Tokat’ta doğan Vuslat Saraçoğlu, İzmir’de büyür. Üniversite için İstanbul’a gelir. Sosyoloji-Uluslararası Münasebetler eğitimi alır. Akabinde kısa sinemalar çeker. “Müslüm Baba’nın Evlatları” isimli belgeseli epey ses getirir. “Borç” isimli uzun metrajlı kurmaca sinemasıyla, İstanbul Sinema Şenliği de dahil olmak üzere hayli sayıda şenlikten ödül alır. Müzisyen olarak da üretim yapan Saraçoğlu, sanatla olan uğraşısını, “yaşamım bunlarla dolu olduğu vakit kendimi huzurlu, memnun, sevinçli ve korunaklı hissediyorum” diyerek açıklıyor.
Şu günlerde ikinci uzun metraj kurmaca sineması “Bildiğin Üzere Değil”e hazırlanan Vuslat Saraçoğlu ile belgesel sinema anlayışını konuşmak için bir ortaya geldik.
Vuslat Saraçoğlu
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirmeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Çok baş çalıştıran bir soru, teşekkür ederim. Hem besleyici hem kısıtlayıcı olabilir. Zihninizdeki hayalin gerçek kanalıyla sağlamasını yapmaya odaklandıysanız epeyce kısıtlayıcı olur. Ancak kendinizi bir ırmağa bırakır üzere sinemaya bırakırsanız, o seyahatte goreceklerinize, yaşayacağınız yeni tecrübelere, sabit sandığınız kimi fikirlerin altından fay çizgisi geçtiğini anlamaya hazırsanız bence hem sinema için hem direktör için epeyce besleyici olur.
Kendi tecrübemden yola çıkacak olursam: 2009 civarı Müslüm Gürses’in eski “imaj”ının önemli biçimde değiştiğini gözlemlediğim yıllardı. Kola reklamlarına çıkıp “bırr” yapıyor, “İtirazım Var” müziğini televizyonlarda “yatak yorgan setine, yeni bir elbiseye, o LCD TV’ye gereksinimim var” formunda söylüyordu. bir daha bir gün o reklamla karşılaştığımda Müslüm Gürses’in sadık kitlesinin bu duruma nasıl reaksiyon verdiğini merak ettim. Sorduğum sorunun çıkış noktası bir gerçeğe dayanıyordu ama işte tam o noktada zihniniz bu soruya kendi bulunduğu durumdan kimi yanıtlar vermeye yelteniyor; senin de dediğin üzere kurmaca ve hayali olana uzanıyor. Ben de “Müslüm Gürses’in sadık kitlesinin büyük kısmı bu olanlara hayli tepkilidir. Hatta çoğunluğu onu sevmekten vazgeçmiştir” kurmacasını oluşturmuştum. Çalışmamın ön-hazırlığı sırasında başımda kurduğum bu varsayımların sağlamasını yapmayı amaçlasaydım eminim ortaya değişik bir sinema çıkardı. Ama ne oldu; ben sürecin başından itibaren şaşkınlıktan şaşkınlığa sürüklendim, iddialarımın çabucak hepsi zihnimden koşarak uzaklaştı. Oysaki biz Müslümcüleri haberlerden gördüğümüz formuyla tanımışız. Beyin her şeyi homojenize etmeye, etiketlemeye, o kitlenin kendi ortasındaki tekillikleri, özgünlükleri yok sayarak toptanlaştırmaya o kadar meraklı ki… halbuki daha sonra ne oluyor? Geriye dönüp baktığınızda o duruşunuzun ne kadar sakil olduğunu fark ediyorsunuz.
