Ayvansaray Üniversitesi Radyo Televizyon Bölümü’nde ön lisans, İstanbul Üniversitesi Radyo Televizyon Sinema Bölümü’nde lisans eğitimini tamamlayan Onur Kocatürk, 2017’de başladığı “Mahallem Samatya” isimli bir görüntü röportaj serisi ile sinemaya amatör olarak adım atar.
2019 yılında Kocatürk’ün hala editörlüğünü yapmaya devam ettiği podcast platformu Onbironsekiz ile tanıştım. Onbironsekiz, insan öykülerini podcast içeriği haline getiren bir platform. Mahallede insan öykülerini kaydetmeyle başlayan Kocatürk, bu insan öykülerinden hareketle “Ailem Sahakyan” isimli bir belgesel hazırlar.
Son olarak Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde gösterilen sinemanın direktörü Kocatürk ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Gerçeği baz alırken onu eğip bükmek, algılayış biçimine bakılırsa, kendi hassasiyetlerine ve evvelarine bakılırsa aktarmak kaçınılmaz. ötürüsıyla belgesel sinema açısından bu biçimde bir sadık olma hali beklemek sağlıklı değil bence. Bir belgeselin fikir yahut üretim evresinde sinemaya katılabilecek kurmaca öğeler belgesel sinema açısından beni en hayli heyecanlandıran ögelerden. Kısıtlamanın tersine sınırsız bir düş ve dünya sunuyor bu durum.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada badire yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Kendimi üvey evlat üzere hissedemeyecek kadar kısa müddettir bu dalın ortasında olsam da ne yazık ki bu biçimde hissettiğim anlar oldu. Yeni imkanların gelişmesi; yeni anlatı biçimlerinin deneniyor olması, yeni platformlar ve bu alanı ilgiyle takip eden insanların varlığı ile paralel biçimde ilerliyor bence. Yani farklı platformlarda, özgün-yaratıcı-deher neysel işler üreten insan ne kadar fazlacasa izleyicinin ilgisi o kadar belgesel sinemaya kayıyor. Tahminen kimi vakit izledikleri içeriğin bir belgesel olduğunun farkına bile varmadan o içeriği tüketiyorlar lakin yeni bir şeyler deneniyor ve ilgi görüyor. Bu durumun ilerleyen süreçte belgesel sinemayı şenliklerde, televizyon/dijital platformlarda daha önemsenir ve daha kaynak yaratılabilir bir duruma getireceğini düşünüyorum.
‘BELGESEL SİNEMANIN DAİMA KENDİNİ YENİLEYEN BİR TABİATI VAR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Belgesel sinemanın durağan olmayan, daima kendini yenileyen, hem anlatı açısından hem dramatik yapı açısından kendini farklı üslup ve üsluplarla söz etmeyi deneyen bir tabiatı var. Ben çabucak hemen mesleğimin başındayım ve bu çeşitliliği heyecanla takip ediyorum. Birinci belgeselim ‘’Ailem Sahakyan’’, bahsetmiş olduğum bu çeşitlilik içerisinde epey geri bir durumda bulunuyor. Bir deneme, bir başlangıç adımı diyebiliriz. Röportajların ağır olduğu ve anlatı açısından risksiz, direkt bir lisan kuruyor izleyici ile. Bu manada hayli bedelli tenkitler ve geri dönüşler aldım. Birinci belgesel çalışmamla belgesel sinema kozmosuna girdim ve burası aslında bir derya… Tanımaya, anlamaya ve üretmeye devam edeceğim.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgeselin bilgi vermek üzere temel bir altyapısı olması gerektiğini düşünüyorum. Ortamı, olayı, öyküyü tanımaya, içeriği anlamlandırmaya yönelik bilgiler. Direktörün üzerine estetik, sanatsal ögeleri örebileceği ve içeriğin sanatsal kıymetini belirleyen bir altyapı üzere düşünmek lazım bunu.
