Sinop’ta dünyaya gelen direktör Yusuf Emre Yalçın, Kocaeli Üniversitesi’nde Radyo, Sinema ve Televizyon lisansı, İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde Sinema-Televizyon yüksek lisansı yapar. Lisans eğitimi sırasında İstanbul’a taşınarak uzun bir süre freelance olarak reklam sinemalarında ve kliplerde reji asistanı ve post-prodüksiyon sorumlusu olarak çalışır. “ondan sonrasında kesimdeki birtakım memnuniyetsizliklerim sebebiyle bu işi yapmayı bıraktım” diyen Yalçın, Goethe-Institut Istanbul, Kulturakademie Tarabya, İstanbul Almanya Başkonsolosluğu üzere kurumlara tanıtım sinemaları çekmeye başlar.
2015’ten beri bağımsız sinema projeleri üretmeye devam eden Yalçın, bir yandan da Sinop’ta 2006’dan bu yana iki yılda bir düzenlenen Sinop Bienali’nde istekli olarak misyon almaya devam eder.
Yaklaşık altı aydır da Londra’da yaşayan Yalçın, direktörlüğünü yaptığı son belgesel sineması “Anima”yla 40. İstanbul Memleketler arası Sinema Festivali’nde En Âlâ Belgesel Sinema Ödülü’nü kazandı. Yalçın’la belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘BELGESEL SİNEMA, SANATKARA YARATICILIK ALANI AÇAR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Öncelikle belgeselin gerçeğe sadık kalması sıkıntısını nasıl gördüğümü açıklayayım, bu biçimdece sorunun ikinci kısmına vereceğim karşılığın da netleşeceğine inanıyorum.
Sadık kaldığımız gerçek, kimin gerçeği yahut herkes için ortak olan tek bir sahiden bahsedebilir miyiz? Gerçek, son derece öznel bir durum bana kalırsa. Habercilik, gazetecilik ya da televizyon belgeselciliğinin bilakis belgesel sinemanın hedefinin salt bilgi aktarmak olduğunu düşünmüyorum. Belgesel sinema tanımlaması sinemanın içeriğinden fazla formunu kategorize eden bir tanımlama bence, şayet vilayetle de bir kategorizasyon yapacaksak. Belgesel sinema, yaşadığımız ömrün kendisini ana materyal olarak kullanımı bakımından kurmaca sinemadan ayrılıyor evet lakin ele alınan gerçek durumu ya da takip edilen karakteri bir yaratıcının kendi yorumuyla bir daha ele alışı, onu kendi gördüğü haliyle aktarma uğraşı, gerçeğin o yaratıcı tarafınca seçilen bir alternatifinin seyirciye sunulması bakımından da kurmacaya benziyor.
Buradan hareketle sorunun ikinci kısmında bahsedilen kurmaca ve hayali olan sanatçıyı kısıtlar mı sorusuna karşılığım, hayır, tersine özgürlük ve yaratıcılık alanı açtığını düşünüyorum.
‘BAĞIMSIZ SİNEMA TÜRKİYE’DE ART PLANDA KALIYOR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada düşünce yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Seyirci açısından yorumlayacaksak, belgesel sinema, kurmacayla kıyaslandığında biraz art planda kalıyordu evet lakin ben artık bunun değişmeye başladığını düşünüyorum. Yaratıcı belgeseller çoğaldıkça seyircinin izleme alışkanlıkları da değişmeye devam edecektir.
Evet, kaynak yaratmakta zorlanıyoruz fakat Türkiye’de bağımsız kurmaca sinemaların de kaynak yaratma konusunda hayli rahat olduğunu söyleyemeyiz. Yani ülkemizde özel olarak belgesel sinema değil, genel olarak bağımsız sinema art planda kalıyor. Tahminen yapımcı-dağıtımcı-sinema salonu üçlüsünün yasal olarak tıpkı bünyede toplanabiliyor olmasının getirdiği doğal ve tektipleştiren bir kararı diyebiliriz. O yüzden belgesel-kurmaca diye ayırmadan bağımsız sinemanın üvey evlat pozisyonuna itildiğini söyleyebiliriz tahminen. Sinemaya bir sanat formu değil de yalnızca ticari bir eser olarak bakılması, hatta sanat formu olarak tehlikeli bile sayılması devletin de bu durumu değiştirmek için bir şey yapmamasına sebep oluyor sanırım. Olağan ki ticari bir eserdir de beraberinde, sinemanın o formuna da karşı değilim. Fakat ikisi içinde bir istikrar kurulması gerekiyor.
