İstanbul Üniversitesi Toplumsal Antropoloji Bölümü’nden mezun olduktan daha sonra on yılı aşkın bir süre çeşitli yayınlarda muhabir ve fotomuhabir olarak çalışan Ulaş Tosun, dezavantajlı kümelerin belgesel fotoğraf bakışıyla hayatlarını anlatmalarına dayanan dört projede koordinatörlük yapar. Bu çalışmalar Öteki İstanbul ismiyle yayına dönüştürülür. Suriyeli savaş mağdurlarının İstanbul’unu anlatan birinci fotoğraf standı “Permanently Temporary” 2015’de Avusturya Konsolosluğu’nda açılır.
Birinci belgeseli “Afganistanbul”u 2018’de, birinci uzun metraj belgeseli “Merhaba Canım”ı bu yıl tamamlayan Tosun’la bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Bence gerçeğin kendisi birden fazla vakit hem de kültürel olarak oluşturulan kurgusal rollerin aksiyonlarının kararıdur. Gerçek tespitiyle kaydettiklerimizin kolektif kurmacayla ilgisi merkeze alınırsa, hudutları geniş bir hareket alanı da doğmakta. Kolektif kurgu karşısında belgesel direktörünün tutumu “sanatçı tutumu mıdır?” sorusu da varlığını sürdürmektedir.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada külfet yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Tespitinize ek olarak belgesel dünyası ortasında de üvey evlat muamelesi nazarann belgesel çeşitleri olduğunu gördüm diyebilirim. Belgesel elbet Türkiye’de konfor sunan bir üretim alanı değil esasen memleketin hali de ortada. Bunları epey önemsememek eldeki imkanlarla etkilendiğiniz öyküye dönmek bence uygun bir seçenek.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz? Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Buradaki iki soruya ve bundan evvelki soruya birlikte yanıt verebilirim. Biçimsel olarak “Afganistanbul” ve “Merhaba Canım”ın klasik anlatısı var diyebilirim. Lakin “belgesellerin yalnızca klasik anlatımı olmalıdır” fikrine sahip değilim. Belgeselin ve misyonunun ne olduğunu tanımlama gayretini kendimle bağlantılı görmüyorum. Belgeselin genel geçer bir tarifine ulaşmaktan daha fazlaca kendisini belgesel olarak isimlendiren kayıtların yarattığı tesir ile ilgilenmeyi manalı buluyorum. İnternette ya da şenliklerde yayınlanan üretimlere ilgimi, ulaştırdıkları hisler belirlemekte. Her iki mecra ortasında de pahalı bulduğum üretimler var.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yalnızca pürüzleri ile değil takviyeleriyle de egemenlerin belgeselle bağlantısını sorunlu bulmaktayım. Örneğin Nazi Partisi’nin Nürnberg mitinglerini kendisine sağlanan sınırsız imkanlarla sinemaya dönüştüren Leni Riefenstahl hem belgesel yapmış birebir vakitte Nazi Partisi’nin sevgisini kazanmıştır lakin insanlık kabahatlerine da ortak olmuştur. Bu tarihi örnekten günümüze benzeri binlerce örnek daha bulunabilir. Başka taraftan direkt baskı bakılırsan beşerler da bir o kadar vardır.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Yayın mecralarının çeşitlenmesi belgeselciler için de olumlu sonuçlar yaratabilir. Öbür taraftan şayet belgeselcinin sorunu sansür ya da belgesel çeşitleri ortasında oluşan hiyerarşi ile ilgiliyse yeni mecraların değişiklik yaratması mümkün değil. Belgeselcinin belgeseli nerede yayınlayacağını merkeze alması da sorun oluşturmakta. Fikirden mevzuya, teknikten kurguya her şey hedeflenen mecranın beklentisine göre şekillenmesi üretimin mükafata boğulmasını mümkün kılabilir, izleyici de “bol ödüllü film” koşullanmasıyla bir süreliğine bu oyuna eşlik edebilir lakin tıpkı süratle hiç olmamış üzere unutulur.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
“Merhaba Canım”ın izleyici ile buluşmasını sağlamak için şenlik müracaatları vb. hala hayli vaktimi alıyor. Denilebilir ki bir belgesel fakat gösterimleri bittiği vakit tamamlanır son gösterime kadar iş çıkarmayı sürdürür.