Youtube içeriklerine dair bir şeyler söylemek gerekirse de, ben bu içerikleri belgesel sinemanın durağan olmayan, beni heyecanlandıran yanının bir modülü olarak görüyorum. Yapı olarak belgesele benzemiyor olabilir; eleştirilebilir, sığ bulunabilir, yerden yere vurulabilir vs. Beylik laflar konuşmak yerine insanların bir kıssayı hangi yol, usul, araç ve lisanla anlattığına bakmak istiyorum ben. Sinemayı bir bütün olarak kıssa anlatmak olarak tanımlıyorum. Refleks üzere, gelişecek bir şey… Alışılmış ki sadık kalınması gereken temel noktalar var ancak yeniliklere, deher neysel işlere, farklı üsluplara açık olmak, kırıp dökmeden yapan bir formda ilerlemek lazım. Sanırım bahsedilen Youtube içeriklerine örnek olarak verebileceğim içeriklerini epeyce severek ve heyecanla takip ettiğim, üretimlerini hayli ilham verici bulduğum bir grup var: SLOT. Kesinlikle bir belgesellerini izlemiş yahut denk gelmişsinizdir. SLOT üzere takımların ve o içerikleri üreten insanların yardımıyla genç belgeselciler ilham buluyor, heyecanlanıyor ve bu alana yöneliyor. Bu fazlaca kıymetli bir şey.
‘HAKİKATİN TÜM FORMLARIYLA, ÜSTTEN AŞAĞIYA, AŞAĞIDAN ÜSTE SAVAŞAN BİR ANLAYIŞ KELAM KONUSU’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt alakasından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
çabucak hemen egemenlerin bu manada bir gadrine uğramamış genç bir direktör olarak bu husustaki fikirlerimi peşinen söyleyip yükü omuzlarımdan atacağım. Yahut omuzlayacağım bilemiyorum. Dünyadaki ve Türkiye’deki otoriterleşme; tabir özgürlüğü, haklar ve özgürlükler bağlamında tüm kesitleri olduğu üzere sanatkarları da muhakkak ölçülerde zorluyor. Belgesel sinemaya has olmayan, benim ‘’bulanıklık’’ olarak tanım ettiğim bir durum yaşıyoruz. Hakikatin tüm formlarıyla, biçimleriyle üstten aşağıya, aşağıdan üste savaşan bir anlayış kelam konusu. Bu anlayıştan uzaklaşmak için yapmamız gereken şey bence, üretmeye çalışan, yaratıcı, aşikâr hassaslıkları olan ve en kıymetlisi hakikate karşı yürütülen savaşın farkında olan insanları kollamak, egemenlerin-sermayenin hışmına uğramış, kenarda köşede kalmış sanatkarlarla dayanışma göstermektir.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Artık rastgele sansür düzeneğinin işlemediği Youtube üzere bir mecra var. Geçmişteki üretim şartlarına dair hudutlu bir bilgiye sahip olsam da içerik açısından Youtube’dan daha fazla özgürleştirici bir mecra, platform gelişir mi, bilmiyorum. Alışılmış Youtube’a içerik üretmek değişik bir şey. Üretilecek içerikler için kaynak oluşturmak, oradaki tanınan kültürden etkilenmeden özgün, nitelikli ve kalıcı içerikler, işler ortaya çıkartmak bu alanda çalışan sinemacılar ve içerik üreticileri açısından önümüzde duran bir sorun. Youtube için içerik üretmek, Youtube’u bir kıymet yaratma aracı haline getirmek yahut üretilen içeriğin Youtube’da yayınlanması öteki şeyler. Hepsinin farklı handikapları var.
Piyasaya girecek sermayedarlarla ilgili pek bir bilgim yok. Toplumsal medya hakikat kullanıldığında epey kuvvetli ve tesirli bir yer. İlgili beşerlerle buluşulan her toplumsal medya platformu insanı inanılması güç bir networkün içine sokuyor. Bence yaşadığımız devrin en özgürleştirici atağı bu. örneğin 1996 yılında Fransa’nın en eski göçmen korosu olan Sipan-Komitas’ın ‘’Koro’’ isimli belgeselinin direktörlüğünü yapmış Merlyn Solakhan’a ulaşmak, çalışmalarıma dair fikirler almak mail ile halledebileceğim bir şey oldu. Evvelden insanların bağlantı kurması, çalışmalarına dair fikirler, geri dönüşler alması, ortak projeler üretmeleri pek zormuş.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Kendimi ve gerçekleştirmek istediğim projeleri anlamaya çalışmakla geçiyor günlerim. Aklımdan geçen birden çok proje var lakin birinci kere deneyimlediğim ve ‘’Ailem Sahakyan’’dan öğrendiğim üzere bir belgesel sineması tamamlamak önemli mesai ve motivasyon gerektiriyor. Bu motivasyonu bulacağım ve kameramı alıp bir daha çekim yapmaya başlayacağım günü heyecanla bekliyorum.