özetlemek gerekirsesı ezberlerin bozulmasına imkan sağlamak lazım. Bu vakit zaman biraz yıpratıcı olabilir, sık sık her şeye hakim olduğu yanılsamasına kapılan direktör egosuna ziyan verebilir fakat benim için ilgi cazibeli olan da şahsen bu. Hatta belgesel sinemaya başka bir tutkunluğum olmasını sağlayan şey de bu. aslına bakarsanız bir izleyici olarak tercihlerime baktığımda da birebir eğilimi görüyorum. İdeolojisi, argümanı ne olursa olsun hipotezinin sağlamasını yapma dileğinde olan, bir şeyi çok övmeyi ya da yermeyi baştan emel edinmiş, taraftar ruhuyla yapılmış ve bu sebeple didaktik olma riskine bulanmış belgeselleri benimseyemiyorum. Beni ömrün varsayım edilemez yanlarıyla, hayatın gözden kaçırılmış süper bilgileriyla karşılaştıran sinemalara daha yakın hissediyorum kendimi.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada badire yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Hissetmiyorum lakin hissedilmesini anlarım.
‘BİR ŞEYİN TARİHİ NE KADAR UZUNSA O ŞEY O KADAR LEZZETLENİYOR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Şu ana kadar sadece bir belgesel sinema yaptığımdan ve onu da 2013 yılında yani sinema merakımın yeni oluştuğu vakit içinderda bir modül el yordamıyla gerçekleştirdiğimden dolayı, “kendimi bu gelenek ortasında şurada görüyorum” biçiminde bir şey diyemiyorum. Gerçi yirmi yedi tane sinema de yapsam bu cümleyi kurmakta zorlanırdım sanırım. Bunu benim için fakat diğerleri söyleyebilir. Ben bir ekole angaje olmak ya da onu temsil etmek için uğraşmıyorum. Tıpkı şey kurmaca çalışmalarım için de geçerli. Tek amaçladığım, beynimde oluşan fikri gerektirdiği biçimle buluşturup dışarı çıkarmak. Çoğunlukla içeriğin biçimi belirlemesi gerektiğini düşündüğümden “Şöyle sabit bir dilim var” da diyemem. ötürüsıyla yaptığım bütün sinemalar birbirinden farklı olabilir ve ben bu formuyla hiç bir yerde konumlandırılamayabilirim.
Belgeselin bugüne ulaşma serüvenini nasıl yorumladığıma gelecek olursak, bir şeyin tarihi ne kadar uzun olursa o şey o kadar lezzetleniyormuş üzere geliyor bana. En keskin olduğunu zannettiğimiz değişimlerin bile eski olanla bir müddetklilik taşıdığını düşünüyorum. Belgesel sinemanın da yuvarlanan kar kütleleri üzere eskiyi ortasında barındırarak büyüyüp dönüşeceğini, ötürüsıyla her geçen vaktin onun lehine olacağını düşünüyorum.
‘BELGESELCİNİN GERÇEĞE YARATICI BİR BAKIŞ AÇISIYLA YAKLAŞMASI GEREKİYOR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gerçek kaynak ve şahısları bahis alan, kurmaca dışı her “video” belgesel değildir doğal ki. Propaganda sineması olabilir, tanıtım sineması olabilir ya da sadece haber ileten bir içerik olabilir. Hakikaten beslenmesi onu belgesel yapmaz. Belgeselcinin gerçeğe kendi imzasını taşıyan yaratıcı bir bakış açısıyla yaklaşması, onu özgün bir halde yorumlaması gerekiyor. Bu durumda benim görüşüme nazaran belgeselci salt bilgi taşımak üzere bir misyon edinmese düzgün olur, hatta rastgele bir misyon edinmese fazlaca âlâ olur diye düşünüyorum.
İkinci soruya geçersek: Bu içeriklerin hepsini görmedim o sebeple tam bir kıymetlendirme yapamam ancak bu vesileyle bir bahse kapı aralamakta yarar var. Sinemada “estetik” deyince birtakım ortamlarda garip bir baş karışıklığı hissediyorum. “Şık” fotoğraf ve kadrajları, birtakım ışık numaralarını, alışılagelmişin dışına çıkmış bir çeşit kamera hareketlerini estetik açıdan üstün görmeye meyilli bir kesim var. Yalnızca belgeselde değil, kurmacada da var bu yalapşap izlenim.
