A
admin
Guest
Türk şiirinde yenileşme hareketinin öncülerinden biri olarak kabul edilen ve kendisini “halk şairi” olarak tanımlayan şair Cahit Külebi‘nin vefatının üzerinden 24 yıl geçti.
Asıl ismi Mahmut Cahit Erencan olan usta şair, Erzurumlu nüfus memuru Necati Beyefendi ile Feride Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak 10 Ocak 1917‘de Tokat’ın Zile ilçesinde dünyaya geldi.
Erzurum ve civarının Ruslar tarafınca işgal edilmesi sebebiyle Külebi’nin ailesi, doğumundan kısa bir süre evvel dertli bir seyahatin akabinde Tokat’ın Zile ilçesinin Çeltek Köyü’ne yerleşti.
Soyadı kanunuyla birlikte ailesi “Erencan” soyadını alsa da usta şair, şiirlerini yazmaya başladıktan daha sonra sülalesinin “Gulebi” olan ismini “Külebi” olarak kullanmaya başladı ve bu soyadı 1946’da tescil ettirdi.
LİSE YILLARINDA KENDİNİ OKUMAYA VERDİ
Külebi, Zile’de Mahalle Mektebi’nde başladığı birinci tahsilini, Numune-i Terakki ve Dutlupınar İlkokulu’nun akabinde Tokat Gazi Ahmet Danişment İlkokulu’nda 1929’da tamamladı. Orta tahsile yatılı devam eden Külebi, Sivas Erkek Lisesi’nden 1936’da mezun oldu.
Başarılı edebiyatçı, lise senelerında içine kapanarak, kendini kitap okumaya vererek, Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar üzere değerli edebiyatçıların yapıtlarını takip etti ve şair- muharrir Ahmet Kutsi Tecer’in, halk kültürü, musikisi ve şairleriyle ilgili çalışmalarından etkilendi.
Şiir, hatıra ve deneme yazıları kaleme alan Külebi’nin birinci şiiri, okuduğu lisede hazırlanan “Toplantı” mecmuasında yayımlandı.
İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı 1936’da birincilikle kazanan Külebi, Fuat Köprülü, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Ali Nihat Tarlan’ın da ortalarında bulunduğu kıymetli öğretmenlerden eğitim alarak 1940’ta mezun oldu.
BİRİNCİ ŞİİRLERİNİ 20’Lİ YAŞLARDA YAZDI
Öğretmen okulunda tahsil görürken müdür Fuat Köprülü’nün kendisine şiir yazdığı için kızacağını düşündüğünde Külebi mahlasını birinci kere bu senelerda kullanmaya başlamıştı.
Ordinaryüs Prof. Türk lisan bilimci ve bilim insanı Reşit Rahmeti Arat’ın teşvik ve sayesinde 1938’de Almanca öğrenmek için Berlin’e gönderilen Külebi, döndükten daha sonra birebir okulun tarih kısmında tahsil goren Süheyla Tarkan ile nişanlandı ve 1942’de evlendi. İkilinin, Mehmet Ali ve Ahmet isimli iki erkek çocuğu oldu.
Öğrenci olarak geldiği İstanbul’da, birinci şiirlerini çabucak hemen 20’li yaşlarının başındayken “Mahmut Cahit” ve “Nazmi Cahit” lakaplarıyla Gençlik mecmuasında yayınlayan Külebi’nin yapıtları “Varlık”, “Sokak”, “İnsan”, “Türk Dili”, “Yaratış” ve “Kültür Dünyası” mecmualarında de okurlarla buluştu.
11 YIL TDK’DE MİSYON YAPTI
Cahit Külebi, mezuniyetinden 1 ay daha sonra yedek subay olarak askere giderek, teğmenlik rütbesi aldı. Trakya’da 46. Süvari Alayı’nda 2,5 yıl yedek subay olan Külebi, 17 Aralık 1942’de terhis oldu. 1945’te 45 günlük bir süre için tekrar askere çağrılan Külebi, bu misyonunu de Ödemiş’te yerine getirdi.
“Adamın Biri” ismini verdiği birinci şiir kitabını 1946’da yayımlanan usta edebiyatçının, 1949’da “Rüzgar”, 1954’te de “Yeşeren Otlar” isimli kitabı çıktı. “Yeşeren Otlar” yapıtıyla 1955’te Türk Lisan Kurumu (TDK) Edebiyat Ödülü’nü alan şair, “Yangın” isimli yapıtıyla ise 1985’te Yeditepe Şiir Armağanı’nı kazandı.