2019 yılında Kocatürk’ün hala editörlüğünü yapmaya devam ettiği podcast platformu Onbironsekiz ile tanıştım. Onbironsekiz, insan öykülerini podcast içeriği haline getiren bir platform. Mahallede insan öykülerini kaydetmeyle başlayan Kocatürk, bu insan öykülerinden hareketle “Ailem Sahakyan” isimli bir belgesel hazırlar.
Son olarak Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde gösterilen sinemanın direktörü Kocatürk ile bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Gerçeği baz alırken onu eğip bükmek, algılayış biçimine bakılırsa, kendi hassasiyetlerine ve evvelarine bakılırsa aktarmak kaçınılmaz. ötürüsıyla belgesel sinema açısından bu biçimde bir sadık olma hali beklemek sağlıklı değil bence. Bir belgeselin fikir yahut üretim evresinde sinemaya katılabilecek kurmaca öğeler belgesel sinema açısından beni en hayli heyecanlandıran ögelerden. Kısıtlamanın tersine sınırsız bir düş ve dünya sunuyor bu durum.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada badire yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Kendimi üvey evlat üzere hissedemeyecek kadar kısa müddettir bu dalın ortasında olsam da ne yazık ki bu biçimde hissettiğim anlar oldu. Yeni imkanların gelişmesi; yeni anlatı biçimlerinin deneniyor olması, yeni platformlar ve bu alanı ilgiyle takip eden insanların varlığı ile paralel biçimde ilerliyor bence. Yani farklı platformlarda, özgün-yaratıcı-deher neysel işler üreten insan ne kadar fazlacasa izleyicinin ilgisi o kadar belgesel sinemaya kayıyor. Tahminen kimi vakit izledikleri içeriğin bir belgesel olduğunun farkına bile varmadan o içeriği tüketiyorlar lakin yeni bir şeyler deneniyor ve ilgi görüyor. Bu durumun ilerleyen süreçte belgesel sinemayı şenliklerde, televizyon/dijital platformlarda daha önemsenir ve daha kaynak yaratılabilir bir duruma getireceğini düşünüyorum.
‘BELGESEL SİNEMANIN DAİMA KENDİNİ YENİLEYEN BİR TABİATI VAR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Belgesel sinemanın durağan olmayan, daima kendini yenileyen, hem anlatı açısından hem dramatik yapı açısından kendini farklı üslup ve üsluplarla söz etmeyi deneyen bir tabiatı var. Ben çabucak hemen mesleğimin başındayım ve bu çeşitliliği heyecanla takip ediyorum. Birinci belgeselim ‘’Ailem Sahakyan’’, bahsetmiş olduğum bu çeşitlilik içerisinde epey geri bir durumda bulunuyor. Bir deneme, bir başlangıç adımı diyebiliriz. Röportajların ağır olduğu ve anlatı açısından risksiz, direkt bir lisan kuruyor izleyici ile. Bu manada hayli bedelli tenkitler ve geri dönüşler aldım. Birinci belgesel çalışmamla belgesel sinema kozmosuna girdim ve burası aslında bir derya… Tanımaya, anlamaya ve üretmeye devam edeceğim.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Belgeselin bilgi vermek üzere temel bir altyapısı olması gerektiğini düşünüyorum. Ortamı, olayı, öyküyü tanımaya, içeriği anlamlandırmaya yönelik bilgiler. Direktörün üzerine estetik, sanatsal ögeleri örebileceği ve içeriğin sanatsal kıymetini belirleyen bir altyapı üzere düşünmek lazım bunu.