Bütün bunlar içerikten, direktörün genel yaklaşımından, anlatmak istediği şeyin bağlamından bağımsız olduğu surece benim için pek bir manası yok. Hatta bundan rahatsızlık duyuyorum. Güya direktör sinemanın ortasında başını uzatıyor ve “Hello ben buradayım, nasıl lakin epey uygun iş çıkartmışım di mi?” diyor. Evet, “merhaba” değil “hello” diyor zira ben bu durumu sıklıkla Türkçe’nin içine sadece daha “tarz” duyulsun diye zorlama biçimde yerleştirilmiş İngilizce sözler üzere özenti buluyorum. Ve bir şeyin özenti ve taklit olması, onun “estetik” sözcüğüyle yan yana gelmemesi için kâfi bir sebeptir diye düşünüyorum.
Bu ortada elbette kimi içeriklerin Youtube’da bulunuyor olması, öteki mecralardan evvel Youtube kanalıyla paylaşılmış olması onları estetik olarak kıymetsiz kılmaz ya da otomatik olarak belgesel sinemanın dışına çıkarmaz. Odaklandığı gerçekliği özgün bir bakış açısı ile yorumluyorsa; içeriği yaratıcı bir biçimle hizmetine ortaya koyuyorsa o da belgesel sinema sayılabilir.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt ilgisinden dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
“Egemen”, “muktedir”, “iktidar” kavramlarını yalnızca politik öznelerle bir arada değil daha genel manada düşünüyorum. Son vakit içinderda biraz beylik hale gelmiş lakin hala geçerli olduğunu düşündüğüm bir söze sığınacak olursam; her bölümün kendi iktidarı, hükümranı, merkezi, periferisi, ana akımı, marjinali, ezeni ve ezileni oluyor. Ve her alanın muktediri siyasi görüşlerinden bağımsız olarak çoklukla emsal kodlarla davranıyorlar. (İstisnalar olduğunu da gözlemliyorum, bunların varlığı beni epey keyifli ediyor) O yüzden yöneltilmiş farklı bir bakış açısının, kelam konusu ortamın hükümran özneleri tarafınca hışma uğratılmasına şaşırmıyorum.
Bu vesileyle son vakit içinderda gözlemlediğim ve çok yadırgadığım bir durumu paylaşayım sizinle. Sağ elimle sol kulağımı tutturacak kadar dolaylı bir ilişki olacak lakin anlatasım geldi, dolmuşum demek ki. Efendim malumunuz havalar güzelleşti, ben de kucak kucak Moda Sahili’ne gidiyorum baş dinlemeye. Orada çeşitli boyutlarda hoparlörlerle gezen birkaç küme insan var. Oradan yüksek sesli müzikler açıp kendilerince eğleniyorlar. Etraflarındaki canlılar rahatsız olur mu, sanki onların dinlediği müzik çeşidinden hoşlanıyor muyuz vs. hakkında bir gram düşünmüyormuş üzere davranıyorlar. Ve ben her seferinde bu bencil cürete şaşırmaktan alıkoyamıyorum kendimi. Konuşmalarından az buçuk anladığım kadarıyla kendilerini “muhalif” olarak tanımlıyorlar; insan hakları, bayan hakları, hayvan hakları, LGBT hatta LGBT+ Allah ne verdiyse hepsini savunuyorlar ve bir daha şahsen duyduğum kadarıyla kendilerince muktedir gördükleri birtakım odaklara “faşist” sözcüğünü de çoğunlukla kullanmaktan çekinmiyorlar. Artık ben “Kamusal Alanlarda Özgürlüğün Sınırları” diye bir belgesel sinema yapsam ve bu insanları da oradaki aktörlerden biri olarak kendime has yaklaşımımla yorumlasam, sinemam de ben de bu zihniyetteki bireylerin hışmına uğrarız. “Bu zihniyetteki kişiler” diyorum zira onlar sekiz-on bireyden ibaret değiller, aşikâr bir kısmı temsil ediyorlar ve günün aşikâr saatlerinde Moda Sahili’nde muktedir de hükümran de onlar. Çıkardıkları rahatsız edici ses dalgalarıyla denizin, martıların, ağaçların ve bilumum canlının söz biçimlerini ellerinden alıyor ve benim üzere hissedenlerin kulaklarını eziyorlar.