‘KENDİMİ, BELGESEL SİNEMAYI KEŞFETMEYE YENİ BAŞLAMIŞ BİR SİNEMACI OLARAK GÖRÜYORUM’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Açıkçası kendimi belgesel sinemayı keşfetmeye yeni başlamış bir sinemacı olarak görüyorum. O yüzden kendimi bu gelenek içerisinde belirli bir yere pozisyonlandırmak için epey erken. Daima üretiyorum ve yeni şeyler deneyerek kendi dilimi bulmaya çalışıyorum. Tahminen vakit içinde kendimi bir yere konumlandıracak kadar iş üretirim, tahminen de aşikâr bir dilim olmadan hayatım boyunca denemeye devam ederim, hiç bilemiyorum. Yaşayıp nazaranceğim.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Daha evvelki soruda söylemiş olduğim üzere özel olarak ‘belgesel sinemanın’ salt bilgi taşıma aracı olduğunu düşünmüyorum. Lakin genel olarak ‘belgesel’ söylemiş olduğinizde hayli fazla alt çeşidi olan bir yapıdan bahsediyorsunuz. Bunun içerisinde salt bilgi taşıma maksadıyla üretilen işlerin de, toplumsal medya için üretilen işlerin de pahalı olduğunu düşünüyorum. Her işin kendi platformu, izleyicisi, bildirisini iletme formu ve farklı bölümleri etkileme gücü var. Benim üretim formumun ulaşamayacağı insanlara toplumsal medya işleri ulaşabilir örneğin ya da tam aksisi. O yüzden çeşitlilikten mutluyum.
‘SİNEMANIN DA, ÖBÜR SANAT KISIMLARININ DA RAHAT BIRAKILMASI GEREKİYOR’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de birden fazla sanat kolu üzere sinema da kendine oto-sansür uygulayan bir sanat formu olma tehlikesiyle karşı karşıya. Sinemanın da, başka tüm sanat kısımlarının da rahat bırakılması gerekiyor. Eleştirilmekten bu kadar korkan ideolojiler, kendilerinden emin olmayan ya da yanlışlarının farkında olup duyulmasını, yayılmasını istemeyen insanların savunduğu fikirlermiş üzere geliyor bana. Zira siz şayet içiniz rahat bir biçimde hakikat bir iş yaptığınıza inanıyorsanız tenkitleri de sakinlikle karşılayabilir, ‘Sizin fikrinize hürmet duyuyorum lakin ben kendi sonucumın hakikat olduğuna inanıyorum’ diyebilecek kadar karşılıklı irtibata açık olursunuz. Sizi her eleştireni hain ilan etmenize gerek kalmaz. Şayet her eleştiriyi bastırmaya çalışıyorsanız orada aslına bakarsanız kuşku duyulmaz biçimde gizlemeye çalıştığınız meseleler vardır.
Öbür yandan sansürün sanatkara bir yaratıcılık da getirdiğini söylüyor Abbas Kiyarüstemi. Sinema, kaygısını açıkça lisana getirdiğinde hoş olan bir sanat formu değil. Daha dolaylı anlatımları, yaratıcı yaklaşımları gerektiriyor. İran’daki baskılar yüzünden sinemaya küsmek bir yana, sıkıntısını çaktırmadan anlatmak için aradığı yolların onu daha yaratıcı yaptığını söylemiş olduği bir röportajını okumuştum Kiyarüstemi’nin. Ben de bunu düşündüğümde dünyanın her yerinde, tanışmasalar bile birbirini anlayan ve tıpkı lisandan konuşan insanların var olduğunu bilerek, güya egemenlerin giremediği, girseler de anlayamadıkları ortak bir dünya kuruyormuşuz üzere hissediyorum.
Tabi ki yapılan baskıları güzellemek için söylenen bir şey ya da bir tip Polyannacılık değil burada bahsetmiş olduğum. Her vakit yanlışa yanlış demeye ve baskılara karşı ses çıkarmaya devam etmemiz gerekiyor, o başka. Lakin bir yandan da baskı ortamında bile üretmenin yollarını aramamız gerekiyor.