Birinci belgeseli “Afganistanbul”u 2018’de, birinci uzun metraj belgeseli “Merhaba Canım”ı bu yıl tamamlayan Tosun’la bir ortaya geldik ve belgesel sinema anlayışını konuştuk.
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Bence gerçeğin kendisi birden fazla vakit hem de kültürel olarak oluşturulan kurgusal rollerin aksiyonlarının kararıdur. Gerçek tespitiyle kaydettiklerimizin kolektif kurmacayla ilgisi merkeze alınırsa, hudutları geniş bir hareket alanı da doğmakta. Kolektif kurgu karşısında belgesel direktörünün tutumu “sanatçı tutumu mıdır?” sorusu da varlığını sürdürmektedir.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada külfet yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Tespitinize ek olarak belgesel dünyası ortasında de üvey evlat muamelesi nazarann belgesel çeşitleri olduğunu gördüm diyebilirim. Belgesel elbet Türkiye’de konfor sunan bir üretim alanı değil esasen memleketin hali de ortada. Bunları epey önemsememek eldeki imkanlarla etkilendiğiniz öyküye dönmek bence uygun bir seçenek.
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihî bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz? Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Buradaki iki soruya ve bundan evvelki soruya birlikte yanıt verebilirim. Biçimsel olarak “Afganistanbul” ve “Merhaba Canım”ın klasik anlatısı var diyebilirim. Lakin “belgesellerin yalnızca klasik anlatımı olmalıdır” fikrine sahip değilim. Belgeselin ve misyonunun ne olduğunu tanımlama gayretini kendimle bağlantılı görmüyorum. Belgeselin genel geçer bir tarifine ulaşmaktan daha fazlaca kendisini belgesel olarak isimlendiren kayıtların yarattığı tesir ile ilgilenmeyi manalı buluyorum. İnternette ya da şenliklerde yayınlanan üretimlere ilgimi, ulaştırdıkları hisler belirlemekte. Her iki mecra ortasında de pahalı bulduğum üretimler var.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Yalnızca pürüzleri ile değil takviyeleriyle de egemenlerin belgeselle bağlantısını sorunlu bulmaktayım. Örneğin Nazi Partisi’nin Nürnberg mitinglerini kendisine sağlanan sınırsız imkanlarla sinemaya dönüştüren Leni Riefenstahl hem belgesel yapmış birebir vakitte Nazi Partisi’nin sevgisini kazanmıştır lakin insanlık kabahatlerine da ortak olmuştur. Bu tarihi örnekten günümüze benzeri binlerce örnek daha bulunabilir. Başka taraftan direkt baskı bakılırsan beşerler da bir o kadar vardır.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Yayın mecralarının çeşitlenmesi belgeselciler için de olumlu sonuçlar yaratabilir. Öbür taraftan şayet belgeselcinin sorunu sansür ya da belgesel çeşitleri ortasında oluşan hiyerarşi ile ilgiliyse yeni mecraların değişiklik yaratması mümkün değil. Belgeselcinin belgeseli nerede yayınlayacağını merkeze alması da sorun oluşturmakta. Fikirden mevzuya, teknikten kurguya her şey hedeflenen mecranın beklentisine göre şekillenmesi üretimin mükafata boğulmasını mümkün kılabilir, izleyici de “bol ödüllü film” koşullanmasıyla bir süreliğine bu oyuna eşlik edebilir lakin tıpkı süratle hiç olmamış üzere unutulur.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
“Merhaba Canım”ın izleyici ile buluşmasını sağlamak için şenlik müracaatları vb. hala hayli vaktimi alıyor. Denilebilir ki bir belgesel fakat gösterimleri bittiği vakit tamamlanır son gösterime kadar iş çıkarmayı sürdürür.