Toparlayacak olursam, ben kendini “muhalif” olarak isimlendirdiği biçimde oburlarının haklarını gasp etme kıymetine rahatsız edici sesler çıkaran ya da işine gelmeyen sesleri boğmaya çalışan sansürcü, yalancı, iftiracı, kendine has zorbalıkları olan diğer muktedirler de gördüğüm için bu hışım yelpazesine şaşırmıyorum.
‘DİJİTAL MECRALARIN BELGESELE DAHA FAZLA KAYNAK YARATACAĞINA DAİR BİR UMUDUM VAR’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Ben dijital mecraların sinemanın her alanını özgürleştirdiği fikrindeyim. Bu mecraların belgesele daha fazla kaynak yaratacağına dair de bir umudum var. Ayrıyeten Türkiye’de belgesel sinema öncelikli olarak kendisine şenliklerde yer buluyordu, bu da zamansal olarak birtakım kısıtlamaları ve ertelemeleri birlikteinde getiriyordu. Dijital mecralar yardımıyla sinemaların buharı üzerindeyken izleyiciyle buluşacak olmasının sinemacı arkadaşlara yüksek motivasyon verebileceği fikrindeyim. Umarım hayal kırıklığına uğramam.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Evet, “Bildiğin Üzere Değil” isminde uzun metraj kurmaca bir sinemanın hazırlığındayız. 2022 yazında çekilecek. Günlerim eskisi üzere geçiyor; çalışmanın merkezde durduğu bir hayat sürmeye çalışıyorum. Orta ara da eğleniyoruz ya da boş boş duruyoruz alışılmış.
“Müslüm Baba’nın Evlatları”, buradan fiyatsız olarak izlenebilir.
Şu günlerde ikinci uzun metraj kurmaca sineması “Bildiğin Üzere Değil”e hazırlanan Vuslat Saraçoğlu ile belgesel sinema anlayışını konuşmak için bir ortaya geldik.
Vuslat Saraçoğlu
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, öteki sanat kısımlarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirmeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kolları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Çok baş çalıştıran bir soru, teşekkür ederim. Hem besleyici hem kısıtlayıcı olabilir. Zihninizdeki hayalin gerçek kanalıyla sağlamasını yapmaya odaklandıysanız epeyce kısıtlayıcı olur. Ancak kendinizi bir ırmağa bırakır üzere sinemaya bırakırsanız, o seyahatte goreceklerinize, yaşayacağınız yeni tecrübelere, sabit sandığınız kimi fikirlerin altından fay çizgisi geçtiğini anlamaya hazırsanız bence hem sinema için hem direktör için epeyce besleyici olur.