Youtube içeriklerine dair bir şeyler söylemek gerekirse de, ben bu içerikleri belgesel sinemanın durağan olmayan, beni heyecanlandıran yanının bir modülü olarak görüyorum. Yapı olarak belgesele benzemiyor olabilir; eleştirilebilir, sığ bulunabilir, yerden yere vurulabilir vs. Beylik laflar konuşmak yerine insanların bir kıssayı hangi yol, usul, araç ve lisanla anlattığına bakmak istiyorum ben. Sinemayı bir bütün olarak kıssa anlatmak olarak tanımlıyorum. Refleks üzere, gelişecek bir şey… Alışılmış ki sadık kalınması gereken temel noktalar var ancak yeniliklere, deher neysel işlere, farklı üsluplara açık olmak, kırıp dökmeden yapan bir formda ilerlemek lazım. Sanırım bahsedilen Youtube içeriklerine örnek olarak verebileceğim içeriklerini epeyce severek ve heyecanla takip ettiğim, üretimlerini hayli ilham verici bulduğum bir grup var: SLOT. Kesinlikle bir belgesellerini izlemiş yahut denk gelmişsinizdir. SLOT üzere takımların ve o içerikleri üreten insanların yardımıyla genç belgeselciler ilham buluyor, heyecanlanıyor ve bu alana yöneliyor. Bu fazlaca kıymetli bir şey.
‘HAKİKATİN TÜM FORMLARIYLA, ÜSTTEN AŞAĞIYA, AŞAĞIDAN ÜSTE SAVAŞAN BİR ANLAYIŞ KELAM KONUSU’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt alakasından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
çabucak hemen egemenlerin bu manada bir gadrine uğramamış genç bir direktör olarak bu husustaki fikirlerimi peşinen söyleyip yükü omuzlarımdan atacağım. Yahut omuzlayacağım bilemiyorum. Dünyadaki ve Türkiye’deki otoriterleşme; tabir özgürlüğü, haklar ve özgürlükler bağlamında tüm kesitleri olduğu üzere sanatkarları da muhakkak ölçülerde zorluyor. Belgesel sinemaya has olmayan, benim ‘’bulanıklık’’ olarak tanım ettiğim bir durum yaşıyoruz. Hakikatin tüm formlarıyla, biçimleriyle üstten aşağıya, aşağıdan üste savaşan bir anlayış kelam konusu. Bu anlayıştan uzaklaşmak için yapmamız gereken şey bence, üretmeye çalışan, yaratıcı, aşikâr hassaslıkları olan ve en kıymetlisi hakikate karşı yürütülen savaşın farkında olan insanları kollamak, egemenlerin-sermayenin hışmına uğramış, kenarda köşede kalmış sanatkarlarla dayanışma göstermektir.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha faal kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Artık rastgele sansür düzeneğinin işlemediği Youtube üzere bir mecra var. Geçmişteki üretim şartlarına dair hudutlu bir bilgiye sahip olsam da içerik açısından Youtube’dan daha fazla özgürleştirici bir mecra, platform gelişir mi, bilmiyorum. Alışılmış Youtube’a içerik üretmek değişik bir şey. Üretilecek içerikler için kaynak oluşturmak, oradaki tanınan kültürden etkilenmeden özgün, nitelikli ve kalıcı içerikler, işler ortaya çıkartmak bu alanda çalışan sinemacılar ve içerik üreticileri açısından önümüzde duran bir sorun. Youtube için içerik üretmek, Youtube’u bir kıymet yaratma aracı haline getirmek yahut üretilen içeriğin Youtube’da yayınlanması öteki şeyler. Hepsinin farklı handikapları var.
Piyasaya girecek sermayedarlarla ilgili pek bir bilgim yok. Toplumsal medya hakikat kullanıldığında epey kuvvetli ve tesirli bir yer. İlgili beşerlerle buluşulan her toplumsal medya platformu insanı inanılması güç bir networkün içine sokuyor. Bence yaşadığımız devrin en özgürleştirici atağı bu. örneğin 1996 yılında Fransa’nın en eski göçmen korosu olan Sipan-Komitas’ın ‘’Koro’’ isimli belgeselinin direktörlüğünü yapmış Merlyn Solakhan’a ulaşmak, çalışmalarıma dair fikirler almak mail ile halledebileceğim bir şey oldu. Evvelden insanların bağlantı kurması, çalışmalarına dair fikirler, geri dönüşler alması, ortak projeler üretmeleri pek zormuş.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Kendimi ve gerçekleştirmek istediğim projeleri anlamaya çalışmakla geçiyor günlerim. Aklımdan geçen birden çok proje var lakin birinci kere deneyimlediğim ve ‘’Ailem Sahakyan’’dan öğrendiğim üzere bir belgesel sineması tamamlamak önemli mesai ve motivasyon gerektiriyor. Bu motivasyonu bulacağım ve kameramı alıp bir daha çekim yapmaya başlayacağım günü heyecanla bekliyorum.