Burada bir sinema önerisi yapmak istiyorum. Kiyarüstemi’nin sonlar yaratıcılığı artırır telaffuzuna, hatta düzenlediği sinema atölyelerinde kullandığı usullere paralel bir iş olarak Lars Von Trier’in ‘The Five Obstructions’ belgeselini izlemenizi epey isterim.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Burada bahsedilen Gain ve Exxen üzere platformlarsa alışılmış ki bu tip dijital platformların çoğalması olumlu görünüyor. Ana akım ve genel izleyiciye yönelik reyting telaşının azalması üretilen işlerin daha özgün olmasını sağlayacaktır diye düşünüyorum. Bu manada evet, platformların çoğalması ve alternatif ekonomik modellerin ortaya çıkması yaratıcıları özgürleştirir. Ayrıyeten bu tip platformlara iş üreterek geçimini sağlayabilen sinemacılar kendi bağımsız projelerini üretmek için de kendilerine daha hayli vakit kazanacaktır diye düşünüyorum. Ancak bunları kesin olarak söyleyebilmek için hayli erken. Bu tip şeyleri çabucak hemen ortasındayken anlamak, tahlilini yapmak kolay değil. Tahminen şu an farkına varmadığımız ziyanlı yan tesirleri de ortaya çıkabilir. Vakit ilerledikçe daima birlikte nazaranceğiz.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Evet, yeni bir iki proje fikri var. Fakat hangisi hangi sırayla yapılacak şu an aşikâr değil. Biraz hangi projenin gündemimi daha ağır işgal edeceğiyle biraz da hangisine fon bulunacağıyla ilgili olarak gelişecek üzere görünüyor.
Günlerim Londra’ya alışmaya çalışmakla geçiyor. Bir de Sinopale’nin çevrimiçi aktiflikleri için çalışıyoruz.
2015’ten beri bağımsız sinema projeleri üretmeye devam eden Yalçın, bir yandan da Sinop’ta 2006’dan bu yana iki yılda bir düzenlenen Sinop Bienali’nde istekli olarak misyon almaya devam eder.
Yaklaşık altı aydır da Londra’da yaşayan Yalçın, direktörlüğünü yaptığı son belgesel sineması “Anima”yla 40. İstanbul Memleketler arası Sinema Festivali’nde En Âlâ Belgesel Sinema Ödülü’nü kazandı. Yalçın’la belgesel sinema anlayışını konuştuk.
‘BELGESEL SİNEMA, SANATKARA YARATICILIK ALANI AÇAR’
Kavramsal olarak bakıldığında belgesel sinema, başka sanat kollarına nazaran gerçeğe sadık kalmasıyla öne çıkıyor. Zihninizde belirlemeye başlayan bir fikir belgesele varmadan evvel, tıpkı bir ağacın kısımları üzere kurmacaya, hayali olana uzanıyordur kesinlikle. Bu durum bir sanatçıyı kısıtlamaz mı?
Öncelikle belgeselin gerçeğe sadık kalması sıkıntısını nasıl gördüğümü açıklayayım, bu biçimdece sorunun ikinci kısmına vereceğim karşılığın da netleşeceğine inanıyorum.
Sadık kaldığımız gerçek, kimin gerçeği yahut herkes için ortak olan tek bir sahiden bahsedebilir miyiz? Gerçek, son derece öznel bir durum bana kalırsa. Habercilik, gazetecilik ya da televizyon belgeselciliğinin bilakis belgesel sinemanın hedefinin salt bilgi aktarmak olduğunu düşünmüyorum. Belgesel sinema tanımlaması sinemanın içeriğinden fazla formunu kategorize eden bir tanımlama bence, şayet vilayetle de bir kategorizasyon yapacaksak. Belgesel sinema, yaşadığımız ömrün kendisini ana materyal olarak kullanımı bakımından kurmaca sinemadan ayrılıyor evet lakin ele alınan gerçek durumu ya da takip edilen karakteri bir yaratıcının kendi yorumuyla bir daha ele alışı, onu kendi gördüğü haliyle aktarma uğraşı, gerçeğin o yaratıcı tarafınca seçilen bir alternatifinin seyirciye sunulması bakımından da kurmacaya benziyor.
Buradan hareketle sorunun ikinci kısmında bahsedilen kurmaca ve hayali olan sanatçıyı kısıtlar mı sorusuna karşılığım, hayır, tersine özgürlük ve yaratıcılık alanı açtığını düşünüyorum.
‘BAĞIMSIZ SİNEMA TÜRKİYE’DE ART PLANDA KALIYOR’
Türkiye’de belgesel sinema pek önemsenmez. Şenliklerde geri planda kalır, TV satışı yapılmaz, kaynak yaratmada düşünce yaşanır. Kendinizi “üvey evlat” üzere hissediyor musunuz?