Kendi tecrübemden yola çıkacak olursam: 2009 civarı Müslüm Gürses’in eski “imaj”ının önemli biçimde değiştiğini gözlemlediğim yıllardı. Kola reklamlarına çıkıp “bırr” yapıyor, “İtirazım Var” müziğini televizyonlarda “yatak yorgan setine, yeni bir elbiseye, o LCD TV’ye gereksinimim var” formunda söylüyordu. bir daha bir gün o reklamla karşılaştığımda Müslüm Gürses’in sadık kitlesinin bu duruma nasıl reaksiyon verdiğini merak ettim. Sorduğum sorunun çıkış noktası bir gerçeğe dayanıyordu ama işte tam o noktada zihniniz bu soruya kendi bulunduğu durumdan kimi yanıtlar vermeye yelteniyor; senin de dediğin üzere kurmaca ve hayali olana uzanıyor. Ben de “Müslüm Gürses’in sadık kitlesinin büyük kısmı bu olanlara hayli tepkilidir. Hatta çoğunluğu onu sevmekten vazgeçmiştir” kurmacasını oluşturmuştum. Çalışmamın ön-hazırlığı sırasında başımda kurduğum bu varsayımların sağlamasını yapmayı amaçlasaydım eminim ortaya değişik bir sinema çıkardı. Ama ne oldu; ben sürecin başından itibaren şaşkınlıktan şaşkınlığa sürüklendim, iddialarımın çabucak hepsi zihnimden koşarak uzaklaştı. Oysaki biz Müslümcüleri haberlerden gördüğümüz formuyla tanımışız. Beyin her şeyi homojenize etmeye, etiketlemeye, o kitlenin kendi ortasındaki tekillikleri, özgünlükleri yok sayarak toptanlaştırmaya o kadar meraklı ki… halbuki daha sonra ne oluyor? Geriye dönüp baktığınızda o duruşunuzun ne kadar sakil olduğunu fark ediyorsunuz.
özetlemek gerekirsesı ezberlerin bozulmasına imkan sağlamak lazım. Bu vakit zaman biraz yıpratıcı olabilir, sık sık her şeye hakim olduğu yanılsamasına kapılan direktör egosuna ziyan verebilir fakat benim için ilgi cazibeli olan da şahsen bu. Hatta belgesel sinemaya başka bir tutkunluğum olmasını sağlayan şey de bu. aslına bakarsanız bir izleyici olarak tercihlerime baktığımda da birebir eğilimi görüyorum. İdeolojisi, argümanı ne olursa olsun hipotezinin sağlamasını yapma dileğinde olan, bir şeyi çok övmeyi ya da yermeyi baştan emel edinmiş, taraftar ruhuyla yapılmış ve bu sebeple didaktik olma riskine bulanmış belgeselleri benimseyemiyorum. Beni ömrün varsayım edilemez yanlarıyla, hayatın gözden kaçırılmış süper bilgileriyla karşılaştıran sinemalara daha yakın hissediyorum kendimi.
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada badire yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Hissetmiyorum lakin hissedilmesini anlarım.
‘BİR ŞEYİN TARİHİ NE KADAR UZUNSA O ŞEY O KADAR LEZZETLENİYOR’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Şu ana kadar sadece bir belgesel sinema yaptığımdan ve onu da 2013 yılında yani sinema merakımın yeni oluştuğu vakit içinderda bir modül el yordamıyla gerçekleştirdiğimden dolayı, “kendimi bu gelenek ortasında şurada görüyorum” biçiminde bir şey diyemiyorum. Gerçi yirmi yedi tane sinema de yapsam bu cümleyi kurmakta zorlanırdım sanırım. Bunu benim için fakat diğerleri söyleyebilir. Ben bir ekole angaje olmak ya da onu temsil etmek için uğraşmıyorum. Tıpkı şey kurmaca çalışmalarım için de geçerli. Tek amaçladığım, beynimde oluşan fikri gerektirdiği biçimle buluşturup dışarı çıkarmak. Çoğunlukla içeriğin biçimi belirlemesi gerektiğini düşündüğümden “Şöyle sabit bir dilim var” da diyemem. ötürüsıyla yaptığım bütün sinemalar birbirinden farklı olabilir ve ben bu formuyla hiç bir yerde konumlandırılamayabilirim.
Belgeselin bugüne ulaşma serüvenini nasıl yorumladığıma gelecek olursak, bir şeyin tarihi ne kadar uzun olursa o şey o kadar lezzetleniyormuş üzere geliyor bana. En keskin olduğunu zannettiğimiz değişimlerin bile eski olanla bir müddetklilik taşıdığını düşünüyorum. Belgesel sinemanın da yuvarlanan kar kütleleri üzere eskiyi ortasında barındırarak büyüyüp dönüşeceğini, ötürüsıyla her geçen vaktin onun lehine olacağını düşünüyorum.