Halkın ortasından, Anadolu’dan, Anadolu’nun bir göçmen köyünden çıkıp şairlik mesleğinin en kıymetli isimleri içinde yer alan Cahit Külebi, “Roman, oyun, öykü… Bunlar bana daima yapay gelmiştir. Roman yazarsam palavra söylerim üzere gelmiştir bana. Oyun daha gerçekçi üzere fakat ona da yüreğim olmamış. halbukiki ben şiiri kendimi anlatmak sayıyorum” demişti.
Usta kalem, Antalya Lisesi’ne stajyer edebiyat öğretmeni olarak 1943’te atandı. Ankara Devlet Konservatuvarı’nda ve Ankara Gazi Lisesi’nde de edebiyat öğretmeni olarak bakılırsav yapan Külebi, 1951’de Ankara Gazi Lisesi’nde Müdür Başyardımcısı, 1956’da ise Ulusal Eğitim müfettişi oldu.
Şair Külebi, İsviçre Bölgesi Öğrenci Müfettişi ve Kültür Ataşesi olarak 31 Ağustos 1960-23 Nisan 1964 ortası İsviçre’de kaldı. Ülkeye döndükten daha sonra 1964-1969 yılları içinde Ulusal Eğitim Bakanlığı Başmüfettişliği, Kültür Müsteşar Yardımcılığı ve Teftiş Heyeti Başkanlığı misyonlarında bulunan Külebi, 1973’te kendi isteğiyle emekli oldu.
TDK’de 1972’de yapılan Kurultay’da İdare Heyetine seçilen şair, emekli olmasının akabinde, Yayın Kolu Başkanlığı ve TDK Genel Yazmanlık vazifelerini 1983’e kadar sürdürdü. 12 Eylül Darbesi ile TDK’nin yapı değiştirmesi daha sonrası 1983’te kurumdan ayrılan Külebi, Toplumsal Demokrasi Partisi ile Toplumsal Demokrat Halkçı Parti’nin kurucuları içinde yer aldı.
“EN SEVİLEN ŞAİRLER ORTASINA GİRDİ”
Kendisini en epeyce Karacaoğlan’a yakın hisseden ve “Karacaoğlan’ın bacanağı” olduğunu söyleyen Cahit Külebi, yapıtlarında de aşık edebiyatından beslenerek, hür şiirler kaleme aldı. Şiirlerinde yalın ve içten anlatımı ön plana çıkaran Külebi’nin “Atatürk Kurtuluş Savaşı”nda isimli yapıtı, Nevit Kodallı tarafınca “Atatürk Oratoryosu” ismiyle bestelendi.
Şair Behçet Necatigil, Külebi’yi anlattığı bir açıklamasında şu tabirlere yer vermişti:
“Aydın bir saz şairi içtenliği, bir Karacaoğlan rahatlığı ve pak bir lisanla vakit zaman karamsar, inançsız, kendi türküsünü söylemiş oldu. Yarım kafiyeler, iç sesler, his ve niyetlerine eklediği şık benzetmeler ve söyleyişindeki titizlikle en sevilen şairler ortasına girdi. Yurt köşelerinin görüntü ve insan gerçeklerini, modem bir biçim ve yeni bir romantizmle yaşatış, anılarla kuvvetli içten bir duyarlık, esas özellikleridir.”
Külebi bir yandan yapıtlarında yurt, insan ve tabiat sevgisini işlerken, öte tarafta çocukluk ve gençlik yıllarını geçirdiği Niksar, Tokat ve Sivas yörelerinden anılarında kalan izlenimleri de aktaran Külebi, yaptığı açıklamalarda şiir lisanını ve yazı serüvenini şu sözlerle aktarmıştı:
“Ben daima hayattan yola çıktım. Bunun içindir ki haydi övünelim, Anadolu’nun türküsünü birinci kere diğerlerinden başka bir halde söylemiş oldum. Gerçekleri anlattım. Gücüm yettiğince de içine şiir katabildiğim için, bu tavrımı beğenmeyen arka düşüncelilere, küçümseyicilere rastlamadım. Bugün 20 yaşında yazdığım şiirler bile yeniliğini tüketmiyorlarsa, olağan olarak diğer niteliklerinin yanı sıra bu daima gerçeğin kalıcılığından güç alıyorlar.”
KİTAPLARI 20 LİSANA ÇEVRİLDİ
Yapıtlarında sade bir lisan kullanarak ahenk ve ritme değer veren Külebi’nin kitapları İngilizce, Almanca dahil 20 kadar lisana çeviri edildi.