Seyirci açısından yorumlayacaksak, belgesel sinema, kurmacayla kıyaslandığında biraz art planda kalıyordu evet lakin ben artık bunun değişmeye başladığını düşünüyorum. Yaratıcı belgeseller çoğaldıkça seyircinin izleme alışkanlıkları da değişmeye devam edecektir.
Evet, kaynak yaratmakta zorlanıyoruz fakat Türkiye’de bağımsız kurmaca sinemaların de kaynak yaratma konusunda hayli rahat olduğunu söyleyemeyiz. Yani ülkemizde özel olarak belgesel sinema değil, genel olarak bağımsız sinema art planda kalıyor. Tahminen yapımcı-dağıtımcı-sinema salonu üçlüsünün yasal olarak tıpkı bünyede toplanabiliyor olmasının getirdiği doğal ve tektipleştiren bir kararı diyebiliriz. O yüzden belgesel-kurmaca diye ayırmadan bağımsız sinemanın üvey evlat pozisyonuna itildiğini söyleyebiliriz tahminen. Sinemaya bir sanat formu değil de yalnızca ticari bir eser olarak bakılması, hatta sanat formu olarak tehlikeli bile sayılması devletin de bu durumu değiştirmek için bir şey yapmamasına sebep oluyor sanırım. Olağan ki ticari bir eserdir de beraberinde, sinemanın o formuna da karşı değilim. Fakat ikisi içinde bir istikrar kurulması gerekiyor.
‘KENDİMİ, BELGESEL SİNEMAYI KEŞFETMEYE YENİ BAŞLAMIŞ BİR SİNEMACI OLARAK GÖRÜYORUM’
Bir estetik tercih olarak belgesel için, sinemanın özü, kaynağı diyebiliriz. Çünkü çekilen birinci sinemalar belgeseldi. Tarihi bağlam ortasında, belgeselin bugüne ulaşma serüvenini, geçirdiği değişimleri nasıl yorumluyorsunuz? Kendinizi bu gelenek ortasında nerede görüyorsunuz?
Açıkçası kendimi belgesel sinemayı keşfetmeye yeni başlamış bir sinemacı olarak görüyorum. O yüzden kendimi bu gelenek içerisinde belirli bir yere pozisyonlandırmak için epey erken. Daima üretiyorum ve yeni şeyler deneyerek kendi dilimi bulmaya çalışıyorum. Tahminen vakit içinde kendimi bir yere konumlandıracak kadar iş üretirim, tahminen de aşikâr bir dilim olmadan hayatım boyunca denemeye devam ederim, hiç bilemiyorum. Yaşayıp nazaranceğim.
Bilhassa toplumsal medyada, hazır bilgi veren birtakım Youtube içerikleri belgesel olarak tanımlana geliyor. Bu noktadan yola çıkarak iki başka soru soracağız. Birincisi, belgesel bilgi taşıma aracı mıdır? İkincisi, bu içerikleri estetik olarak nasıl değerlendiriyorsunuz?
Daha evvelki soruda söylemiş olduğim üzere özel olarak ‘belgesel sinemanın’ salt bilgi taşıma aracı olduğunu düşünmüyorum. Lakin genel olarak ‘belgesel’ söylemiş olduğinizde hayli fazla alt çeşidi olan bir yapıdan bahsediyorsunuz. Bunun içerisinde salt bilgi taşıma maksadıyla üretilen işlerin de, toplumsal medya için üretilen işlerin de pahalı olduğunu düşünüyorum. Her işin kendi platformu, izleyicisi, bildirisini iletme formu ve farklı bölümleri etkileme gücü var. Benim üretim formumun ulaşamayacağı insanlara toplumsal medya işleri ulaşabilir örneğin ya da tam aksisi. O yüzden çeşitlilikten mutluyum.