‘BELGESELCİNİN GERÇEĞE YARATICI BİR BAKIŞ AÇISIYLA YAKLAŞMASI GEREKİYOR’
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki farklı soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Gerçek kaynak ve şahısları bahis alan, kurmaca dışı her “video” belgesel değildir doğal ki. Propaganda sineması olabilir, tanıtım sineması olabilir ya da sadece haber ileten bir içerik olabilir. Hakikaten beslenmesi onu belgesel yapmaz. Belgeselcinin gerçeğe kendi imzasını taşıyan yaratıcı bir bakış açısıyla yaklaşması, onu özgün bir halde yorumlaması gerekiyor. Bu durumda benim görüşüme nazaran belgeselci salt bilgi taşımak üzere bir misyon edinmese düzgün olur, hatta rastgele bir misyon edinmese fazlaca âlâ olur diye düşünüyorum.
İkinci soruya geçersek: Bu içeriklerin hepsini görmedim o sebeple tam bir kıymetlendirme yapamam ancak bu vesileyle bir bahse kapı aralamakta yarar var. Sinemada “estetik” deyince birtakım ortamlarda garip bir baş karışıklığı hissediyorum. “Şık” fotoğraf ve kadrajları, birtakım ışık numaralarını, alışılagelmişin dışına çıkmış bir çeşit kamera hareketlerini estetik açıdan üstün görmeye meyilli bir kesim var. Yalnızca belgeselde değil, kurmacada da var bu yalapşap izlenim.
Bütün bunlar içerikten, direktörün genel yaklaşımından, anlatmak istediği şeyin bağlamından bağımsız olduğu surece benim için pek bir manası yok. Hatta bundan rahatsızlık duyuyorum. Güya direktör sinemanın ortasında başını uzatıyor ve “Hello ben buradayım, nasıl lakin epey uygun iş çıkartmışım di mi?” diyor. Evet, “merhaba” değil “hello” diyor zira ben bu durumu sıklıkla Türkçe’nin içine sadece daha “tarz” duyulsun diye zorlama biçimde yerleştirilmiş İngilizce sözler üzere özenti buluyorum. Ve bir şeyin özenti ve taklit olması, onun “estetik” sözcüğüyle yan yana gelmemesi için kâfi bir sebeptir diye düşünüyorum.
Bu ortada elbette kimi içeriklerin Youtube’da bulunuyor olması, öteki mecralardan evvel Youtube kanalıyla paylaşılmış olması onları estetik olarak kıymetsiz kılmaz ya da otomatik olarak belgesel sinemanın dışına çıkarmaz. Odaklandığı gerçekliği özgün bir bakış açısı ile yorumluyorsa; içeriği yaratıcı bir biçimle hizmetine ortaya koyuyorsa o da belgesel sinema sayılabilir.
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt ilgisinden dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
“Egemen”, “muktedir”, “iktidar” kavramlarını yalnızca politik öznelerle bir arada değil daha genel manada düşünüyorum. Son vakit içinderda biraz beylik hale gelmiş lakin hala geçerli olduğunu düşündüğüm bir söze sığınacak olursam; her bölümün kendi iktidarı, hükümranı, merkezi, periferisi, ana akımı, marjinali, ezeni ve ezileni oluyor. Ve her alanın muktediri siyasi görüşlerinden bağımsız olarak çoklukla emsal kodlarla davranıyorlar. (İstisnalar olduğunu da gözlemliyorum, bunların varlığı beni epey keyifli ediyor) O yüzden yöneltilmiş farklı bir bakış açısının, kelam konusu ortamın hükümran özneleri tarafınca hışma uğratılmasına şaşırmıyorum.
