler tartışılıyorken sanatın durumunu varsayım etmek hiç de sıkıntı değil. Olaya belgesel sinema açısından bakacak olursak sinemanın kurmaca dışı cinslerinin ortaya çıkmasını sağlayan I. Dünya Savaşı’nın niye olduğu askeri ve siyasal tesirler ile üretilen propaganda filmleridir. Bu siyasal iklimin tesiri günümüzde hala tesirini göstermektedir. Alışılmış bu durumun değişmesi için emek veren, alternatif yollar üreten biroldukca sanatçı da bulunmaktadır. Günümüzde sansürü akla yatkın telaffuzlarla yenmeyi başarmış bir İran sineması örneği var örneğin.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Son devirlerde büyük dertler yaşayan sinema salonları korona virüsü salgınıyla birlikte daha da sıkıntı günler yaşıyor elbette. Tam da konutlara kapanmanın yaşandığı bir devirde dijital platformlar epeyce konuşulur olmaya başladı. Bu dijital platformların sinemanın yerini alıp almayacağı yahut ne kadarını alacağını vakit gösterecek. yıllar evvel TV’lerin yaygınlaşması, görüntü kasetler, korsan CD/DVD yaygınlaşması üzere çeşitli problemler yaşayan sinema salonları önemli yaralar aldı. Fakat bunlar hiç bir vakit sinema salonlarının tesirini kırmadı. Dijital platformlar sinemaları bir bedel karşılığı satın alıyor fakat yapımcıların aldığı hisseler düşük. Büyük bütçeli sinemaların bu mecralardaki durumunun ne olacağını kestiremiyoruz. Öbür bir yanıyla dijital platformlar bununla birlikte süratli tüketim biçimidir. Sinemanın, sanatın süratli tüketim alanını da birlikteinde getiriyor. Bu bence büyük bir dezavantaj… Sinema salonlarının yahut dijital platformların kitleleri olacaktır. Sinemanın her vakit farklı bir kitlesi olmuştur. Bence dijital platformları yeğleyen kitlenin tamamı sinema salonlarının seyircisi değil, TV seyircisidir.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Elimde çalıştığım projeler var. Belgesel şekil oldukları için vakit alan çalışmalar. Bunlardan biri belgesel fotoğraf projesi olan “Kırmızı Çarşamba (Çarşemba Sor). Bu çalışma Ortadoğu’nun kadim dini geleneklerinden olan Yezidilere (Êzidilere) ilişkin dini bir ritüeli ele alıyor. Bunun haricinde üzerinde çalıştığım kültürel bir çalışmam daha var. Yalnız pandemi süreci bizi fazlaca makus etkiledi, fazlaca ağır ilerleme kaydediyorum. Umarım en yakın vakitte bu pandemi sürecini atlatıp aldığımız dersler ile yeni hayatı daha hoş, daha umutlu ve manalı yaşayacağız.