‘SİNEMANIN DA, ÖBÜR SANAT KISIMLARININ DA RAHAT BIRAKILMASI GEREKİYOR’
Belgesel sinema, gerçekle olan direkt bağından dolayı, sık sık egemenlerin hışmına uğruyor. İdeolojik bağlamda bu durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye’de birden fazla sanat kolu üzere sinema da kendine oto-sansür uygulayan bir sanat formu olma tehlikesiyle karşı karşıya. Sinemanın da, başka tüm sanat kısımlarının da rahat bırakılması gerekiyor. Eleştirilmekten bu kadar korkan ideolojiler, kendilerinden emin olmayan ya da yanlışlarının farkında olup duyulmasını, yayılmasını istemeyen insanların savunduğu fikirlermiş üzere geliyor bana. Zira siz şayet içiniz rahat bir biçimde hakikat bir iş yaptığınıza inanıyorsanız tenkitleri de sakinlikle karşılayabilir, ‘Sizin fikrinize hürmet duyuyorum lakin ben kendi sonucumın hakikat olduğuna inanıyorum’ diyebilecek kadar karşılıklı irtibata açık olursunuz. Sizi her eleştireni hain ilan etmenize gerek kalmaz. Şayet her eleştiriyi bastırmaya çalışıyorsanız orada aslına bakarsanız kuşku duyulmaz biçimde gizlemeye çalıştığınız meseleler vardır.
Öbür yandan sansürün sanatkara bir yaratıcılık da getirdiğini söylüyor Abbas Kiyarüstemi. Sinema, kaygısını açıkça lisana getirdiğinde hoş olan bir sanat formu değil. Daha dolaylı anlatımları, yaratıcı yaklaşımları gerektiriyor. İran’daki baskılar yüzünden sinemaya küsmek bir yana, sıkıntısını çaktırmadan anlatmak için aradığı yolların onu daha yaratıcı yaptığını söylemiş olduği bir röportajını okumuştum Kiyarüstemi’nin. Ben de bunu düşündüğümde dünyanın her yerinde, tanışmasalar bile birbirini anlayan ve tıpkı lisandan konuşan insanların var olduğunu bilerek, güya egemenlerin giremediği, girseler de anlayamadıkları ortak bir dünya kuruyormuşuz üzere hissediyorum.
Tabi ki yapılan baskıları güzellemek için söylenen bir şey ya da bir tip Polyannacılık değil burada bahsetmiş olduğum. Her vakit yanlışa yanlış demeye ve baskılara karşı ses çıkarmaya devam etmemiz gerekiyor, o başka. Lakin bir yandan da baskı ortamında bile üretmenin yollarını aramamız gerekiyor.
Burada bir sinema önerisi yapmak istiyorum. Kiyarüstemi’nin sonlar yaratıcılığı artırır telaffuzuna, hatta düzenlediği sinema atölyelerinde kullandığı usullere paralel bir iş olarak Lars Von Trier’in ‘The Five Obstructions’ belgeselini izlemenizi epey isterim.
Son günlerde, filmler/diziler yayımlayan çeşitli internet mecralarının daha etkin kullanılıyor olması hasebiyle, birkaç sermayedarın “piyasaya” gireceği konuşuluyor. Bu durum yalnızca dizi bölümü için değil, sinema dalı için de heyecan yarattı. Pekala, belgesel sinemacılar bunun neresinde? İnternet mecralarından takviye alarak iş üretebilmek, geçmişteki üretim şartlarına nazaran sizi özgürleştirir mi? Ne düşüyorsunuz?
Burada bahsedilen Gain ve Exxen üzere platformlarsa alışılmış ki bu tip dijital platformların çoğalması olumlu görünüyor. Ana akım ve genel izleyiciye yönelik reyting telaşının azalması üretilen işlerin daha özgün olmasını sağlayacaktır diye düşünüyorum. Bu manada evet, platformların çoğalması ve alternatif ekonomik modellerin ortaya çıkması yaratıcıları özgürleştirir. Ayrıyeten bu tip platformlara iş üreterek geçimini sağlayabilen sinemacılar kendi bağımsız projelerini üretmek için de kendilerine daha hayli vakit kazanacaktır diye düşünüyorum. Ancak bunları kesin olarak söyleyebilmek için hayli erken. Bu tip şeyleri çabucak hemen ortasındayken anlamak, tahlilini yapmak kolay değil. Tahminen şu an farkına varmadığımız ziyanlı yan tesirleri de ortaya çıkabilir. Vakit ilerledikçe daima birlikte nazaranceğiz.
Hazırladığınız yeni bir proje var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Evet, yeni bir iki proje fikri var. Fakat hangisi hangi sırayla yapılacak şu an aşikâr değil. Biraz hangi projenin gündemimi daha ağır işgal edeceğiyle biraz da hangisine fon bulunacağıyla ilgili olarak gelişecek üzere görünüyor.
Günlerim Londra’ya alışmaya çalışmakla geçiyor. Bir de Sinopale’nin çevrimiçi aktiflikleri için çalışıyoruz.