Bu vesileyle son vakit içinderda gözlemlediğim ve çok yadırgadığım bir durumu paylaşayım sizinle. Sağ elimle sol kulağımı tutturacak kadar dolaylı bir ilişki olacak lakin anlatasım geldi, dolmuşum demek ki. Efendim malumunuz havalar güzelleşti, ben de kucak kucak Moda Sahili’ne gidiyorum baş dinlemeye. Orada çeşitli boyutlarda hoparlörlerle gezen birkaç küme insan var. Oradan yüksek sesli müzikler açıp kendilerince eğleniyorlar. Etraflarındaki canlılar rahatsız olur mu, sanki onların dinlediği müzik çeşidinden hoşlanıyor muyuz vs. hakkında bir gram düşünmüyormuş üzere davranıyorlar. Ve ben her seferinde bu bencil cürete şaşırmaktan alıkoyamıyorum kendimi. Konuşmalarından az buçuk anladığım kadarıyla kendilerini “muhalif” olarak tanımlıyorlar; insan hakları, bayan hakları, hayvan hakları, LGBT hatta LGBT+ Allah ne verdiyse hepsini savunuyorlar ve bir daha şahsen duyduğum kadarıyla kendilerince muktedir gördükleri birtakım odaklara “faşist” sözcüğünü de çoğunlukla kullanmaktan çekinmiyorlar. Artık ben “Kamusal Alanlarda Özgürlüğün Sınırları” diye bir belgesel sinema yapsam ve bu insanları da oradaki aktörlerden biri olarak kendime has yaklaşımımla yorumlasam, sinemam de ben de bu zihniyetteki bireylerin hışmına uğrarız. “Bu zihniyetteki kişiler” diyorum zira onlar sekiz-on bireyden ibaret değiller, aşikâr bir kısmı temsil ediyorlar ve günün aşikâr saatlerinde Moda Sahili’nde muktedir de hükümran de onlar. Çıkardıkları rahatsız edici ses dalgalarıyla denizin, martıların, ağaçların ve bilumum canlının söz biçimlerini ellerinden alıyor ve benim üzere hissedenlerin kulaklarını eziyorlar.
Toparlayacak olursam, ben kendini “muhalif” olarak isimlendirdiği biçimde oburlarının haklarını gasp etme kıymetine rahatsız edici sesler çıkaran ya da işine gelmeyen sesleri boğmaya çalışan sansürcü, yalancı, iftiracı, kendine has zorbalıkları olan diğer muktedirler de gördüğüm için bu hışım yelpazesine şaşırmıyorum.
‘DİJİTAL MECRALARIN BELGESELE DAHA FAZLA KAYNAK YARATACAĞINA DAİR BİR UMUDUM VAR’
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi dalı için değil, sinema kesimi için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından dayanak alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Ben dijital mecraların sinemanın her alanını özgürleştirdiği fikrindeyim. Bu mecraların belgesele daha fazla kaynak yaratacağına dair de bir umudum var. Ayrıyeten Türkiye’de belgesel sinema öncelikli olarak kendisine şenliklerde yer buluyordu, bu da zamansal olarak birtakım kısıtlamaları ve ertelemeleri birlikteinde getiriyordu. Dijital mecralar yardımıyla sinemaların buharı üzerindeyken izleyiciyle buluşacak olmasının sinemacı arkadaşlara yüksek motivasyon verebileceği fikrindeyim. Umarım hayal kırıklığına uğramam.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Evet, “Bildiğin Üzere Değil” isminde uzun metraj kurmaca bir sinemanın hazırlığındayız. 2022 yazında çekilecek. Günlerim eskisi üzere geçiyor; çalışmanın merkezde durduğu bir hayat sürmeye çalışıyorum. Orta ara da eğleniyoruz ya da boş boş duruyoruz alışılmış.
“Müslüm Baba’nın Evlatları”, buradan fiyatsız olarak izlenebilir.