Prof. Dr. Abdullah Şengül, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğünde Cahit Külebi hususunda şunları yazmıştı:
“Türk edebiyatının Anadolu’dan yükselen bu kıymetli sesi, Türk şiirinin 1940-1950 yılları içinde gerçekleşen yeni şiir anlayışının değerli bir ismi oldu. Cumhuriyet’in ruhuna uygun, memleket gerçeklerini anlatan, halkı ve konuştuğu lisanı önemseyen, yaşadığı ömrü bütün taraflarıyla lakin coşkun bir biçimde anlatmayı temel alan lirik şiirler yazdı. Klasik şiirden Baki’yi, halk şiirinden Karacaoğlan’ı beğeniyle okuyan Cahit Külebi, çağdaşları içinde Nurullah Ataç ve Ceyhun Atuf Kansu’yu başkalarında farklı bulduğunu sık sık lisana getirdi.”
Şair Külebi’nin ömrünün son yılları, Ankara Çankaya’daki bir apartmanın yer katındaki dairesinde yakınlarının vefatlarına duyduğu acılarla, ıstıraplarla, yalnızlık ortasında geçti.
1997’DE HAYATINI KAYBETTİ
Kalp ve böbrek yetmezliğiyle kronik akciğer rahatsızlığı bulunan Külebi, 28 Mart 1997’de ağır bakıma alındı ve 20 Haziran 1997’de 80 yaşındayken Ankara’da yaşama veda etti.
Ankara’da toprağa verilen şairin naaşı, 2010 yılında ailesinin isteği üzerine Sivas Niksar’a taşınarak Karşıbağ Mahallesi’ndeki Şair Erzurumlu Emrah Türbesi’nin yanında defnedildi.
Vefatından kısa bir süre evvel Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Senatosu tarafınca “Fahri Doktor” unvanı verilen usta şairin yapıtlarından kimileri şu biçimde:
Atatürk Kurtuluş Savaşında (1952), Yeşeren Otlar (1954), Süt (1965), Şiirler (1969), Türk Mavisi (1973), Külfet ve Umut (1977), Yangın (1980), Bütün Şiirleri (1982), Güz Türküleri (1991), Bütün Şiirleri (1997), Hoş Yurdum (1996), Zerdali Ağacı (1990), Rüzgar (1949), Anı- İçi Sevda Dolu Seyahat (1986), Düz yazı- Şiir Her Vakit (1985).
Asıl ismi Mahmut Cahit Erencan olan usta şair, Erzurumlu nüfus memuru Necati Beyefendi ile Feride Hanım’ın üçüncü çocuğu olarak 10 Ocak 1917‘de Tokat’ın Zile ilçesinde dünyaya geldi.
Erzurum ve civarının Ruslar tarafınca işgal edilmesi sebebiyle Külebi’nin ailesi, doğumundan kısa bir süre evvel dertli bir seyahatin akabinde Tokat’ın Zile ilçesinin Çeltek Köyü’ne yerleşti.
Soyadı kanunuyla birlikte ailesi “Erencan” soyadını alsa da usta şair, şiirlerini yazmaya başladıktan daha sonra sülalesinin “Gulebi” olan ismini “Külebi” olarak kullanmaya başladı ve bu soyadı 1946’da tescil ettirdi.
LİSE YILLARINDA KENDİNİ OKUMAYA VERDİ
Külebi, Zile’de Mahalle Mektebi’nde başladığı birinci tahsilini, Numune-i Terakki ve Dutlupınar İlkokulu’nun akabinde Tokat Gazi Ahmet Danişment İlkokulu’nda 1929’da tamamladı. Orta tahsile yatılı devam eden Külebi, Sivas Erkek Lisesi’nden 1936’da mezun oldu.
Başarılı edebiyatçı, lise senelerında içine kapanarak, kendini kitap okumaya vererek, Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar üzere değerli edebiyatçıların yapıtlarını takip etti ve şair- muharrir Ahmet Kutsi Tecer’in, halk kültürü, musikisi ve şairleriyle ilgili çalışmalarından etkilendi.
Şiir, hatıra ve deneme yazıları kaleme alan Külebi’nin birinci şiiri, okuduğu lisede hazırlanan “Toplantı” mecmuasında yayımlandı.
İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Türk Lisanı ve Edebiyatı Kısmı’nı 1936’da birincilikle kazanan Külebi, Fuat Köprülü, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Ali Nihat Tarlan’ın da ortalarında bulunduğu kıymetli öğretmenlerden eğitim alarak 1940’ta mezun oldu.
BİRİNCİ ŞİİRLERİNİ 20’Lİ YAŞLARDA YAZDI
Öğretmen okulunda tahsil görürken müdür Fuat Köprülü’nün kendisine şiir yazdığı için kızacağını düşündüğünde Külebi mahlasını birinci kere bu senelerda kullanmaya başlamıştı.
Ordinaryüs Prof. Türk lisan bilimci ve bilim insanı Reşit Rahmeti Arat’ın teşvik ve sayesinde 1938’de Almanca öğrenmek için Berlin’e gönderilen Külebi, döndükten daha sonra birebir okulun tarih kısmında tahsil goren Süheyla Tarkan ile nişanlandı ve 1942’de evlendi. İkilinin, Mehmet Ali ve Ahmet isimli iki erkek çocuğu oldu.
Öğrenci olarak geldiği İstanbul’da, birinci şiirlerini çabucak hemen 20’li yaşlarının başındayken “Mahmut Cahit” ve “Nazmi Cahit” lakaplarıyla Gençlik mecmuasında yayınlayan Külebi’nin yapıtları “Varlık”, “Sokak”, “İnsan”, “Türk Dili”, “Yaratış” ve “Kültür Dünyası” mecmualarında de okurlarla buluştu.
11 YIL TDK’DE MİSYON YAPTI
Cahit Külebi, mezuniyetinden 1 ay daha sonra yedek subay olarak askere giderek, teğmenlik rütbesi aldı. Trakya’da 46. Süvari Alayı’nda 2,5 yıl yedek subay olan Külebi, 17 Aralık 1942’de terhis oldu. 1945’te 45 günlük bir süre için tekrar askere çağrılan Külebi, bu misyonunu de Ödemiş’te yerine getirdi.
“Adamın Biri” ismini verdiği birinci şiir kitabını 1946’da yayımlanan usta edebiyatçının, 1949’da “Rüzgar”, 1954’te de “Yeşeren Otlar” isimli kitabı çıktı. “Yeşeren Otlar” yapıtıyla 1955’te Türk Lisan Kurumu (TDK) Edebiyat Ödülü’nü alan şair, “Yangın” isimli yapıtıyla ise 1985’te Yeditepe Şiir Armağanı’nı kazandı.
Halkın ortasından, Anadolu’dan, Anadolu’nun bir göçmen köyünden çıkıp şairlik mesleğinin en kıymetli isimleri içinde yer alan Cahit Külebi, “Roman, oyun, öykü… Bunlar bana daima yapay gelmiştir. Roman yazarsam palavra söylerim üzere gelmiştir bana. Oyun daha gerçekçi üzere fakat ona da yüreğim olmamış. halbukiki ben şiiri kendimi anlatmak sayıyorum” demişti.
Usta kalem, Antalya Lisesi’ne stajyer edebiyat öğretmeni olarak 1943’te atandı. Ankara Devlet Konservatuvarı’nda ve Ankara Gazi Lisesi’nde de edebiyat öğretmeni olarak bakılırsav yapan Külebi, 1951’de Ankara Gazi Lisesi’nde Müdür Başyardımcısı, 1956’da ise Ulusal Eğitim müfettişi oldu.
Şair Külebi, İsviçre Bölgesi Öğrenci Müfettişi ve Kültür Ataşesi olarak 31 Ağustos 1960-23 Nisan 1964 ortası İsviçre’de kaldı. Ülkeye döndükten daha sonra 1964-1969 yılları içinde Ulusal Eğitim Bakanlığı Başmüfettişliği, Kültür Müsteşar Yardımcılığı ve Teftiş Heyeti Başkanlığı misyonlarında bulunan Külebi, 1973’te kendi isteğiyle emekli oldu.
TDK’de 1972’de yapılan Kurultay’da İdare Heyetine seçilen şair, emekli olmasının akabinde, Yayın Kolu Başkanlığı ve TDK Genel Yazmanlık vazifelerini 1983’e kadar sürdürdü. 12 Eylül Darbesi ile TDK’nin yapı değiştirmesi daha sonrası 1983’te kurumdan ayrılan Külebi, Toplumsal Demokrasi Partisi ile Toplumsal Demokrat Halkçı Parti’nin kurucuları içinde yer aldı.
“EN SEVİLEN ŞAİRLER ORTASINA GİRDİ”
Kendisini en epeyce Karacaoğlan’a yakın hisseden ve “Karacaoğlan’ın bacanağı” olduğunu söyleyen Cahit Külebi, yapıtlarında de aşık edebiyatından beslenerek, hür şiirler kaleme aldı. Şiirlerinde yalın ve içten anlatımı ön plana çıkaran Külebi’nin “Atatürk Kurtuluş Savaşı”nda isimli yapıtı, Nevit Kodallı tarafınca “Atatürk Oratoryosu” ismiyle bestelendi.
Şair Behçet Necatigil, Külebi’yi anlattığı bir açıklamasında şu tabirlere yer vermişti:
“Aydın bir saz şairi içtenliği, bir Karacaoğlan rahatlığı ve pak bir lisanla vakit zaman karamsar, inançsız, kendi türküsünü söylemiş oldu. Yarım kafiyeler, iç sesler, his ve niyetlerine eklediği şık benzetmeler ve söyleyişindeki titizlikle en sevilen şairler ortasına girdi. Yurt köşelerinin görüntü ve insan gerçeklerini, modem bir biçim ve yeni bir romantizmle yaşatış, anılarla kuvvetli içten bir duyarlık, esas özellikleridir.”
Külebi bir yandan yapıtlarında yurt, insan ve tabiat sevgisini işlerken, öte tarafta çocukluk ve gençlik yıllarını geçirdiği Niksar, Tokat ve Sivas yörelerinden anılarında kalan izlenimleri de aktaran Külebi, yaptığı açıklamalarda şiir lisanını ve yazı serüvenini şu sözlerle aktarmıştı:
“Ben daima hayattan yola çıktım. Bunun içindir ki haydi övünelim, Anadolu’nun türküsünü birinci kere diğerlerinden başka bir halde söylemiş oldum. Gerçekleri anlattım. Gücüm yettiğince de içine şiir katabildiğim için, bu tavrımı beğenmeyen arka düşüncelilere, küçümseyicilere rastlamadım. Bugün 20 yaşında yazdığım şiirler bile yeniliğini tüketmiyorlarsa, olağan olarak diğer niteliklerinin yanı sıra bu daima gerçeğin kalıcılığından güç alıyorlar.”
KİTAPLARI 20 LİSANA ÇEVRİLDİ
Yapıtlarında sade bir lisan kullanarak ahenk ve ritme değer veren Külebi’nin kitapları İngilizce, Almanca dahil 20 kadar lisana çeviri edildi.
Prof. Dr. Abdullah Şengül, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğünde Cahit Külebi hususunda şunları yazmıştı:
“Türk edebiyatının Anadolu’dan yükselen bu kıymetli sesi, Türk şiirinin 1940-1950 yılları içinde gerçekleşen yeni şiir anlayışının değerli bir ismi oldu. Cumhuriyet’in ruhuna uygun, memleket gerçeklerini anlatan, halkı ve konuştuğu lisanı önemseyen, yaşadığı ömrü bütün taraflarıyla lakin coşkun bir biçimde anlatmayı temel alan lirik şiirler yazdı. Klasik şiirden Baki’yi, halk şiirinden Karacaoğlan’ı beğeniyle okuyan Cahit Külebi, çağdaşları içinde Nurullah Ataç ve Ceyhun Atuf Kansu’yu başkalarında farklı bulduğunu sık sık lisana getirdi.”
Şair Külebi’nin ömrünün son yılları, Ankara Çankaya’daki bir apartmanın yer katındaki dairesinde yakınlarının vefatlarına duyduğu acılarla, ıstıraplarla, yalnızlık ortasında geçti.
1997’DE HAYATINI KAYBETTİ
Kalp ve böbrek yetmezliğiyle kronik akciğer rahatsızlığı bulunan Külebi, 28 Mart 1997’de ağır bakıma alındı ve 20 Haziran 1997’de 80 yaşındayken Ankara’da yaşama veda etti.
Ankara’da toprağa verilen şairin naaşı, 2010 yılında ailesinin isteği üzerine Sivas Niksar’a taşınarak Karşıbağ Mahallesi’ndeki Şair Erzurumlu Emrah Türbesi’nin yanında defnedildi.
Vefatından kısa bir süre evvel Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Senatosu tarafınca “Fahri Doktor” unvanı verilen usta şairin yapıtlarından kimileri şu biçimde:
Atatürk Kurtuluş Savaşında (1952), Yeşeren Otlar (1954), Süt (1965), Şiirler (1969), Türk Mavisi (1973), Külfet ve Umut (1977), Yangın (1980), Bütün Şiirleri (1982), Güz Türküleri (1991), Bütün Şiirleri (1997), Hoş Yurdum (1996), Zerdali Ağacı (1990), Rüzgar (1949), Anı- İçi Sevda Dolu Seyahat (1986), Düz yazı- Şiir Her Vakit (1985).